Morgunblaðið - 27.04.2001, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. APRÍL 2001 39
ega engin
lvægt mál
sjávar og
alþjóðlegu
g er því
ráðstefnu
m haldin
a mánuði.
forgöngu
árum og
aka málið
forsætis-
ahöfum til
orbatsjov
ðan: „Að
hans með
6 upphafið
gum sam-
að lokum
nn heiður
slandi.
sína á að
hefði verið
s og sagði
nn vissi að
einn mað-
um. „Einn
t allt eða
við viljum
augu við
m lífið hef-
ð að vinna
vinnustað-
ðir,“ sagði
erðlauna-
au væru
iddi af sér
að er ekki
ert annað
man og það
þjóðleg
lu skipta
verfismál-
dæmi sem
num, þau
m og hann
klu máli
hverju fram yndi í umhverfismálum
í löndum eins og Rússlandi, Kína og
Japan. Hann kvaðst þess vegna vera
ánægður með að vera viðstaddur
þessa verðlaunaafhendingu þar sem
þýðingarmikið starf verðlaunahaf-
anna væri metið. Hann minntist á að
í ferð sinni um Bandaríkin að þessu
sinni hefði hann orðið vitni að því að
loftmengun barst frá Kína inn yfir
Colorado-fylki. Þannig hefði ástand
í einu landi áhrif langt út fyrir landa-
mærin, í þessu tilviki hefði meng-
unarloftslag borist þvert yfir Kyrra-
hafið til Bandaríkjanna. Væri þetta
einn ein sönnun þess að umhverf-
ismál væru alþjóðleg og kæmu öll-
um þjóðum við.
„Ég er sannfærður um að við
munum að lokum ná árangri saman,
bæði einstakar þjóðir og alþjóðlega,
og finna lausnir en það verður erf-
itt,“ sagði Gorbatsjov að lokum.
Aðrir aðilar sem hlutu verðlaun
Global Green USA-samtakanna
voru Bill Moyers og Judith David-
son Moyers, sem framleitt hafa
sjónvarpsmyndir um mengunar- og
umhverfismál, alþjóðlega arkitekta-
fyrirtækið Hellmuth Obata +
Kassabaum, sem hefur lagt sig eftir
að virða sjónarmið sjálfbærrar þró-
unar við hönnun, byggingu og rekst-
ur húsnæðis, samtökin Pew Center
on Global Climate Change, sem eru
sjálfstæð samtök sem sinna fræðslu-
starfi og benda á leiðir til að vinna
gegn loftslagsbreytingum, og
bandarísku þingmennirnir Richard
G. Lugar og Sam Nunn en þeir hafa
komið því til leiðar að farið er að
eyða skipulega kjarnavopna- og
efnavopnabirgðum sem stórveldin
komu sér upp á dögum kalda stríðs-
ins. Þetta er í þriðja sinn sem verð-
launin eru veitt og meðal þeirra sem
hlotið hafa þau síðustu árin eru
General Motors-bílaverksmiðjurnar
og tímaritið Time.
þjóða græni krossinn
ikilvæg-
darinnar
Morgunblaðið/Golli
öndum Mikhaíl Gorbatsjov í New York.
joto@mbl.is
na og
g annað
ggja að
á
enda
ratugum
mátt
smengun
r-
of á
umhverf-
ið takmarkist ekki við landamæri
og því þurfi alheimsátak til að
ráðast að vandanum þannig að
stuðla megi að sjálfbærri framtíð.
Hvetja samtökin einstaklinga,
félög og ríkisstjórnir til aðgerða í
stóru sem smáu samhengi, þ.e.
svæðisbundið, innan einstakra
landa og alþjóðlega.
Aðalstöðvar GCI eru í Genf í
Sviss en stofnaðar hafa verið
deildir í fjölmögum löndum til að
taka upp baráttuna þar, meðal
annars í nokkrum löndum í Suð-
ur-Ameríku, Evrópu og Asíu. Í
Bandaríkjunum var stofnuð deild
þegar árið 1994 þegar Gorbatsjov
bauð umhverfissinnanum Diane
Meyer Simon aðild að GCI með
því að stofna Global Green USA.
Aðalstöðvar bandarísku samtak-
anna eru í Los Angeles en skrif-
stofur eru auk þess reknar í
Washington og San Fransico.
l voru stofnuð 1993
gu
m
V
ILMUNDUR Guðna-
son, aðalforsvarsmað-
ur rannsóknarverk-
efnisins á Íslandi,
segir miklar samn-
ingaviðræður og skoðanaskipti hafa
átt sér stað milli allra aðila áður en
þetta viðamikla rannsóknarsamstarf
milli Hjartaverndar og Öldrunar-
stofnunar bandaríska heilbrigðis-
ráðuneytisins var í höfn. Samninga-
viðræðurnar þykja hafa skilað
eftirtektarverðum árangri þar sem
Íslendingar og Bandaríkjamenn
starfa á algjörum jafnréttisgrund-
velli og stjórn verkefnisins er jafnt á
höndum íslenskra og bandarískra
vísindamanna.
„Vísindaþáttur rannsóknarinnar
byggist á algjöru samstarfi en fram-
kvæmdahliðin er framhald Reykja-
víkurrannsóknar Hjartaverndar.
Það er einmitt sú gríðarlega reynsla
sem Hjartavernd hefur af því að
reka rannsókn af þessari gerð og
margbreytileik sem gerir samstarfið
svona fýsilegt. Íslensku vísinda-
mennirnir og starfsfólkið hér býr yf-
ir afskaplega víðfeðmri reynslu og
það er okkur mikilvægt að verða
hluti af þessu góða teymi,“ segir
Tamara Harris og bætir við að rann-
sóknarvinnan sem nú sé að hefjast
hefði getað verið unnin hvar sem
væri í heiminum en upplýsingarnar
úr Reykjavíkurrannsókninni væri
hins vegar hvergi annars staðar að
finna – þær væru einstæðar og
sterkustu rökin fyrir vali á rann-
sóknarstaðnum. „Það er framlag ís-
lensku þjóðarinnar til Reykjavíkur-
rannsóknarinnar og framtíðarsýn og
forysta vísindamannanna sem stóðu
að þeirri einstöku rannsókn sem eru
undirstöðurnar sem nú verður byggt
á,“ segir Tamara en hún hefur áður
komið að starfi Hjartaverndar í ein-
um áfanga Reykjavíkurrannsóknar-
innar ásamt Pálma V. Jónssyni og
Birni Einarssyni og er því forsögu
rannsóknarinnar vel
kunnug.
Eiginleg rannsóknar-
vinna fer að sögn Pálma
V. Jónssonar í gang um
mitt næsta ár en þessi
misserin fer gríðarleg
undirbúningsvinna fram.
„Við fundum mánaðarlega, höldum
reglulega símafundi og erum að
vinna sem sterk heild, til að leggja
lokahönd á skipulagningu hvers ein-
asta þáttar rannsóknarinnar,“ segir
Pálmi. Liðsheildin þarf enda að
styrkja böndin þar sem hún vinnur
dreift;Tamara og Leonore Launer
búa í Bandaríkjunum og Vilmundur
er búsettur á Englandi.
Ávinningur fyrir almenning og
alþjóða vísindasamfélagið
Eins og áður hefur verið greint frá
leggur Bandaríska heilbrigðisstofn-
unin, NIH, mikla fjármuni, eða um
1,8 milljarða íslenskra króna, til
rannsóknarinnar en þegar Tamara
er spurð hvaða ávinning stofnunin
sjái sig fá úr samstarfinu segir hún
aðalávinninginn líklega ekki vera
fyrir heilbrigðisstofnunina heldur sé
það alþjóða vísindasamfélagið sem
fái mest út úr rannsókninni.
„Það verður mörgum mikilvægum
spurningum í tengslum við öldrun
velt upp í þessari rannsókn. NIH
kappkostar að veita aðeins styrki til
rannsóknarverkefna sem eru í far-
arbroddi – til rannsókna sem eru í
raun tveimur skrefum á undan þeim
sem aðrar stofnanir veita styrkja til.
Öldrunarrannsókn Hjartaverndar
stendur fyllilega undir þessum kröf-
um þar sem hún á eftir að hafa mikil
áhrif á líf og heilsu fólks í framtíð-
inni,“ segir Tamara.
„Það verða líka hliðarverkanir af
svona viðamiklu verkefni. Rann-
sóknin hefur vakið athygli vísinda-
manna úti um allan heim sem starfa
einnig á sviði öldrunarrannsókna
sem og á öðrum lækningasviðum því
þessi rannsókn skapar þeim frekari
möguleika á framhaldsrannsóknum
sem kunna að byggjast á þessari,“
bætir Leonore við en það er þessi
eðlislægi tröppugangur rannsókna,
ein uppgötvun leiðir að annarri, sem
vísindamenn fylgjast af athygli með
rannsóknum kollega sinna um allan
heim. Í öldrunarrannsókn Hjarta-
verndar ber einnig á nýrri hugsun í
rannsóknarstarfi, í stað þess að
rannsaka virkni eins líffæris er litið á
mannslíkamann í heild og samverk-
un líffærakerfa könnuð.
„Við höfum áhuga á sjúkdómum
en líka á heilsu og hverjir eru for-
spárþættir góðrar heilsu í ellinni. Við
viljum kanna hvort það sé sameig-
inlegur mekanismi sem liggur að
baki virkni líffæra sem virðast
ótengd, s.s. hjarta, heila og beina.
Við erum alltaf að fá meiri upplýs-
ingar um hvernig hægt er að fyrir-
byggja ýmsa hjartasjúk-
dóma og stoðkerfa-
sjúkdóma en kannski eru
undirliggjandi tengsl líf-
færa sem þá væri hægt
að nýta til gagnlegra
læknismeðferða. Æða-
kerfið tengist augljóslega
öllum líffærakerfum líkamans en ef
til vill eru aðrir efnaskipta- eða
erfðaþættir sem tengja líffærin. Með
því að finna og staðfesta þessa meg-
inþætti erum við komin á nýtt þrep í
vísindalegum þankagangi,“ segir
Pálmi.
Vilmundur er sammála Pálma og
segir að þótt Hjartavernd hafi haft
hjartarannsóknir sem meginvið-
fangsefni þá hafi þessi hugsun einnig
verið höfð að leiðarljósi í starfinu þar
og margir aðrir sjúkdómar verið
greindir í hefðbundnum hjartarann-
sóknum. „Við höfum greint mikinn
fjölda fólks með sykursýki og eins
með gláku því þótt hjartarannsóknir
hafi alltaf verið í brennidepli höfum
við áhuga á heilsu mannsins í heild
sinni. Við höfum nú fengið eitt besta
tækifæri sem gefist hefur í veröld-
inni til að takast á við spurningar
sem tengjast stærsta heilsufars-
vanda aldarinnar – öldrun. Vegna
þess hvernig þessi rannsókn er upp-
byggð og ekki síður á þeim grunni
sem hún byggir þá eigum við eftir að
geta svarað spurningum sem ekki er
hægt að fá svör við neins staðar ann-
ars staðar í veröldinni. Þetta er ein-
stakt tækifæri fyrir vísindasam-
félagið til að þróa þekkingu og koma
fram með ný svið til að rannsaka,“
segir Vilmundur.
Leonore tekur undir orð starfs-
félaga sinni: „Fjöldarannsóknir hafa
hingað til verið byggðar á afmörk-
uðum rannsóknarþáttum þar sem
áherslan hefur verið lögð á einstaka
þætti mannslíkamans. Við höfum
gert ótal rannsóknir á hjartasjúk-
dómum og heilabilun en enginn hef-
ur samþætt ólíkar rannsóknir til að
sækjast eftir kjarnanum. Það hefur
aldrei fyrr gefist færi til að rannsaka
hvernig ólík líffæri spila saman.“
Það að líta á rannsókn frá fjöl-
þættu sjónarmiði endurspeglar þá
hugsun sem liggur að baki eðli öldr-
unarrannsókna og öldrunarlækn-
inga – það er þeirri hugsun að við vit-
um að þegar fólk eldist fær það
sjaldnast einhvern einn sjúkdóm
heldur bregst virkni margra líffæra
á sama eða svipuðum tíma. Tamara
segir fólk í öldrunarlækningum því
vant að hugsa hlutina út frá marg-
þættu sjónarmiði þar sem ástand
sjúklingsins er metið í heild.
„Við vitum að það gerir heilsunni
gott að lækka blóðfitu og blóðþrýst-
ing til að styrkja bein og auka bein-
þéttni og við eigum lyf til að takast á
við þessi vandamál. En þegar fólk
hefur margvísleg ólík einkenni og
sjúkdóma þarf sjúklingurinn oft á
endanum að taka fimm til
tíu ólík lyf á degi hverjum.
Hvert lyf fyrir sig bætir
líðan sjúklingsins en þeg-
ar mörgum lyfjum er
blandað saman getur
hann fengið óvæntar
aukaverkanir. Ef við finn-
um grunnþáttinn er hægt að lækna
meinið með einni íhlutun – einu lyfi
sem gæti bætt öll þessi mismunandi
líffæri sem valda sjúklingnum vand-
kvæðum. Þetta er einn mögulegra
ávinninga öldrunarrannsóknarinn-
ar. Það sem aldraðir hafa mestar
áhyggjur af er að tapa færni sinni til
daglegra athafna. Við viljum því
finna fyrirbyggjandi leið sem eykur
færni einstaklingsins á efri árum og
seinkar ellitengdri fötlun og örorku.
Með þessu fengi almenningur allur
beinan ávinning – það bíður jú okkar
allra að eldast,“ segir Pálmi. Fólkið
sem tekur þátt í rannsókninni er eins
og áður hefur komið fram sami hóp-
ur og tók þátt í Reykjavíkurrann-
sókninni árið 1967. Þetta fólk er nú á
aldrinum 67 til 95 ára.
Vísindamenn í fararbroddi
Pálmi sagði að í gegnum þessa
samninga og rannsóknir fái Íslend-
ingar nýjan háþróaðan og framsæk-
inn tæknibúnað inn í íslenskt sam-
félag og sú hugsun sem liggur að
baki þeirri þróun muni hafa víðtæk
áhrif á íslenskt læknasamfélag.
Spurðir hversu margir vísinda-
menn komi að rannsókninni verður í
fyrsta skipti hik á svörum frá fjór-
menningunum því fjöldi þeirra sem
sækjast eftir að starfa að rannókn-
inni eykst með degi hverjum.
„Það skiptir einmitt sköpum að
geta náð saman eins mörgum vís-
indamönnum og mögulegt er til að
mynda þetta rannsóknarteymi. Einn
stærsti kostur verkefnisins er ein-
mitt að vegna þess hversu einstakt
það er sækist vísindafólk sem er í
fararbroddi í sínu fagi í heiminum
eftir því að fá að taka þátt í starfinu.
Sé t.d. litið á aðalstjórnendur rann-
sóknarverkefnisins hér á Íslandi þá
er valinn maður í hverju rúmi. Pálmi
er sérfræðingur í öldrunarlækning-
um, Gunnar Sigurðsson er leiðandi
rannsóknaraðili í beinþynningu,
Guðmundur Þorgeirsson hefur
stundað rannsóknir í fylkingar-
brjósti á hjarta- og æðasjúkdómum
og svo hef ég víðtæka reynslu á
rannsóknum flókinna margþættra
sjúkdóma á sviði samspils erfða og
umhverfis í tilurð og þróun sjúk-
dóma. Teymið okkar hér er þannig
samansett að það á að geta tekist á
við öll ólík svið rannsóknarinnar,“
segir Vilmundur og bendir á að fjöl-
margir íslenskir vísindamenn bú-
settir bæði á og fjarri Íslandi hafa
sýnt hug á að slást í hópinn auk þess
sem sóst hefur verið eftir samstarfi
við sérfræðinga í Evrópu og Banda-
ríkjunum. „Með svona
samstarfi safnast auðvit-
að gríðarleg þekking á
einn stað sem beitt verð-
ur til að leysa vandamál
og auðvelda rannsóknir
annarra. Ein siðferðisleg
skylda vísindamanns er
enda að stuðla að þekkingu, miðla
henni áfram og þannig auðvelda
starf annarra vísindamanna. Þetta
er eitt markmiða okkar og við höfum
ótalmörg tækifæri hér á Íslandi til að
fylgja þessari rannsókn eftir. Stúd-
entar sem eru nú við nám í læknis-,
hjúkrunar- og líffræðideildum munu
fá tækifæri til að leggja stund á fag
sitt í gegnum samvinnu við fólk sem
er í fararbroddi síns fags alls staðar
að úr veröldinni. Þannig eru tæki-
færin ekki aðeins fyrir hendi hjá ís-
lensku læknasamfélagi líkt og Pálmi
benti á heldur einnig fyrir Háskóla-
samfélagið,“ segir Vilmundur.
Öldrunarrannsókn Hjartaverndar byggist á grunni 30 ára rannsókna
Öldrunarrannsókn
Hjartaverndar mun að
mati vísindamannanna
Vilmundar Guðnason-
ar, Pálma V. Jónssonar,
Tamara Harris og Leo-
nore Launer hafa víð-
tæk áhrif á líf og heilsu
fólks í framtíðinni.
Jóhanna K. Jóhann-
esdóttir hitti að máli
fjórmenningana sem
mynda kjarna rann-
sóknarinnar. Morgunblaðið/Árni Sæberg
F.v. Pálmi V. Jónsson, Tamara Harris, Leonore Launer og Vilmundur Guðnason.
Fortíðin lykill framtíðar
í öldrunarrannsóknum
Ávinningur
fyrir almenn-
ing og vís-
indasam-
félagið
1,8 millj-
örðum króna
verður varið
til rannsókn-
arinnar