Morgunblaðið - 12.06.2001, Blaðsíða 46

UMRÆÐAN
46 ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í GREIN sinni,
,,Efasemdir um ávinn-
ing Kárahnjúkavirkj-
unar“ er birtist í
Morgunblaðinu þann
24. maí sl. kemst
Ólafur F. Magnússon,
forsvarsmaður Um-
hverfisvina, borgar-
fulltrúi og læknir, að
nokkrum furðulegum
niðurstöðum sem ég
tel ærið tilefni að
svara. Reynir Ólafur
F. að sverta mjög fyr-
irhugaðar fram-
kvæmdir við Kára-
hnjúka og álver við
Reyðarfjörð, án þess að færa fyrir
máli sínu nægjanlega sannfærandi
rök.
Milljarðar tapast,
milljarðar skapast?
Í grein sinni segir Ólafur F. að
vissulega sé fjallað um umhverf-
isáhrif Kárahnjúkavirkjunar, í ný-
útkomnu umhverfismati Lands-
virkjunar, en hvergi sé ritað um þá
tugi milljarða króna sem tapist við
umhverfisspjöll á framkvæmda-
svæðinu.
Öllum er ljóst að aðgerðin verð-
ur aldrei náttúruvæn, það er eðli
slíkra framkvæmda, en lagt hefur
verið í mikla vinnu til að tryggt sé
að virkjunin rísi með sem hag-
kvæmustum hætti út frá umhverf-
islegum sjónarmiðum. Austfirðing-
ar, öðrum fremur, vilja kappkosta
að umhverfisrask verði í lágmarki.
Tengsl þeirra við eigin náttúru eru
sterk; síst minni en Ólafs F. og
umhverfiskunningja hans. Því
lögðu forustumenn fjórðungsins
mikla áherslu á að vandað væri til
mats á umhverfisáhrifum fram-
kvæmda við Kárahnjúka til að
skerða sem minnst náttúrufjár-
sjóði okkar.
Ólafur talar í grein sinni um
milljarðana sem tapast. En hvað
með milljarðana sem skapast? Í
skýrslunni segir:
,,Landsframleiðsla
eykst um 8 til 15
milljarða króna á ári.
Útflutningstekjur
landsmanna aukast
um 14%. Aukin efna-
hagsumsvif á Austur-
landi. Aukin atvinna í
landinu, einkum á
Austurlandi.“
Að þessari niður-
stöðu komast skýrslu-
höfundar eftir viða-
mikla vinnu sína.
Ólafur F. með sínum
óhaldbæru rökum,
dregur allt slíkt í efa
og er reyndar búinn að ná öllu í
tap!
Og skringilegra verður það
Önnur af niðurstöðum Ólafs F.
vekur að sama skapi furðu: ,,Ál-
verið mun ekki stöðva fólksflótt-
ann til höfuðborgarsvæðisins, en
ásýnd Austurlands verður önnur
en nú, þar sem vatnafari hefur
verið umturnað frá jöklum til sjáv-
ar og stór tollur tekinn af fegurð
og lífríki hálendisins“. Nokkuð fast
kveður Ólafur F. hér að orði, í ljósi
þess að rannsóknir sýna að fólks-
fjölgun í fjórðungnum hefur verið
áætluð um 3.000 íbúar, ef virkjun
og álver rísa. Það þykir kannski
ekki ýkja mikið í hans eigin kjör-
dæmi en hvað austurhornið áhrær-
ir hefði slík fjölgun mikið að segja.
Í nýrri skoðanakönnun, er gerð
var meðal brottfluttra Austfirð-
inga, kemur í ljós að drjúgur hluti
þeirra bíður eftir atvinnutækifær-
um til að flytjast aftur heim.
Að sökkva 925 ferkílómetra
svæði, uppi á hálendinu, og nýta
sem uppistöðulón, lýsir Ólafur F.
sem slíku umhverfisslysi að ásýnd
alls Austurlands, er telur 25.000
ferkílómetra, muni bera af óbæt-
anlegan skaða til ómunatíðar – þó
er svæðið aðeins um 3% af heildar-
landsvæði fjórðungsins!
Ólafur F. – læknir eða
umhverfissiðapostuli?
Alvarlegust er þó athugasemd
Ólafs F. um áhrif álvers við Reyð-
arfjörð. Telur hann að vegna
,,staðviðris“ í Reyðarfirði muni
verksmiðjan spúa út mengun-
arskýi sem leggist yfir íbúa fjórð-
ungsins og valdi ómældu tjóni í
framtíðinni. Slíkt telur hann
hvorki vera vandamál við Grund-
artanga né Straumsvík. Þar sé
nægjanlega vindasamt til að feykja
allri mengun burt. Nefnir hann
nokkra sjúkdóma, þar á meðal
krabbamein, sem hugsanlega fylgi-
fiska álversins við Reyðarfjörð.
Aðrir minni sjúkdómar verði ert-
ing í öndunarfærum og augum.
Nefnir Ólafur F. engin dæmi máli
sínu til fulltingis. Engar innlendar
eða erlendar rannsóknir á sam-
bærilegum aðstæðum, ekkert hald-
bært nema – ,,því má ætla“!
Í norsku bæjunum Sunndal og
Aardal standa álver umlukin meira
1.000 m háum fjöllum. Rannsóknir
er gerðar hafa verið á þessum
stöðum (nokkuð víðfemari en rann-
sóknir Ólafs F.) sýna að mengun
frá álverunum hefur ekki haft
áhrif á íbúana. Í Sunndal standa
verslunarmiðstöð, ráðhús, hótel
bæjarins og álver, hlið við hlið, við
aðalgötu bæjarins. Álver við Reyð-
arfjörð yrði hinsvegar í 6 km fjar-
lægð frá næsta þéttbýli. Kafli 11.
umhverfismatsskýrslu Reyðaráls
nefnist: ,,Útblástur frá álverinu á
rekstrartíma.“ Er þar vel farið yfir
þau atriði er mengunarmálin varða
og hvet ég Ólaf F. að taka sér góð-
an tíma til og lesa þann kafla vel.
Öfgar göfga ei
Það er alvarlegt þegar órök-
studdar og öfgafullar kenningar af
þessu tagi líta dagsljósið. Hlýtur
Ólafur F. að sjá að klínískur
hræðsluáróður hans verður hjákát-
legur vegna tengsla hans við Um-
hverfisvini og krossferðar þeirra
gegn fyrirhuguðum framkvæmd-
um. Ljótt er þegar gripið er til
slíkra meðala til að helga málstað-
inn Ólafur F!
Margt fleira má tína til í óvand-
aðri grein Ólafs F. um efasemdir
hans um ávinning Kárahnjúka-
virkjunar og álvers við Reyðar-
fjörð, en ég læt það ógert. Rök-
semdafærsla hans dæmir sig sjálf.
Vona ég að Ólafur F. sjái sér fært
að taka sér meiri og betri tíma til
að kynna sér einhver af þeim já-
kvæðu áhrifum sem Kárahnjúka-
virkjun og álver við Reyðarfjörð
kunna að skapa. Getur hann þá
vonandi myndað sér yfirvegaðri
skoðun á málinu í heild sinni en
ekki hent fram ófullnægjandi
kenningum í nafni umhverfis-
verndar og læknavísinda.
Maðurinn þarf að lifa af landinu
en um leið í sátt við landið. Það
skilur Ólafur F. áreiðanlega. Alla-
vega er hann ekki upp á kant við
þær virkjanir er knýja efnahag
hans eigin kjördæmis.
Um Kárahnjúka,
álver og Ólaf F.
Elfar Aðalsteinsson
Höfundur er forstjóri
Hraðfrystihúss Eskifjarðar.
Austfirðir
Rannsóknir sýna, segir
Elfar Aðalsteinsson, að
fólksfjölgun í fjórð-
ungnum er áætluð um
3.000 íbúar ef virkjun
og álver rísa.
TILHNEIGING
Evrókrata til að rekja
upphaf Evrópumark-
aðshyggjunnar frá
stofnun Kola- og stál-
sambandsins 1951
byggist á þeirri fölsun,
að strikaðir eru út
nokkrir mikilvægir
undirstöðuþættir þró-
unarinnar.
Grunnurinn að efna-
hagssamstarfinu var
lagður með gjafmildi
og rausnarskap
Bandaríkjanna með
Marshallaðstoðinni.
Tengja átti saman
hagsmuni ríkjanna með sem víðtæk-
ustu efnahagssamstarfi. Á árinu
1948 var Efnahagssamvinnustofnun
Evrópu (OEEC) stofnuð til þess að
veita efnahagsaðstoðinni viðtöku og
skipuleggja hagnýtingu hennar til
endurreisnar í álfunni á grundvelli
síaukins viðskiptafrelsis og frjálsra
gjaldeyrisviðskipta. Stofnunin var
endurskipulögð 1961 sem Efnahags-
samvinnu- og framfarastofnunin
(OECD) með það að meginmark-
miði að vinna að aukinni efnahags-
samvinnu og frjálsri milliríkjaversl-
un.
Á þessum grunni risu tvær ólíkar
stofnanir. Fyrst, Efnahagsbanda-
lagið, EB, sem starfað hefur í
breyttum myndum og undir breytt-
um nöfnum síðan í ársbyrjun 1958,
en inn í það rann í upphafi Kola- og
stálsambandið frá 1951.
Í öðru lagi, Fríverslunarsamtök
Evrópu (EFTA), sem starfað hefur
síðan 1960 og við átt aðild að síðan
1970.
EB (nú ESB) er og hefur alltaf
verið afbrigðilegt fríverslunar-
bandalag, af því að það er og hefur
alltaf verið yfirþjóðlegt tolla-,
styrkja- og öðrum þræði hafta-
bandalag með pólitísk markmið. Það
hefur krafist fullveldisafsals af að-
ildarríkjunum á samningssviðinu.
Það, en ekki einstök aðildaríki, gerir
t.d. tolla- og viðskiptasamninga, og
það gerir líka samninga fyrir þau á
sviði sjávarútvegsmála.
EFTA er aftur á móti og hefur
alltaf verið hreint fríverslunar-
bandalag, sem virðir fullveldi aðild-
arríkjanna og sjálfsákvörðunarrétt
þeirra til samninga við önnur ríki.
Ekkert aðildarríki er bundið af ein-
stökum samþykktum nema það
samþykki þær sjálft.
Við gerðumst aukaaðilar að „hinu
almenna samkomulagi um tolla og
viðskipti“ (GATT) 1964, en fullgildir
aðilar 1968. Árið 1995
var á grunni GATT
stofnuð Alþjóðavið-
skiptastofnun SÞ og
eigum við nú ásamt
132 ríkjum aðild að
henni. Markmið stofn-
unarinnar er m.a. að
vinna að frjálsum milli-
ríkjaviðskiptum og af-
námi verndartolla.
Könnun á sjöunda
áratugnum sýndi, að
við ættum samleið með
frjálsum fríverslunar-
samtökum fremur en
yfirþjóðlegum tolla-
styrkja og haftasam-
tökum EB (nú ESB). Að bestu
manna yfirsýn höfnuðum við þá
hafta- og reglugerðafargani Evr-
ópusambandsins en gerðumst aðilar
að EFTA 1970 og höfum verið það
síðan í ölduróti mikilla breytinga.
Í dag er ekkert, sem bendir til
þess, að röng ákvörðun hafi verið
tekin 1970. Þvert á móti hafa tíminn
og reynslan sannað, að okkar bestu
hagsmunum var þjónað með því að
hafna EB (nú ESB) en velja frí-
verslun með EFTA.
Nái Alþjóðaviðskiptastofnun SÞ
tilgangi sínum, sem líklegt má telja,
mun hún starfa á heimsvísu á líkum
nótum fríverslunar og EFTA hefur
gert. Allt bendir til þess, að fríversl-
unarsamtök Ameríkuríkja, sem eru
í mótun, muni gera það líka. Einnig
fjölgar stöðugt fríverslunarsamn-
ingum EFTA við einstök ríki. Með
tímanum gætu öll milliríkjaviðskipti
byggst á tollfrjálsri fríverslun.
Þá gætu yfirþjóðleg svæðasam-
tök, eins og ESB, með fullveldis-
skerðandi laga- og reglugerðafarg-
ani og kostnaðarsama yfirbyggingu
orðið óþörf og gufað upp.
Fríverslun eða full-
veldisskerðandi
reglugerðafargan?
Hannes Jónsson
Höfundur er félagsfræðingur
og fv. sendiherra.
Evrópumarkaður
Tíminn og reynslan hafa
sannað, segir Hannes
Jónsson, að okkar bestu
hagsmunum var þjónað
með því að hafna EB
(nú ESB) en velja frí-
verslun með EFTA.
ÞAÐ vakti athygli
mína að heyra Valdísi
Jónsdóttur, master í
talmeinafræði, segja
frá niðurstöðum og
rannsóknum á radd-
heilsu kennara og
hvort notkun hátal-
arakerfis við kennlu
væri ódýr leið til að
bæta námsárangur
barna í skólum.
Valdís segir frá
þeim rannsóknum
sem gerðar hafa verið
erlendis á raddheilsu
kennara. Þar kemur
fram að 50–90% af
kennurum þjást af
einkennum sem rekja má til mis-
beitingar og ofreynslu á rödd.
Ein af afleiðingunum getur verið
sú að röddin verður óþægileg
áheyrnar og skv. rannsókn meðal
unglinga kom í ljós að
ef þeim líkaði ekki
rödd þess sem þau
heyrðu í dæmdu þau
hann leiðinlegan. Það
aftur á móti getur
leitt til agavandamála
innan bekkjarins.
Hún bendir á að í
mörgum rannsóknum
er hljómburður í
kennslustofum léleg-
ur, einnig að mikill
hávaði getur myndast
við kennslu, þannig að
kennari verður að
hækka röddina svo
börnin heyri. Eftir því
sem tal þarf að fara í
gegnum meiri hávaða, því verr
skilst það. Hækki kvenmannsrödd
upp fyrir visst mark fellur hún inn
í hávaðann sem er fyrir og skilst
því ekki. Það eitt og sér er mikið
umhugsunarefni, þar sem mikill
meirihluti kennara á Íslandi er
konur.
Við könnun á hlustunargetu
barna kom í ljós að börn með eðli-
lega heyrn skilja aðeins 95% af
orðum kennarans, sitji þau fremst
í skólastofunni, 71% í 12 feta fjar-
lægð (fyrir miðju) og einungis 60%
í 24 feta fjarlægð (aftast).
Hlutfallslega eiga 8–10% nem-
enda við námsörðugleika að stríða.
Þessi börn þurfa enn betri skilyrði
til að heyra en aðrir.
Einnig hefur verið sýnt fram á
að 25–30% yngstu barna í skóla-
kerfinu geti verið með tímabundna
heyrnardeyfu af völdum eyrna-
bólgu (Leventhall, 1998). Í Mbl.
16. des. 2000 benti prófessor Ray
Hull við Wichita-ríkisháskólann í
Bandaríkjunum á að 75% af fram-
haldsskólanemun hefðu forstigs-
einkenni viðvarandi heyrnardeyfu.
Valdís bendir á að stórar skóla-
stofur og fjölmennir bekkir eru
komnir til að vera, en bæta má
ástandið með því að hanna skóla-
húsnæði með tilliti til þess að fá
sem bestan hljómburð. Að kenn-
arar fái fræðslu um heilsufræði
raddar og hvernig þeir geti beitt
röddinni án þess að þreytast.
Raddveilur sem stafa af misbeit-
ingu raddar er nær undantekn-
ingalaust hægt að laga. Að kenn-
urum sé hjálpað með aðstoð
talmeinafræðings, í stað þess að
brottfall verði úr atvinnugreininni
(meðalstarfsaldur kennara er ein-
ungis um 11 ár), og að nota þráð-
laust hljóðkerfi í skólastofum.
Í nýlegri könnun sem Valdís
stóð fyrir kemur fram að magn-
arakerfi dregur úr álagi á rödd
kennarans og yfir 95% barnanna
sögðust heyra betur til hans.
Ýmsir skólar hafa nýtt sér
magnarakefi við kennslu þar sem
eru stórir salir og hefur það gefið
góða raun. Samkvæmt upplýsing-
um frá Valdísi er kostnaður á við-
unandi búnaði, sem samanstendur
af hátalara (á stærð við skókassa,
Anchor 100N), barmmíkrófóni,
sendi og móttakara, á bilinu 65.000
kr. til 90.000 kr.
Það er ekki spurning að til
lengri tíma litið mun þessi bún-
aður spara samfélaginu mikla pen-
inga og auka hæfni námsmanna
sem og létta störf kennara.
Það er mikill ávinningur fyrir
þjóðina að eiga fræðimenn á borð
við Valdísi Jónsdóttur og nauðsyn-
legt að virkja slíkan starfskraft
sem best við framtíðarskipulag
menntamála á Íslandi.
Einföld leið til að bæta
námsárangur nemenda
Ester
Sveinbjarnardóttir
Raddheilsa
Í nýlegri könnun kom
fram, segir Ester Svein-
bjarnardóttir, að magn-
arakerfi dregur úr álagi
á rödd kennarans og yf-
ir 95% barnanna sögð-
ust heyra betur til hans.
Höfundur er iðnrekstrarfræðingur
og foreldri.