Morgunblaðið - 27.04.2001, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 27. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
É
G er sannfærður um að
verkefni á sviði um-
hverfismála eru lang-
mikilvægustu verkefni
21. aldarinnar. Ég tel
það hlutverk okkar, sem skiljum
þörf þess að umhverfisvandamál
hafi forgang, að hvetja aðra til að
taka upp merkið og skynja að ekk-
ert mál hefur meiri forgang en um-
hverfismál. Látum ekki aðra segja
okkur að önnur vandamál séu þýð-
ingarmeiri, svo sem efnahagsmál
eða öryggismál. Þau eru vissulega
raunveruleg en ekkert er þýðingar-
meira en umhverfismálin.“
Þetta var meðal þess sem Mikhaíl
Gorbatsjov sagði í ræðu sinni í hátíð-
arkvöldverði bandarísku umhverfis-
samtakanna Global Green USA á
miðvikudagskvöld þegar samtökin
afhentu fimm aðilum verðlaun fyrir
framlag þeirra til umhverfismála.
Ríkisstjórn Íslands hlaut viður-
kenningu fyrir stefnu sína í orku-
málum og tók Davíð Oddsson for-
sætisráðherra við verðlaununum
sem Gorbatsjov afhenti honum.
Gorbatsjov er forseti og stofnandi
samtakanna Alþjóða græni kross-
inn, Green Cross International, en
bandarísku samtökin eru eitt 26 að-
ildarsamtaka þeirra og eru slík sam-
tök starfandi í fjölmörgum löndum
Evrópu, nokkrum Asíu og Afríku-
löndum og í Suður-Ameríku.
Gorbatsjov sagði nokkur orð áður
en hann afhenti Davíð Oddssyni
verðlaunin og minntist hann í upp-
hafi fundar síns og Reagans, þáver-
andi forseta Bandaríkjanna, í
Reykjavík árið 1986. Sagði hann
menn þá hafa staldrað við og horfst í
augu við vandann án þess að óttast
nokkuð. Hann sagði George Schulz,
varnarmálaráðherra Bandaríkj-
anna, hafa sagt á fundi í Keflavík að
fundurinn hefði misheppnast.
„Á sama tíma sagði ég á fundi
með fjölda blaðamanna í Reykjavík
að fundurinn markaði tímamót.
Næsta morgun ræddi Schulz um
fundinn í Washington og sagði þar
að hann markaði tímamót,“ sagði
Gorbatsjov og minntist hann síðan á
að Ísland væri hrífandi land. Ekki
síst hefði Raisa hrifist enda hefði
hún haft tækifæri til að skoða sig um
meðan fundir hans og Reagans
stóðu. Hann sló á létta strengi og
sagði að fangelsið þar væri fullt. Það
væri hins vegar bara eitt. Gorbat-
sjov kvaðst hafa hitt Davíð Oddsson
sem þá var borgarstjóri og kannski
hefði það verið ein afleiðing leið-
togafundarins að nokkru síðar hefði
hann verið orðinn forsætisráðherra
og hefði verið það í 10 ár og var
þeirri yfirlýsingu fagnað með lófa-
taki um leið og Gorbatsjov afhenti
Davíð verðlaunagripinn.
Tilraunir með vetnisorku
Í þakkarræðu sinni sagðist Davíð
Oddsson bæði vera ánægður og að
sér væri heiður sýndur fyrir hönd
ríkisstjórnar Íslands að taka við
verðlaunum Global Green USA-
samtakanna. Eins og greint var frá í
blaðinu í gær minntist ráðherra á
hversu hátt hlutfall orkunotkunar
Íslendinga kæmi frá vatns- og gufu-
afli, eða nálægt 70% og sagði það
stefnu landsins að grundvalla efna-
hagslífið á endurnýjanlegum orku-
gjöfum. Til að svo mætti verða
þyrfti að koma því til leiðar að bílar
og skip yrðu knúin vetni og væri nú
hafið tilraunaverkefni á því sviði.
Tekist hefði samvinna stjórnvalda
við fyrirtæki í eigu íslenskra aðila,
Daimler-Chrysler, Shell Hydrogen
og Norsk Hydro um vetnisvæðingu
strætisvagna og að því hlyti að koma
að verkefnið yrði víkkað út og að það
næði til alls bíla- og fiskiskipaflota.
„Fiskveiðar eru ennþá einn af
grundvallarþáttum í lífskjörum Ís-
lendinga. Ísland á því ekki annarra
kosta völ en að nýta auðlindir sjávar
á sjálfbæran hátt og hvetja til jafn-
vægis í lífríkinu. Þetta er spurning
um líf eða dauða svo það me
mistök verða. Annað mikil
er baráttan gegn mengun
hefur Ísland tekið þátt í a
samstarfi á því sviði. É
ánægður með væntanlega r
um mengunarvalda sem
verður í Svíþjóð í næsta
Ríkisstjórn Íslands hafði
um þetta efni fyrir níu
hvatti aðrar þjóðir til að ta
upp.“
Í lok ræðu sinnar óskaði
ráðherra öðrum verðlauna
hamingju og þakkaði G
fyrir hlý orð og sagði sí
mínu áliti markaði fundur h
Reagan á Íslandi árið 1986
að nýjum hætti í alþjóðleg
skiptum,“ og þakkaði hann
Global Green USA fyrir þa
sem samtökin hefðu sýnt Ís
Gorbatsjov hóf ræðu s
þakka fyrir lof sem hlaðið h
á hann í ræðum kvöldsins
slík orð ekki spilla sér; han
mikilvægt væri að jafnvel e
ur gæti lagt mikið af mörku
maður getur þó ekki gert
leyst allan vanda en ef v
raunverulega horfast í a
vandann og þá áskorun sem
ur í för með sér verðum við
saman, fjölskyldan, vinir, v
ir, þjóð okkar og allar þjóð
hann.
Gorbatsjov sagði verk v
hafanna mikilvæg og þ
dæmi um samvinnu sem lei
sjálfbæra framtíð. „En þa
alltaf auðvelt að skilja hve
en við lærum að starfa sam
verður að takast.“
Umhverfismál eru alþ
Gorbatsjov sagði mikl
hvernig tekið yrði á umhv
um í framtíðinni og því ford
sett væri í Bandaríkjun
væru leiðandi í þeim efnum
sagði einnig skipta mik
Gorbatsjov, forseti umhverfissamtakanna Alþ
Umhverfismálin m
ustu verkefni 21. ald
Mikhaíl Gorbatsjov hefur síð-
ustu árin talað fyrir því að ein-
staklingar, stofnanir og sam-
félög gefi umhverfismálum og
sjálfbærri framtíð gaum.
Jóhannes Tómasson var við-
staddur afhendingu umhverf-
isverðlauna hjá Global Green
USA-samtökunum þar
sem Ísland var meðal fimm
verðlaunahafa.
Davíð Oddsson tekur við viðurkenningu úr hö
SAMTÖKIN Green Cross Int-
ernational, GCI, eða Alþjóða
græni krossinn, eru umhverf-
issamtök sem stofnuð voru árið
1993 í framhaldi af Ríó-umhverf-
isráðstefnunni árið áður. Sam-
tökin veittu Íslandi og fjórum
öðrum löndum viðurkenningu sl.
miðvikudag. Viðurkenningin var
fyrir stefnu í orkumálum.
Forgöngu um stofnun samtak-
anna hafði Mikhaíl Gorbatsjov,
fyrrverandi leiðtogi Sovétríkj-
anna, og hefur hann verið forseti
þeirra frá upphafi.
Markmið GCI er einkum að
hvetja til sjálfbærrar framtíðar
með því að maður og náttúra
rækti samband sitt í samhljómi.
Vilja samtökin beita sér fyrir
hugarfarsbreytingu og vinna þau
sérstaklega að því að fá svo-
nefndan Jarðarsáttmála, Earth
Charter, samþykktan innan Sam-
einuðu þjóðanna. Hann felur í sér
leiðbeiningar fyrir einstaklinga
og þjóðir til sjálfbærrar fram-
tíðar.
Samtökin einbeita sér að fimm
verkefnum sem öll miða að því að
breyta mati mannsins í þá átt að
hann beri meiri virðingu fyrir
móður jörð í allri fjölbreytni
sinni. Meðal verkefna er eitt sem
lýtur að því að hreinsa til eftir
kalda stríðið, að koma í veg fyrir
að jörðinni stafi hætta af mengun
og eitrun vegna efnavopn
kjarnorkuvopnabirgða og
verkefni snýst um að tryg
ekki komi til stríðsátaka
þurrkasvæðum.
Í málflutningi sínum be
samtökin á að á síðustu á
hafi allt umhverfi jarðar
þola ánauð, loft- og vatns
og ofnotkun auðlinda.
Jörðinni ógni nú gróur
húsaáhrif, súrt regn og ro
ózonlaginu. Ógnanir við u
Umhverfissamtökin Green Cross International
Vilja vinna að
hugarfarsbreyting
í umhverfismálum
PÓLITÍSKIR FLÖSKUHÁLSAR
EÐLI ÓSNORTINNA ÖRÆFA
Í Morgunblaðinu í gær kom framað samkvæmt niðurstöðumrannsóknar á viðhorfum ferða-
manna á hálendi Íslands eru kröfur
Íslendinga frábrugðnar kröfum út-
lendinga að því leyti að Íslendingar
vilja byggja upp vegakerfið á hálend-
inu. Þótt slík sjónarmið séu í fullu
samræmi við viðteknar hugmyndir
um bættar samgöngur í landinu al-
mennt eru þær afar varhugaverðar
hvað hálendið varðar. Það sem gerir
óspillta náttúru öræfanna óviðjafn-
anlega er fjarvera hins manngerða
og sú einstaka upplifun að við henni
hefur ekki verið hróflað frá upphafi
vega. Því gilda önnur og gjörólík lög-
mál um hálendið en byggilegar sveit-
ir og þéttbýliskjarna landsins.
Íslendingar mega ekki gleyma því
að á hálendinu hafa þeir undir sínum
verndarvæng stærsta óspjallaða
landsvæði í Evrópu. Sú staðreynd
mótar óneitanlega sérstöðu þess og
gerir það jafnframt ákaflega verð-
mætt í öllum skilningi. Það verðmæti
verður þó að engu ef farið er að búta
það niður með vegagerð, þjónustu og
mannvirkjum sem henni fylgja. Þótt
troðningar hafi um langa tíð auðveld-
að yfirferð um hálendið og auk þess
haft þann kost að beina umferðinni í
ákveðinn farveg er ljóst að hálend-
islandslag sem búið er að tengja
vegakerfi landsins er ekki lengur
hægt að skilgreina sem ósnortin
öræfi – það umbreytist í numið land.
Sú þróun sem á sér stað í kjölfarið er
óafturkallanleg.
Sjálfsmynd Íslendinga hefur um
aldir verið mjög nátengd náttúrunni
og víðerninu enda hefur byggð í
þessu harðbýla landi fram á okkar
tíma grundvallast á þekkingu á land-
inu sjálfu og lögmálum þess. En
sjálfsmynd Íslendinga er að breyt-
ast; tengslin við náttúruna og landið
mótast ekki lengur í daglegu lífi
heldur af viðleitni okkar til að
ferðast og skoða umhverfið í frí-
stundum. Af þessum breyttu lífs-
háttum leiðir að ef Íslendingar
standa ekki vörð um þau öræfi sem
enn eru ósnortin munu komandi kyn-
slóðir einungis búa við það mann-
gerða umhverfi er einkennir stærst-
an hluta hins vestræna heims og
aldrei njóta þess ávinnings af bein-
um tengslum við náttúruna og landið
sem við höfum talið sjálfsagðan og
mótað hefur sjálfsvitund okkar fram
að þessu.
Íslendingar hafa löngum barist
með oddi og egg gegn margvíslegum
áhrifum er gætu skaðað menningar-
lega sérstöðu þeirra og vitund sem
þjóðar. Þeir hafa staðið dyggan vörð
um tungumálið og á seinni árum
áunnið sér virðingu annarra þjóða
fyrir að standa vörð um hafið og auð-
æfi þess. Nú er komið að því að verja
sjálft landslagið og gera sér grein
fyrir því að hálendið er ekki hægt að
sníða að þörfum hins venjulega
ferðamanns. Sú upplifun sem í því er
fólgin er nærgöngul og krefst mikils
af þeim sem vilja njóta hennar. Með
því að auðvelda aðgengi að hálendinu
er verið að horfa framhjá grundvall-
areiginleikum þess, fjarveru hins
manngerða. Ef við metum hið
ósnortna víðerni einhvers verðum
við að leggja áherslur okkar hvað
náttúruna varðar á samruna frekar
en yfirráð og sátt fremur en tog-
streitu.
Niðurstaða MBA-nemenda viðHáskóla Íslands, sem gerðu út-
tekt á fyrirkomulagi mjaðmarlið-
skipta, algengra bæklunaraðgerða á
Landspítalanum, hlýtur að vekja fólk
til umhugsunar um þá stefnu sem hér
er rekin í heilbrigðismálum. Í úttekt,
sem sagt var frá í Morgunblaðinu í
gær, sýnir þessi hópur fram á að
hægt væri að spara 47 milljónir króna
á ári með því að fjölga bæklunarað-
gerðum af þessu tagi á spítalanum í
stað þess að viðhalda nærri 100 sjúk-
linga biðlista þar sem meðalbiðtím-
inn er 327 dagar.
Í skýrslu hópsins segir að engir
augljósir tæknilegir flöskuhálsar or-
saki hina löngu og dýru biðlista, held-
ur séu flöskuhálsarnir pólitísks eðlis.
Mat á frammistöðu sjúkrastofnana
taki einvörðungu mið af rekstrarnið-
urstöðu þeirra en ekki þeim kostnaði,
sem niðurskurður veldur annars
staðar og bitnar líka á skattgreiðend-
um. Það eru sannkölluð öfugmæli að
þau sjúkrahús teljist bezt rekin sam-
kvæmt núverandi viðmiðunum, sem
þjónusti fæsta sjúklinga. Spítalarnir
hafa engan hvata til að fjölga aðgerð-
um og auka afköst.
MBA-nemarnir benda á að afkasta-
tengdar greiðslur til sjúkrahúsa tíðk-
ist ekki hér á landi í sama mæli og í
nágrannalöndunum. Slíkt vekur
nokkra furðu og spyrja má hvort í
sparnaðarviðleitni stjórnmálamanna
í heilbrigðiskerfinu undanfarinn ára-
tug hafi verið einblínt um of á flatan
niðurskurð en síður á kerfisbreyting-
ar, sem gætu orðið starfsfólki sjúkra-
stofnana hvatning til að gera betur.
Skýrsluhöfundar benda jafnframt
á að staða og réttur sjúklinga sé um-
hugsunarefni; þeir séu háðir pólitísk-
um ákvörðunum um fjárframlög til
sjúkrahúsa en eigi ekki kost á að
kaupa sig framhjá kerfinu, óski þeir
þess, nema leita út fyrir landstein-
ana.
Morgunblaðið hefur margoft lagt
til að valkostum yrði fjölgað í heil-
brigðisþjónustunni, m.a. með því að
sjúklingar ættu val á milli þess að
bíða á biðlista eftir aðgerð og fá hana
ókeypis og að kaupa sömu þjónustu
af einkarekinni sjúkrastofnun. Vísir
að slíkri einkarekinni heilbrigðis-
þjónustu er þegar til hér á landi og
hefur gefizt vel. Það er því vandséð
hvers vegna slíku vali ætti ekki að
verða við komið víðar í heilbrigðis-
þjónustunni. Um leið og þeir, sem svo
kysu, leituðu til einkaaðila myndu
biðlistar styttast og þjónustan batna
við þá sem leituðu til opinberu
sjúkrahúsanna. Slíkir valkostir munu
þó ekki ná að dafna að ráði nema
hinni pólitísku stefnu verði breytt.