Morgunblaðið - 12.06.2001, Blaðsíða 40

MENNTUN
40 ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í
þessum dálki hefur alloft
verið minnst á franskan
fræðimann að nafni Jean
Baudrillard. Æði margir
eru forvitnir um manninn
en lítið hefur verið sagt frá upp-
runa hans hér. Baudrillard er
vafalítið einn áhrifamesti menn-
ingarrýnir síðari ára þótt kenn-
ingar hans séu einnig afar um-
deildar enda miða þær að því að
grafa undan veruleikanum og
hugmyndum manna um hann. Á
einum stað játar Baudrillard að
hafa „þróað mærahugsun sem
einkum er nýt til að leyna mis-
muninum milli ólíkra andstæðna“.
Ennfremur játar hann að hafa
ruglað saman hugarflugi og raun-
veruleika, að hafa laumast til að
steypa hugarórum sínum saman
við raunveruleikann, eins og hann
tekur til orða, „og, nánar tiltekið,
vitandi að raunveruleikinn er af
skornum
skammti á
þessu auvirði-
legasta
augnabliki
sögunnar, að
hafa á skipu-
legan hátt reynt að grafa undan
augljósustu og röklegustu hug-
myndunum í von um að þær
myndu láta undan þessari rót-
tækni, sem þær hafa ekki gert.“
Játningarnar birtust í fyrstu
minnisbók Baudrillards af þrem-
ur sem nefnast allar Cool Mem-
ories. Bækurnar, sem innihalda
stutta texta, gefa ágæta mynd af
hugsun Baudrillards á því tímabili
sem hann mótar hugmyndir um
áhrif fjölmiðla á veruleikaskynjun
mannsins en flest hugðarefni hans
í seinni tíð tengjast þeim. (Úrval
úr þeim birtist í íslenskri þýðingu
í atviksbókinni Frá eftirlíkingu til
eyðimerkur, 2000). Nóturnar, eins
og Baudrillard kallar textana,
bera óvenjulegu sjónarhorni hans
glöggt vitni, sömuleiðis skáldleg-
um og írónískum stílnum. Sjálfur
talar hann um hugmyndir sínar
sem „geggjaðar tilgátur“ sem
misnoti veruleikann.
Jean Baudrillard er fæddur í
Reims í Frakklandi árið 1929.
Hann nam tungumál, heimspeki,
félagsfræði og fleiri greinar en
hóf fræðimannsferilinn á því að
skrifa um og þýða bókmenntir.
Hann sneri sér þó fljótlega að
táknfræði í anda Roland Barthes.
Sálgreiningin var sömuleiðis lokk-
andi en oftast hefur Baudrillard
sennilega verið kenndur við
félagsfræði.
Hann hóf að kenna við Nant-
erre, einn af nýju háskólunum í
París, á sjöunda áratugnum. Eins
og margir starfsbræður sínir og
nemendur tók hann þátt í róstum
vinstriróttæklinga í París í maí
’68. Hann gerðist marxisti eins og
sjá má af fyrstu bókunum hans,
Le Systéme des objets (1968), La
Société de consummation (1970)
og Pour une critique de l’économ-
ie politique du signe (1972). Marx-
isminn var þó blandaður tákn-
fræðinni en meginrannsóknar-
efnið var hvernig notagildi og
skiptigildi vörunnar hefur vikið
fyrir tákngildi hennar í neytenda-
samfélagi nútímans. Kenningin
var í grófum dráttum þessi: Neyt-
endasamfélagið markast af aug-
lýsingaskrumi, umbúðum og
tísku; það elur á látlausri fjöl-
miðlun, upphafningu menningar-
innar og síaukinni útbreiðslu
vörumerkja. Það fer því að skipta
meira máli hvað varan sem keypt
er segir um neytandann en hvern-
ig hún muni gagnast honum. Var-
an er ekki aðeins nauðsynleg
vegna þess að hún er hagnýt og
góð fjárfesting heldur ekki síður
vegna þess að hún gefur þjóð-
félagsstöðu neytandans til kynna,
hvar hann er í virðingarröðinni
eða valdakerfinu, að hann hefur
stíl, – varan er hluti af ímynd
neytandans, hún er stöðutákn.
Merkjaþrælar tískunnar eru fórn-
arlömb þessa ástands. Hérlendis
eru jeppakaup uppanna kannski
skýrasta birtingarmynd þess. Ör-
bylgjuofnin markar hins vegar að
vissu leyti endalok eða upplausn
neytendasamfélagsins, að mati
Baudrillards, enda „fyrsta nú-
tímalega heimilistækið sem virð-
ist ekki hafa neinn tilgang“.
Í næstu bók sinni, Le miroir de
la production (1973) , sagði
Baudrillard skilið við marx-
ismann. Það þýðir þó ekki að hann
láti af róttækninni. Þvert á móti
verður afstaða hans til samfélags-
ins afdráttarlausari og gagnrýnni.
Sjónarhornið er bara annað, enda
hefur orðið grundvallarbreyting á
skilningi og skynjun mannsins á
sjálfum sér í samfélaginu. Ný
tækni, ekki síst stóraukin fjöl-
miðlun, hefur sett manninn í al-
gerlega nýtt samhengi þar sem
hugtök á borð við „vinna“, „fram-
leiðsla“ og „hagstjórn“ eru merk-
ingarlaus. Í heimi sem skynjar sig
og skilgreinir í gegnum fjölmiðla
ríkja lögmál líkingarinnar, að
mati Baudrillards. Í stað fram-
leiðslu hinna vinnandi stétta er
komin endurframleiðsla eða end-
urgerð hlutanna í gegnum upplýs-
ingamiðlun, samskiptanet af
ýmsu tagi og þekkingariðnað. Við
lifum með öðrum orðum í fjöl-
miðlasamfélagi þar sem myndin,
eftirlíkingin og táknið eru í önd-
vegi. Fyrir vikið erum við nánast
hætt að gera greinarmun á tákn-
myndum hlutanna og hlutunum
sjálfum, á sýnd og reynd. Á sama
hátt hafa gömul viðmið, sem áður
þóttu jafnvel sjálfsagðir hlutir,
misst skírskotun sína. Vinna og
kapítal hafa til dæmis ekki lengur
hið félagslega og hagstjórnarlega
gildi sem þau höfðu. Vinnan er
ekki grundvöllur framleiðslunnar
nú, hún er fyrst og fremst tákn
um félagslega stöðu og lífskjör.
Laun taka heldur ekki mið af
vinnuframlagi eða framleiðni, þau
endurspegla einungis stöðu hvers
og eins í kerfinu.
Hið nýja tækni- og fjölmiðla-
samfélag hefur með öðrum orðum
gengið af hinu marxíska og þjóð-
félagslega sjónarhorni dauðu. Í
næstu bók sinni, L’échange sym-
bolique et la mort (1976), heldur
Baudrillard því raunar fram að
ekkert standi eftir af heiminum
eins og við þekktum hann, það er
allt orðið að tákni, einungis dauð-
inn verður ekki tákngerður eða
endurframleiddur því hann á sér
ekkert táknlegt jafngildi.
Þetta er heldur svört sýn en
Baudrillard hefur útfært hug-
myndir sínar um upplausn veru-
leikans í táknaflóði fjölmiðlanna á
jafnvel enn öfgafyllri hátt á síð-
ustu árum. Að hans mati er eng-
inn veruleiki til heldur aðeins
veruleikar þar sem sundurleit
tákn reyna með sér.
Veruleikar
táknanna
Að hans mati er enginn veruleiki til
heldur aðeins veruleikar þar sem
sundurleit tákn reyna með sér.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
trhe@mbl.is
EINA stærstu sýningar- ográðstefnuaðstöðu í Evr-ópu er að finna í Birm-ingham á Englandi. Nat-
ional exibition center, eða NEC eins
og hún nefnist í daglegu tali. Í tutt-
ugu samtengdum sýningarsölum á
rúmlega 600 ekra svæði eru árlega
haldnir yfir 180 viðburðir þar sem
heildarfjöldi gesta er ríflega fjórar
milljónir.
Dagana 22.–24. mars var NEC
vettvangur árlegrar kaupstefnu á
sviði skólamála, The Education
Show. Ég er kennari af starfsbraut
Fjölbrautaskólans í Breiðholti og fór
á sýninguna ásamt allt að 17.000 öðr-
um gestum og gafst mér þar tæki-
færi á að skoða allt frá blýöntum upp
í skólabíla og flest þar á milli. Hér
verður rakið það helsta sem athygli
vakti og eins og brátt kemur í ljós
varð mér nokkuð starsýnt á mögu-
leika tölvutækninnar eins og þeir
birtust á sýningunni.
Sýning og sala á kennsluefni
The Education Show, sem í ár var
haldin í tíunda skiptið, er afar viða-
mikil kaupstefna og fjölskrúðug. Yf-
ir 600 aðilar kynna þar þjónustu sína
eða vörur og sem slík er hún kjörið
tækifæri til þess að fylgjast með
þróuninni á markaði námsgagna
sem er svo miklu stærri en hinn ís-
lenski.
Innan um misstórra sýningarbása
mátti finna kennslubækur, hugbún-
að, tækjabúnað, húsgögn, úrval
kennslugagna og allra handa tól og
tæki svo aðeins fátt eitt sé upptalið.
Í raun má segja að helsti styrkur
sýningarinnar hafi falist í fjölbreytn-
inni og eins og við var að búast var
stærð hennar og umfang yfirþyrm-
andi við fyrstu sýn. Skipulagið var
hins vegar með afbrigðum gott og
ekki tók langan tíma að átta sig á að-
stæðum og njóta þess sem fyrir aug-
un bar.
Hafi einhver átt von á fjöldanum
öllum af, hátæknivæddum, bylting-
arkenndum nýjungum á sviði
kennslugagna eða tækjabúnaðar þá
varð sá hinn sami fyrir nokkrum
vonbrigðum með sýninguna þetta
árið.
Af hefðbundnu efni
Vissulega voru kynntar nýjungar
en hvað kennslugögn varðaði, þá
voru hefðbundnar náms- og verk-
efnabækur hvers konar áberandi og
greinilegt að samkeppni á þeim
markaði er hörð. Sjálfur tók ég sér-
staklega eftir bókum Prim-Ed út-
gáfunnar (www.prim-ed.com) og þá
ekki síst þeim sem snertu upplýs-
ingatæknina á einhvern hátt.
Þarna gat t.a.m. að líta bókaflokk
sem samþætti hefðbundna verkefna-
vinnu nemenda og upplýsingaöflun á
Netinu, eins konar vefleiðangrar í
bókarformi, fyrir þá sem þekkja það
kennsluform.
Sami útgefandi hefur og á boð-
stólnum áhugaverðar vinnubækur
sem taka á einfaldan hátt á grunn-
þáttum tölvutækninnar, hugtökum
og heitum á bæði vél og tækjabún-
aði. Og merkjanlegt var, að nýjar
áherslur upplýsinga og tölvutækn-
innar eru sífellt að verða meira áber-
andi í námi og ekki síður námsgögn-
um á grunnskólastigi.
Námsefni í upplýsingatækni
Hér má, auk fyrrgetinna bóka frá
Prim-Ed, nefna nýtilkomið efni sem
Hopscotch-útgáfan (www.hop-
scotchbooks.com) stendur að. ICT
Skills nefnist sá bókaflokkur sem
rammar inn sex ára nám í upplýs-
ingatækni með markvissu efni
grundvölluðu á námskrá grunnskóla
í upplýsinga- og samskiptatækni.
Annað útgáfufyrirtæki, Nelson
Thornes (www.nelsonthornes.com)
bauð einnig upp á heilstætt, samfellt
námsefni í upplýsingatækni, Prim-
ary ICT, sem einnig spannar sex ár.
Þar var á ferðinni afar vandað efni
sem miðaðist við að notaður væri
hugbúnaður frá Granda fyrirtækinu
sem sérstaklega er sniðinn að yngri
notendum.
Það var athyglivert að sjá á
hversu breiðum grundvelli þetta
nýja námsefni tekur á samskipta og
upplýsingatækninni. Námsmarkmið
eru vel skilgreind og með því að
bjóða bókarflokk sem spannar svo
langan tíma er tryggð ákveðin sam-
fella og eðlilegur stígandi í náminu.
Báðir síðasttaldir bókaflokkarnir
byggja á námsmarkmiðum aðalnám-
skrárinnar bresku sem og QCA
stöðlunum sem áhugavert er að
kynna sér betur.
Hugbúnaður í kennslu
Tölvur og upplýsingatækni eru
áberandi þáttur skólastarfs um
þessar mundir og margt spennandi
að gerast á þeim vettvangi eins og
sannaðist á nýafstaðinni UT 2001
ráðstefnu hérlendis. Hvað hugbúnað
í kennslu varðar má greina að
minnsta kosti fjögur meginsvið sem
öll áttu frambærilega fulltrúa á sýn-
ingunni ef svo má að orði komast.
Í fyrsta lagi er um að ræða hefð-
bundin kennsluforrit, í öðru lagi
hugbúnað ætlaðan til skráningar
upplýsinga og stjórnunar, þá ýmiss
konar verkfæri eða hjálpartæki í
hugbúnaðarformi og loks margvís-
leg gagnasöfn.
Svo fyrst sé minnst á verkfærin
þá kynnti Crick-hugbúnaðarfram-
leiðandinn fjórðu útgáfu Clicker-for-
ritsins sem þegar hefur náð traustri
fótfestu í skólastarfi á Bretlandseyj-
um og víðar og hlaut m.a. verðlaun á
BETT-sýningunni í London fyrr á
árinu. Lýsa má forritinu sem eins
konar blöndu eða samþættingu rit-
vinnslu og margmiðlunarverkfæris.
Með Clicker getur kennari sett
upp ákveðin vinnuumhverfi sem
nemandinn síðan notar eins og verk-
færi eða tæki til að þjálfa ritun eða
lestur eða nánast hvað sem er. Click-
er er margmiðlunarforrit eins og áð-
ur sagði sem merkir að tengja má
saman myndir, hljóð og texta á skap-
andi hátt.
Fylgir hugbúnaðinum dágott
myndasafn ásamt því sem einfalt er
að vinna með stafrænar myndir t.d.
úr stafrænum myndavélum. Clicker
er eitt af þessum forritum sem tak-
markast fyrst og fremst af ímynd-
unarafli notandans, líkt og ritvinnsla
eða teikniforrit.
Kennarar geta nýtt hann til að
setja saman eigið kennsluefni, kynn-
ingar eða jafnvel gagnvirkar bækur í
tölvuformi um hvaða efni sem er.
Einfalt er að vista efni sem útbúið er
í Clicker á vefsíðuformi og birta á
Netinu.
Clicker er að sumu leyti dæmigert
fyrir þá þverfaglegu nálgun sem
tölvutæknin býður upp á í skóla-
starfi og lögð er áhersla á í íslenskri
aðalnámskrá. Hér er á ferðinni verk-
færi sem nota má til að setja fram á
lifandi og gagnvirkan hátt verkefni
nemenda í hvaða fagi sem er.
Hamlet og Makbeð
heilla í kennsluforriti
Hefðbundin kennsluforrit þykja
sjálfsagður hluti skólastarfs í dag og
nokkuð ljóst að sú þróun á eftir að
halda áfram. Mörg slík gat að líta á
sýningunni í Birmingham enda úrval
kennsluforrita orðið afar mikið. Sér-
staka athygli vakti þó forrit sem fell-
ur ekki nema að hluta innan ramma
kennsluforrita, hér á ég við
Kar2ouche (www.kar2ouche.com)
sem er afsprengi samstarfsverkefnis
Immersive Education Ltd og Ox-
fordháskóla.
Kar2ouche er all sérstakur hug-
búnaður þó hugmyndin bak hans sé í
raun sáraeinföld. Hér er á ferðinni
eins konar sögusvið sem notandinn
getur mótað að eigin vild með hlið-
sjón af tilbúnum persónum úr heil-
Sköpunargáfan
efld með forriti
 Framsetning
efnisins jafnast
á við það besta
á afþreyingar-
sviðinu.
 Kar2ouche-for-
ritið boðberi
þess sem koma
skal í kennslu-
stofunni.
Menntasýning/Dagana 22.–24. mars var NEC vettvangur árlegrar kaup-
stefnu á sviði skólamála, The Education Show. Sigurður Fjalar Jónsson,
kennari í Fjölbrautaskólanum í Breiðholti, sótti sýninguna, ásamt 17.000 öðr-
um gestum og gafst honum þar tækifæri á að skoða allt frá blýöntum upp í
skólabíla. Tölvutæknin greip athygli hans á sýningunni.