Morgunblaðið - 27.04.2001, Blaðsíða 12

Heimilislæknar hafa ekki unað því að Tryggingastofn-
un neiti þeim um sambærilega samninga og stofnunin
gerir við aðra sérfræðinga á sviði lækninga og telja
heilbrigðisyfirvöld brjóta á þeim rétt til atvinnufrelsis.
Eiríkur P. Jörundsson ræddi við heimilislækna, en þeir
óttast verulega fækkun í stéttinni verði ekki gripið til
ráðstafana til að bæta starfsumhverfi þeirra.
Starfa ekki á sama
grundvelli og aðr-
ir sérfræðingar
L
AUNAKJÖR og starfsumhverfi
sérfræðinga í heimilislækningum
hafa valdið því að skortur er orðinn
á starfandi heimilislæknum ásamt
því að nýliðun í greininni fer sífellt
minnkandi. Heimilislæknar segja heilbrigðisyf-
irvöld bera ábyrgð á þessum vanda sem farið er
að gæta verulega á landsbyggðinni þar sem
æskilegt er talið að sem flest stöðugildi lækna
séu skipuð sérfræðingum í heimilislækningum.
Að mati heimilislækna má rekja rót vandans til
þess að sérfræðingum í heimilislækningum er
ekki heimilt að gera samning við Trygginga-
stofnun og reka eigin læknastofu líkt og aðrir
sérfræðingar gera í heilbrigðiskerfinu.
Þá segja heimilislæknar að launakjör þeirra,
sem ákveðin eru af kjaranefnd, hafi versnað til
muna síðustu árin miðað við kjör annarra
lækna. Af þessum sökum er uggur ríkjandi í
heimilislæknum sem telja óbreytt ástand leiða
til þess að stétt sérfræðinga í heimilislækning-
um geti hreinlega horfið á komandi árum.
Heimilislæknar hafa ekki viljað una því að
Tryggingastofnun neiti þeim um sambærilega
samninga og stofnunin gerir við aðra sérfræð-
inga á sviði lækninga og ákváðu á sínum tíma að
leggja málið fyrir Samkeppnisstofnun á þeim
forsendum að TR hefði brotið samkeppnislög.
Samkeppnissráð hafnaði hins vegar kröfum
heimilislækna á grundvelli þess að skýr laga-
setning væri fyrir tvískiptingu heilbrigðiskerf-
isins og grundvallarmunur væri á starfskjörum
lækna sem annast almenna heilsugæslu og ann-
arra sérfræðinga. Félag heimilislækna áfrýjaði
úrskurðinum en áfrýjunarnefnd samkeppnis-
mála staðfesti hann hins vegar. Í gær komst síð-
an Héraðsdómur Reykjavíkur að þeirri niður-
stöðu að Tryggingastofnun hefði verið heimilt
að neita heimilislæknum um samninga. Í nið-
urstöðu Arngríms Ísberg héraðsdómara segir
m.a. að heimilislæknar og sérfræðingar á öðrum
sviðum læknisfræðinnar starfi ekki á sama
markaði og eigi þar af leiðandi ekki í samkeppni
sín á milli þótt störf þeirra hljóti einhvers staðar
að skarast.
Þórir B. Kolbeinsson, formaður Félags ís-
lenskra heimilislækna, segir að með tilliti til
þess hvernig samkeppnisráð líti á málið hafi
menn breytt um áherslu og líti meira til þess að
heimilislæknar eigi að hafa sama rétt og aðrir
sérfræðingar til að vinna á mismunandi vegu.
Því var ákveðið að sækja mál gagnvart heil-
brigðisráðuneytinu þar sem heimilislæknar
meta það svo að það sé hreinlega brot á atvinnu-
frelsi að sérfræðingar í heimilislækningum njóti
ekki jafnréttis á við aðrar sérgreinar í lækn-
ingum.
Ábyrgð ráðuneytisins er mikil
„Við teljum að heimilislækningarnar njóti
ekki jafnréttis við aðrar sérgreinar nema að
okkar sérfræðingar í heimilislækn-
ingum hafi þann valkost að vinna á
fleiri vegu heldur en bara á heilsu-
gæslustöðum. Með þessu hafa þeir
haldið niðri fjölda heimilislækna og
það hefur afgerandi áhrif líka við
val nýrra lækna við val á sérgrein.“
Að sögn Þóris nægir ekki fjöldi
lækna á heilsugæslustöðvum í dag til að sinna
þörfinni fyrir þjónustu heimilislækna. Heimilis-
læknar telja að nú vanti 30 heimilislækna á höf-
uðborgarsvæðið og að minnsta kosti 15 til 20 á
landsbyggðina en brotthvarf úr greininni nem-
ur um 20 læknum á undanförnum árum. Þá telja
heimilislæknar að 12 heimilislæknar þurfi að
koma til starfa árlega til að viðhalda og end-
urnýja núverandi mannafla í greininni. Á Ís-
landi eru 5 læknar í 4 námsstöðum í heimilis-
lækningum og 4 afleysingalæknar í óformlegu
námi og talið er að um 10 sérfræðingar í heim-
ilislækningum dveljist erlendis.
Að mati Félags íslenskra heimilislækna er
það grundvallaratriði að kjör heimilislækna
verði sambærileg og annarra sérfræðinga og að
starfsréttindi heimilislækna verði sambærileg
og annarra sérfræðinga. Meðal annars þurfi
sérfræðingar í heimilislækningum að eiga þann
valkost að geta rekið eigin stofu samkvæmt
gjaldskrársamningi við Tryggingastofnun.
„Áhersla okkar í Félagi heimilislækna er að
sérfræðingar í heimilislækningum þurfa að
njóta sambærilegra kjara og starfsréttinda og
aðrir sérfræðingar í læknisfræði. Staðreyndin
er sú að slíkt gera þeir ekki í dag og það er heil-
brigðisráðuneytið sem ber ábyrgð á því.“
Að sögn Þóris vilja heimilislæknar sjá mis-
munandi rekstrarform í heilsugæslunni. Ákveð-
inn hluti lækna kjósi að vinna við ríkisreknar
heilsugæslustöðvar en fleiri vilji að hugað sé að
einkarekstri og hægt sé að bjóða út rekstur
heilsugæslustöðva og menn geti sameinast um
það. Þá vilja heimilislæknar líka hafa þann
möguleika fyrir hendi að opna stofu eins og aðr-
ir sérfræðingar. „Þannig að fyrst og fremst vilj-
um við fá fjölbreyttari rekstrarform svipað og
aðrir læknar. Við teljum að þessi skerðing á val-
möguleikum hafi áhrif á val unglækna. Miðað
við óbreytt ástand munu fleiri heltast úr lestinni
og fara í aðrar sérgreinar og endurnýjunin fer
minnkandi.“ Þórir segir að landsbyggðin muni
fyrst finna fyrir skorti á heimilislæknum og nú
þegar megi greina að sérfræðingum í heimilis-
lækningum hafi þar fækkað.
Æskilegt að læknar á landsbyggðinni
séu heimilislæknar
Ágúst Oddsson, formaður í Félagi íslenskra
landsbyggðarlækna, segir ástandið hafa verið
slæmt lengi og farið hægt versnandi undanfarin
ár. Nú eru um 85 stöður lækna úti á landi og
tæplega helmingurinn af þeim er setinn af
menntuðum heimilislæknum en á milli 15 og 20
stöður eru ósetnar, þ.e. annaðhvort mannlausar
eða málum bjargað í viku eða mánuð í senn. Að
sögn Ágústs er mjög æskilegt að læknar á
landsbyggðinni séu sérfræðingar í heimilis-
lækningum vegna þess að fjölbreytnin sé það
mikil og öll heilbrigðisþjónustan hvíli nánast á
herðum læknanna.
„Það sem vekur ugg núna er fyrst og fremst
að það er búið að tæma allar auðlindir, það eru
eiginlega engir eftir til að lokka heim. Þessi hóp-
ur er að verða hverfandi stærð. Það er sáralítil
nýliðun í þessari stétt og annað sem vekur meiri
ugg er að við erum að verða ansi gömul stétt.“
Ágúst telur að stefna yfirvalda varðandi tví-
skiptingu í heilbrigðiskerfinu sé löngu úrelt og
kominn sé tími á að skoða aðrar leiðir. Hann
segist ekkert sjá því til fyrirstöðu að menn geti
sett upp það rekstrarform hér á landi að læknar
reki eigin læknastöðvar með þjón-
ustusamningi, líkt og tíðkast t.d. í
Danmörku.
Jón Steinar Jónsson, sérfræð-
ingur í heimilislækningum hjá
Heilsugæslunni í Garðabæ, segir
ástandið eiga sér sögulegan að-
draganda sem rekja megi til þess
er samþykkt voru ný lög árið 1974 varðandi heil-
brigðisþjónustuna sem markað hafi stefnuna
um uppbyggingu heilsugæslu í landinu.
„Þá hvetja í raun heilbrigðisyfirvöld unga
lækna til að leggja fyrir sig nám í þessari grein
og það verður til að það fer stór hópur manna í
nám í þessu fagi um og upp úr miðjum áttunda
áratugnum. Þá var teiknað upp ákveðið kerfi
sem höfðaði til margra og þeir lögðu þetta fyrir
sig. Eftir það hefur smám saman dregið úr
áhuga manna á faginu.“
Að sögn Jóns Steinars hafa heimilislæknar og
Félag heimilislækna í raun barist fyrir tilvist
gæslugæslunnar sem kerfis áratugum saman.
Sú barátta hafi náð hámarki þegar heimilis-
læknar sögðu næstum allir upp fyrir 5 árum,
bæði í þeim tilgangi að leiðrétta kjör og einnig
til að knýja á um raunverulega stefnu í upp-
byggingu heilbrigðiskerfisins.
Heilsugæslulæknar eiga að
veita frumþjónustu
„Við mættum mikilli hörku heilbrigðisyfir-
valda þá og að mínu mati voru þarna ákveðin
þáttaskil í þessu öllu saman. Við fengum eig-
inlega þá lexíu að heilbrigðisyfirvöld vildu ekk-
ert hlusta á okkur og þær hugmyndir sem menn
hefðu um uppbyggingu heilsugæslunnar sem
fyrirbæris.“
Jón segir uppbygginguna hafa gengið nokkuð
hratt fyrir sig úti á landi en of hægt á höfuð-
borgarsvæðinu og ekki nándar nærri því að
halda í við fólksfjölgunina á svæðinu. „Það hefur
þá leitt til þess ástands sem er í dag, að eft-
irspurnin eftir þjónustu heimilislækna er miklu
meiri en þeir geta annað.“
Jón Steinar segir að lögin og uppbygging
heilsugæslustöðva hafi gert ráð fyrir því að
heilsugæslulæknar veittu frumþjónustu í heil-
brigðiskerfinu. Þá hafi göngudeildir sjúkrahúsa
og stofur sérfræðinga átt að veita svokalla „se-
condary“ þjónustu og síðan væri þriðja þrepið
sérhæfð sjúkrahúsþjónusta. „Hér á landi hefur
þetta í rauninni þróast þannig að það er bæði
heilsugæslan og allir aðrir sem eru með stofu úti
í bæ sem eru að veita frumþjónustu. Fólk leitar
til allra þeirra lækna sem það vill og við erum í
sjálfu sér sáttir við það úr því sem komið er, þótt
þetta hafi upphaflega verið skipulagt öðruvísi.
En vandamálið er að við erum í sama geira og
kollegar okkar úti í bæ en á allt öðrum kjörum
og það snýr kannski sérstaklega að því að við
höfum ekki sömu starfsréttindi og þeir. Sem er
að allir sérfræðingar í læknastéttinni, nema sér-
fræðingar í heimilislækningum, mega setja upp
stofu og byrja að praktísera með samningi við
Tryggingastofnun ríkisins. Það mega auðvitað
allir opna stofu og rukka sjúkling-
inn um allan kostnaðinn, en það er
ekki rekstrargrundvöllur fyrir
því.“
Að mati Jóns Steinars hafa yf-
irvöld staðið í vegi fyrir því að
heimilislæknar fái þau starfsrétt-
indi sem aðrir sérfræðingar hafa.
„Ég held í rauninni að þetta sé aðalatriði máls-
ins í dag, vegna þess að ég tel að ungir læknar í
dag vilji hafa möguleika á eigin rekstri og ég
held það sé tómt mál að tala um að það verði ein-
hver uppbygging og nýliðun í stéttinni.
Á meðan yfirvöld halda okkur í láglaunaum-
hverfi er ljóst að ungir læknar munu horfa fram
hjá þessum valmöguleika. Og auðvitað munu
menn í okkar hópi sjá hag sínum betur borgið
annars staðar og sá flótti mun örugglega halda
áfram nema menn breyti þessu.“
Að mati Jóns Steinars eru ýmsir möguleikar
á útfærslu í einkarekstri í heimilislækningum.
Aðrir sérfræðilæknar eru ýmist einir með stofu
eða í félagi við aðra lækna og mynda þannig
ákveðin félög um rekstur læknastöðva. „Það eru
eflaust ótal möguleikar á því að útfæra slíkt, en
það vantar bara að Tryggingastofnun vilji gera
við okkur samning, síðan er hitt útfærsluatriði.“
Árni Scheving Thorsteinsson er læknir á
Heilsugæslustöðinni á Seltjarnarnesi og kom
frá námi í Bandaríkjunum síðastliðið haust.
Hann telur að ýmislegt þurfi að lagfæra í heil-
brigðiskerfinu. „Í fyrsta lagi erum við ósáttir við
að starfa á sama markaði og aðrir sérgreina-
læknar en gjörsamlega í allt öðru kjaraum-
hverfi. Þeir vinna sjálfstætt og senda sína reikn-
inga inn til TR en okkur er bannað að gera slíkt
á grundvelli mjög furðulegs úrskurðar um að
okkar lækningar séu allt öðruvísi en aðrar lækn-
ingar, sem á ekki við nein rök að styðjast.“
Þá telur Árni það stórt vandamál fyrir heil-
brigðiskerfið að Norðurlönd, hlutar Evrópu og
Ísland séu orðin eitt atvinnusvæði og kjör heim-
ilislækna á Íslandi séu langlökust miðað við
heimilislækna erlendis. „Við eigum heimilis-
lækna t.d. í Noregi sem treysta sér ekki til að
koma heima af því þeir veigra sér við að taka
þátt í þessu basli á meðan þeir eru með tvöfald-
an eða þrefaldan kjarapakka í Noregi. Þá er
ekkert freistandi að koma til Íslands.“
Þreyta í ríkisreknum
heilsugæslurekstri
Árni telur að stjórnvöld þurfi að gera upp við
sig hvers konar heilbrigðisþjónustu menn vilji
hér á landi og hvort Ísland verði eina landið á
norðurhveli sem ætli sér að byggja eingöngu á
læknum í undirsérgreinum og leyfa stétt heim-
ilislækna að deyja út.
Hann segir vaxandi áhuga á því meðal sér-
fræðinga í heimilislækningum að stofna fyrir-
tæki eða félög um að leigu og rekstur á heilsu-
gæslustöðvum. „Það er vaxandi áhugi á því og
mér finnst sjálfsagt að skoða til hlítar alla hugs-
anlega möguleika á öðru rekstrarfyrirkomulagi.
Nú er ég ekki endilega talsmaður þess að leggja
eigi niður heilsugæsluna og finna
upp hjólið á nýtt en það má vel
opna á annað rekstrarform og gera
á því tilraun hvort það gefist ekki
betur, bæði fyrir starfsmennina,
viðskiptavinina og síðan ríkið sem
á endanum borgar þjónustuna,
a.m.k. að stórum hluta.“
Árni segist skynja nokkra þreytu í ríkisrekn-
um heilsugæslurekstri hér á landi með núver-
andi fastlaunakerfi, sem umbuni mönnum lítið
og ábyrgð og sjálfsstjórn á eigin vinnu sé tak-
mörkuð. „Mér finnst að við sem vinnum þessa
vinnu eigum að hafa meiri afskipti af rekstr-
inum og bera meiri fjárhags- og rekstrarlega
ábyrgð.
Auðvitað er það krafa okkar að búa við sömu
réttindi og aðrir læknar. Að okkur sé ekki bann-
að að opna stofu, það er eiginlega óviðunandi.“
Heimilislæknar segja heilbrigðisyfirvöld bera ábyrgð á flótta lækna úr greininni
Morgunblaðið/Þorkell
Nýja heilsugæslustöðin í Efstaleiti 3.
Heimilislæknar hafa ekki getað annað eftirspurn eftir þjónustu þeirra, sem leitt hefur til
þess að sjúklingar þurfa að bíða lengur til að komast að.
Meðalaldur
heimilislækna
er orðinn
nokkuð hár
Telja 30 heimilis-
lækna vanta á
höfuðborg-
arsvæðið
FRÉTTIR
12 FÖSTUDAGUR 27. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ