Morgunblaðið - 27.04.2001, Blaðsíða 57

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. APRÍL 2001 57
Kenni mannsins köllun hlaustu,
kirkjan þjóns starf sitt.
Prófastur og prestur merkur,
prýði stéttar var.
Vatnsfjörð sjá og Vestfirðina
verkahringinn þar.
Hæfileika hafðir mikla,
hjartað viturt, – milt.
Ferð um dimma dalinn getur,
Drottinn harma stillt.
Kærleiksverk í kyrrþey gerðust,
kært var ævistarf.
Lausnarans þú lærdóm kenndir,
líf og trúararf.
Þakka viljum þér að lokum,
þína samfylgd hér.
Kæri bróðir! – Bjart er yfir,
birtan kom frá þér.
Lærisveins er ljós frá Kristi,
ljós hans með þú ert.
Þér um eilífð alla lýsi,
er oss mest um vert.
(P.S.)
Með innilegri samúðarkveðju.
Sólveig og Pétur.
Í mínu ungdæmi við Djúp vestur
báru menn djúpa virðingu fyrir
sálusorgaranum í Vatnsfirði, séra
Þorsteini Jóhannessyni. Enda mun
hafa verið vandfundinn vammlaus-
ari maður um hans daga, sem rækti
skyldur sínar við Guð sinn og sókn-
arbörn sín af jafn mikilli alúð og
elskusemi sem hann. Í hartnær þrjá
áratugi sat hann við hið forna höf-
uðból með höfðingsskap sem sómdi
staðnum og kirkju hans.
Séra Þorsteinn var glæsimenni að
vallarsýn og fríður sýnum svo af
bar. Fór ekki milli mála að í hópi bú-
andkarla við Djúp virtist hann mjög
framandlegur og skapnaður hans af
öðru sauðahúsi. Var þó margur
maðurinn reffilegur í þeim hópi en
greinilega af öðrum ættstofni.
Var séra Þorsteinn enda ættaður
hinum megin af landinu, frá Langa-
nesi í Þingeyjarsýslu. Var langafi
hans ættfaðir hinnar kunnu Laxa-
mýrarættar og Þorsteinn og góð-
skáldið Jóhann Sigurjónsson af öðr-
um og þriðja að frændsemi.
Á æskuárum var undirrituðum
séra Þorsteinn aðeins kunnur af
hinu virðulega orðspori sem af hon-
um fór sem kennimanni og búhöldi á
hinu forna höfuðbóli, sem setið hafði
verið af lærðum og leikum höfðingj-
um frá alda öðli; og í þeim hópi
óeirðarmenn þjóðkunnir áður og
fyrrum. Í sögu Vatnsfjarðar bera þó
kirkjunnar menn höfuð og herðar
yfir aðra. Sóttu enda ættstórir skör-
ungar í Vatnsfjarðarbrauð. Var það
á sinni tíð talið þriðja arðgæfasta
brauð landsins næst á eftir Hólmum
í Reyðarfirði og Sauðanesi á Langa-
nesi.
Allir íbúar í sóknum séra Þor-
steins við Djúp luku upp einum
munni um ágæti sálusorgarans í
Vatnsfirði, manngæzku hans, ein-
staka alúð og góðvilja.
Guðsþjónustur framdi þessi fal-
legi maður betur en aðrir kirkjunn-
ar þjónar flestir; eða a.m.k. jafnvel
og þeir sem fremstir fóru í hans
embættistíð.
Persónuleg kynni okkar séra Þor-
steins hófust í byrjun sjötta áratug-
arins, undir lok þjónustu hans í
Vatnsfirði. Áttu þau rætur sínar að
rekja til vináttu tengdaföður míns,
Kristjáns Tryggvasonar, klæð-
skerameistara á Ísafirði, en hann og
séra Þorsteinn voru forgöngumenn
frímúrara vestur þar, en séra Þor-
steinn foringi frá upphafi til starfs-
loka hans vestra.
Það var mikill lærdómur ungum
manni að sitja á tali við Vatnsfjarð-
arklerk í betri stofunni að Hafnar-
stræti 6 á Ísafirði á þeim árum.
Mannkostir hans voru ekki hvers-
dagslegir. Alúðarfull prúðmennska
og góðvild svo af bar. Glaðbeittur
bjartsýnismaður sem öllu sneri til
betri vegar.
Það var ætíð hlýtt og bjart í ná-
vist þessa guðrækna mannvinar.
Þegar séra Þorsteinn hafði flutt
búferlum til Reykjavíkur þótti okk-
ur Gretu konu minni einsýnt að fá
hann til þeirra prestverka að skíra
börn okkar þrjú, Margréti, Ragn-
hildi og Ásthildi. Það hvíldi fegurð
og tign yfir þeim athöfnum.
Við Barði, tengdasonur séra Þor-
steins, höfðum um langt árabil fyrir
fastan sið að taka hús á honum á
Þorláksmessudag. Það reyndist
okkur mikil upplyfting í aðdraganda
jólahelginnar að hlýða á hinn aldna
klerk lesa okkur pistil þekkingar
sinnar og trúarhita, en andlegum
kröftum sínum hélt þessi afreks-
maður óskertum í meira en heila
öld. Er svo fagurt mannlíf fáum gef-
ið og fáir sem svo vel kunna með að
fara.
Við Greta og börn okkar kveðjum
vin okkar og guðföður með söknuði,
þakklæti og djúpri virðingu. Hann á
allra manna bezta heimvon í það
Guðsríki sem hann þjónaði, trúði á
og tignaði.
Sverrir Hermannsson.
Látinn er í Reykjavík rúmlega
103ja ára heiðursmaðurinn sr. Þor-
steinn Jóhannesson, prestur og síð-
ar prófastur í Vatnsfirði við Ísa-
fjarðardjúp um aldarfjórðungs
skeið. Þegar hann kom í Vatnsfjörð,
31 árs, hafði hann auk lærdóms tek-
ið út þroska hins fullorðna manns.
Frá landnámi höfðu þá mjög oft bú-
ið í Vatnsfirði landsþekktir héraðs-
höfðingjar, þótt ekki hafi þeir allir
verið friðsamir. Jörðin bauð upp á
stórbúskap, vegna mikilla hlunninda
og annarra landkosta. Það fór ekki á
milli mála, að alla sína prestskap-
artíð í Vatnsfirði bjó sr. Þorsteinn
þar miklu myndarbúi. Hann nytjaði
æðarvarpið og önnur hlunnindi af
natni og tillitssemi. Það leiddi af
framansögðu, að heimilið í Vatns-
firði var alla tíð mannmargt. Jörðin
krafðist þess. Þar var margt góðra
hjúa. Þar var einnig margt barna og
unglinga, auk barna þeirra hjóna.
Prestshjónin stjórnuðu hinu stóra
heimili af festu og myndarskap.
Sr. Þorsteinn hafði til brunns að
bera alla þá kosti, sem æskilegt er,
að góður prestur hafi. Hann samdi
góðar stólræður og flutti þær skýrt
og vel. Hann hafði góða og mikla
söngrödd og því tónaði hann vel.
Hann kom virðulega og vel fram við
allar athafnir, svo og í daglegu lífi.
Einkum var hann snjall tækifæris-
ræðumaður. Ég nefni þessi dæmi:
Þegar við fermingarsystkinin í
Vatnsfirði frá 1936 héldum upp á 50
ára fermingarafmæli okkar (1986)
var stofnað til smáveislu og buðum
við þeim prestshjónunum með okk-
ur. Þá hélt sr. Þorsteinn snjalla
ræðu blaðalaust. Ég vakti þarna at-
hygli á, að hvaða ræðumaður sem
væri gæti verið fullsæmdur af þess-
um ræðuflutningi, hann þá 88 ára.
Annað dæmi: Eftir giftingu heyrði
ég sr. Þorstein eitt sinn halda
snjalla ræðu um hjónabandið og
gildi þess, blaðalaust. Hjónabandið
varð farsælt í áratugi.
Eitt af því, sem hjálpaði sr. Þor-
steini að gera prestsverk hans há-
tíðleg var, að hann var ágætur org-
elleikari. Hann gat þá bæði spilað og
sungið, ef orgel var á staðnum. Oft-
astnær eða alltaf mun hann þó hafa
haft orgelleikara í kirkjum sínum.
Þegar sr. Þorsteinn kom í Vatns-
fjörð var þar svo til nýtt og gott org-
el. Hann spilaði mikið á það. Hann
naut þess í ríkum mæli fram í háa
elli að leika á orgel. Hljóðfæraleikur
er ríkur í ætt hans. Ég held, að móð-
ir hans hafi kennt honum orgelleik.
Hann leiðbeindi einhverjum í org-
elleik.
Mikill gestagangur var í Vatns-
firði. Tekið var vel á móti gestum.
Eitt sinn sem oftar var ég staddur í
Vatnsfirði, líklega ári eftir að ég
fermdist. Kom þá þangað enskur,
miðaldra maður. Hann hafði misst
annan handlegginn í heimsstyrjöld-
inni fyrri. Hann var að huga að
fálkahreiðrum. Presturinn og sá
enski tóku tal saman, en ég hlýddi á.
Samtalið gekk ágætlega. Ég, sveita-
drengurinn, fylltist lotningu fyrir sr.
Þorsteini. Þetta varð mér mikið um-
hugsunarefni. Englendinginn vant-
aði m.a. skeggbursta.
Ég gat þess hér að framan, að sr.
Þorsteinn leiðbeindi mönnum í org-
elleik. Kennslubókin var á ensku og
þýsku. Sr. Þorsteinn kunni allt, sem
í kennslubókinni stóð. Þó kom fyrir
að hann leit yfir hinn enska og
þýska texta, og þó öllu fremur þann
þýska, þótt hann væri með gotnesku
letri. Þetta gaf mér til kynna, að
hann væri allvel að sér í þýsku.
Það liggur í augum uppi, að það
var mikið happ fyrir sveitirnar við
Djúp, að fá til sín mann eins og sr.
Þorstein. Hann var óðar kosinn í
hreppsnefnd Reykjarfjarðarhrepps
og valinn til ýmissa annarra opin-
berra starfa. Hann átti þátt í stofn-
un Reykjanesskólans, var þar
stundum prófdómari o.fl. Ég hirði
ekki um að rekja þetta nánar hér.
Sr. Þorsteinn var ákaflega ljúfur
maður í allri framgöngu, hjálpsam-
ur og greiðvikinn. Vinstri hönd hans
vissi áreiðanlega ekki alltaf það,
sem hin hægri gjörði (sjá Matteus
6-3). Hann var því mjög vinsæll í
sóknum sínum. Það kom mér því
ákaflega spánskt fyrir sjónir, þegar
ég heyrði það eftir frægum klerki
(með réttu eða röngu) að það versta,
sem hann heyrði um prest væri það,
að hann væri vinsæll. Þetta hefi ég
aldrei skilið. Ég er ekki í nokkrum
vafa um það, að hugmyndir mínar
um góðan prest hafa ósjálfrátt mót-
ast af kynnum mínum af sr. Þor-
steini.
Það er óhætt að slá því föstu, að
sr. Þorsteinn var mikill gæfumaður í
einkalífi sínu. Hinn 23. júní 1923
kvæntist hann Laufeyju Tryggva-
dóttur, fæddri 16. des. 1900. Hún
var fædd á Seyðisfirði, en fluttist
með foreldrum sínum til Reykjavík-
ur. Hún var því borgarbarn frá fæð-
ingu. Það var því aðdáanlegt að
fylgjast með því, hve vel hún féll inn
í það hlutverk sitt að stjórna stóru
heimili og stóru búi í sveit í fjarveru
bónda síns, sem oft kom fyrir vegna
embættisanna hans. Hjónaband
þeirra var eins farsælt og best verð-
ur á kosið. Þau eignuðust fimm efni-
leg börn, en þau eru: Tryggvi, lækn-
ir í Reykjavík, kvæntur Hjördísi
Björnsdóttur, Þuríður, gift Barða
Friðrikssyni, lögmanni í Reykjavík,
Jóhannes, vélsmiður á Ísafirði,
kvæntur Sjöfn Magnúsdóttur, Jón-
ína Þórdís, gift Guðmundi Finn-
björnssyni, hljómlistarmanni í
Reykjavík, og Haukur, tannlæknir í
Reykjavík, kvæntur Guðrúnu Blön-
dal. Fósturbörn þeirra eru: Elín
Jónsdóttir, ekkja í Reykjavík, og
Sigurlína Helgadóttir, skrifstofu-
mær í Reykjavík, gift Steinari Jak-
obssyni.
Sorgin hlýtur að mæta þeim, sem
lengi lifir. Það mátti sr. Þorsteinn
reyna. Hann missti konu sína 1990.
Hún var þá farin að heilsu. Fyrir all-
nokkru missti hann Jónínu dóttur
sína á góðum aldri. Það var honum
mikið áfall. Mjög var kært með
þeim. Hún var einstök manneskja.
Þrátt fyrir þetta tel ég sr. Þorstein
hafa verið mikinn gæfumann.
Það fór að mörgu leyti vel á því,
úr því að tími sr. Þorsteins var á
annað borð kominn, að andi hans
skyldi vera kvaddur til æðri heima í
lok upprisuhátíðarinnar. Nú er hann
í hópi brottfluttra ættingja og vina,
sem fagna honum. Hann mátti
vissulega búast við góðri heimkomu,
að þessu lífi loknu, svo vammlaus
sem hann var alla ævi. Margir eru í
andanum viðstaddir eigin útför. Sr.
Þorsteinn var vanur að messa í
Vatnsfjarðarkirkju á páskadag. Þá
talaði hann af bjartsýni um uppris-
una og lífið, þessa heims og annars.
Að lokum þakka ég sr. Þorsteini
fyrir líf hans og starf fyrir fólkið í
sóknum hans við Ísafjarðardjúpið
og velgjörninga við mig og mína.
Árni Stefánsson.
Heiðursmaðurinn og ljúflingurinn
sr. Þorsteinn Jóhannesson er látinn.
Hann fæddist inn í vorið þegar húm-
aði að kveldi nítjándu aldarinnar.
Tuttugustu öldina lagði hann að
baki frá upphafi til enda og hann
sofnaði inn í vorið í morgunroða
tuttugustu og fyrstu aldarinnar.
Fáum mönnum hef ég kynnst sem
höfðu slíka útgeislun sem Þorsteinn.
Hann neistaði af gáfum og góðvild,
glettni og glæsileik. Og þó sá ég
hann fyrst 98 ára gamlan. Það er
óvenjulegt að eignast vin á þeim
aldri og enn óvenjulegra að fá að
njóta vináttunnar í heil fimm ár. Það
voru mikil forréttindi að kynnast
Þorsteini Jóhannessyni, þessum
aldna heiðursmanni. Hver stund
með honum var hlaðin reisn og tigu-
leik, menningu og sögu, kveðskap
og kærleika. Alltaf fór ég upplyft af
hans fundi, alltaf ríkari, alltaf fróð-
ari og hamingjusamari. Það er ekki
öllum gefið að miðla slíkum gjöfum
til samferðamanna sinna.
Ég er allt í senn Þingeyingur,
Langnesingur og MR-ingur sagði
hann við mig í glettni þegar ég hitti
hann fyrst. Tilefnið var 150 ára af-
mæli Menntaskólans í Reykjavík og
mér hafði verið falið það ljúfa verk
að eiga viðtal við séra Þorstein sem
þá og allt til hinstu stundar var elsti
stúdent Menntaskólans í Reykjavík.
Já, hann var svo sannarlega MR-
ingur allt til endalokanna. „Þeir
standa sig vel, drengirnir okkar,“
sagði hann oft við mig og átti þar við
sigurlið skólans í Gettu betur-
keppninni. „Mér er nú ekki sama
hver vinnur!“ Hann varð stúdent
1920. Hann upplifði árdaga íslensks
fullveldis, orti í skugga Laxness og
Tómasar Guðmundssonar, skalf í
Ráðherrabústaðnum frostaveturinn
mikla, lék undir stjórn Muggs,
hlustaði á drunur Kötlugossins,
fagnaði lokum ófriðarins mikla í
Evrópu og slapp við spönsku veik-
ina austur á Langanesi. Skyldi
nokkurn undra þótt mér þætti ég
sitja við fótskör meistarans þegar
hann fór á flug í minningum sínum
og frásögnum. Hann sagði mér frá
frumbernskuárunum í Þingeyjar-
sýslunni í Ytri-Tungu þar sem faðir
hans orti fljúgandi ferskeytlur um
bændur og heimasætur. Og frá ætt-
aróðalinu Laxamýri og skáldinu Jó-
hanni Sigurjónssyni, frænda sínum.
Úr sínum eigin skáldskap gerði
hann lítið og neitaði að hafa verið
eitt 16 skálda Tómasar í 4. bekk þar
sem hann hefði verið utanskóla
þann vetur! Hann lét sig þó ekki
muna um að snara Gaudeamus úr
latínu ásamt „Mihi est propositum“ í
ljúfustu íslensk ljóð.
Það var ljómi yfir svipnum þegar
hann lýsti fyrir mér Langanesinu,
þar sem hann eyddi sínum uppvaxt-
arárum, Ytra-Lón var gjöful jörð og
þar var gott að vera. Hann minntist
með hlýju móður sinnar, prestsdótt-
urinnar, sem var organisti í Sauða-
neskirkju, og sagðist hafa lært á
orgel úr fjarlægð þegar hún var að
kenna öðrum að spila. En ég er
Þingeyingur í húð og hár, sagði
hann oft þegar hann spurði mig
frétta úr sinni gömlu heimasýslu.
Ég er af Laxamýrarætt, Skútu-
staðaætt, Reykjahlíðarætt og
Sands- og Sílalækjarætt. En um leið
og fornir atburðir liðinnar aldar,
jafnt stórir sem smáir, birtust mér
lifandi í frásögnum sr. Þorsteins
lifði hann í núinu. Fullur áhuga
fylgdist hann með þjóðmálunum.
„Hvernig finnst þér leiðararnir hans
Stefáns Jóns Hafsteins í Degi?“
spurði hann einhverju sinni og bætti
við: „Ég er ekki nógu ánægður með
þá.“ Nei, það er svo sannarlega ekki
öllum gefið að halda slíkri reisn til
hinstu stundar. Að vera alltaf gef-
andi, alltaf frjór og lifandi í and-
anum. Að mæta hverjum degi með
glæsileik og gáfum heimsmannsins,
hlýju og mannkærleika meðbróður-
ins og fróðleiksfýsn og áhuga vak-
andi sálar.
Ég sakna vinar míns Þorsteins
Jóhannessonar, sakna elsku hans og
hlýju, mildi hans og mannkosta.
Heill þér heiðursmaður
sem hundrað árin telur
og glæstur gengur enn.
Öld á baki berðu
og bráðum nýja sérðu
þar sólin birtist senn.
(Guðfinna Ragnarsdóttir.)
Þannig orti ég til hans á 100 ára
afmælinu. Og nú hefur hann gengið
á vit Guðs síns, mót hækkandi sól,
SJÁ SÍÐU 58
3
 -

 - 
  4  
   5

!

  -
- 
 
-  


 



 *+ 6  5! 5
 

 6#(>C.
%

 

 5 !
 
+
 
"6 


 !
 ,
*
  .
 *5
-
*(
6 
 #
7 6 
&

!5(
   



(
 
*! 
 "

 (
(
 .




 


 .*,9', 

. 
#
(-
((
D

  
!

  % 
  



 '
  "00(
.
 - !



"
! 
 
.

 +
 

7 =
='+// 0

%$  

( (

6E0
 !   


 ! 
- 


"0
 
 


7 - 
 !   ! 
  

 - 

 #
  "00(
8
 !  9



-  9



  


0(
  "
"
&
1
 - 

)
 
%  *(
60




.
% 

=!
% 
 
%*( 5( 

%

%  *( #
=0  


(




%  '

8"

/



2!&

% 
 2

% .