Morgunblaðið - 17.07.2001, Page 8

FRÉTTIR
8 ÞRIÐJUDAGUR 17. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Nei, nei, strákar, þið eigið að sprauta með slöngunum.
„UPPLÝSINGAR úr
Krabbameinsskránni
eru dulkóðaðar og
unnar í lokuðu tölvu-
kerfi og geta með eng-
um hætti tengst mið-
lægum gagnagrunni á
heilbrigðissviði.
Krabbameinsskráin er
safn af upplýsingum
um sérgreiningu á ein-
um sjúkdómi, með
dagsetningu á grein-
ingunni og síðan dag-
setningu með afdrifum
sjúklings. Þetta eru
mjög takmarkaðar
upplýsingar,“ segir
Sigurður Björnsson,
formaður Krabbameinsfélags Ís-
lands, aðspurður um hver munur-
inn væri á þeim krabbameinsskrán-
ingum sem nú er verið að opna
aðgang að og hinum miðlæga
gagnagrunni sem miklar deilur
hafa staðið um.
„Krabbameinsskráin hefur verið
notuð í fimmtíu ár, bæði sem heilsu-
skráningartæki fyrir opinbera aðila
s.s. landlækni og heilbrigðisráðu-
neytið og einnig hafa vísindamenn
fengið aðgang að upplýsingum úr
skránni einkum til faraldsfræði-
legra rannsókna, innlendra og al-
þjóðlegra. Allar þær vísindarann-
sóknir sem um er að ræða þurfa að
fara í gegnum Persónuvernd og
Tölvunefnd. Krabbameinsfélagið
hefur aldrei synjað neinum, sem fer
eftir þessum leiðum, um upplýsing-
ar úr skránni. Nú komu tvö líf-
tæknifyrirtæki og
báðu um upplýsingar
og þau fá þær eftir
þessum ákveðnum
leiðum og með mjög
þröngum girðingum. Í
miðlægan gagnagrunn
á heilbrigðissviði er
hinsvegar ráðgert að
færa allar upplýsingar
um Íslendinga sem
finnast í sjúkra-
skýrslum og setja þær
inn í þennan grunn þar
sem leyfishafi grunns-
ins getur unnið úr
þeim það sem honum
dettur í hug.
Persónuvernd og
Tölvunefnd hafa ekkert með að
gera hvers konar vísindi eru gerð
þar eða hreinlega hvort það eru vís-
indi yfirleitt. Þetta er gjörólíkt – við
hjá Krabbameinsfélaginu erum
ekki að gera annað en að halda
áfram á þeirri braut að veita þeim
aðilum aðgang að skránni sem
sækja um hann til vísindarann-
sókna, sem eru gerðar undir eft-
irliti Persónuverndar og Tölvu-
nefndar,“ segir Sigurður.
Hann segir einnig að þegar frum-
varp um miðlægan gagnagrunn á
heilbrigðissviði var lagt fram, þá
var í fyrstu drögum lagt til að
Krabbameinsskráin öll færi inn í
grunninn. „Það hafði aldrei verið
rætt um það við nokkurn mann hjá
Krabbameinsskránni. Í þeim lögum
sem síðar voru samþykkt var búið
að breyta þessu og klausan farin út.
Þessi miðlægi gagnagrunnur er
ekki orðinn að veruleika og afstaða
margra til hans hefur ekkert
breyst. Miðlægur gagnagrunnur er
hugmynd sem er meira eins og
söluvara, þar sem ótrúlegustu upp-
lýsingum um hegðun, lífsstíl og
heilsu fólks er safnað saman. Það
sem hér er um að ræða er að við er-
um að veita aðgang að upplýsingum
– við erum ekki að framselja
Krabbameinsskránna. Þarna er því
um tvo algjörlega aðskilda hluti að
ræða,“ segir Sigurður.
Eðlilegt að greiða fyrir
vinnu sem fylgir skránni
Krabbameinsfélag Íslands í sam-
vinnu við landlækni hefur haldið ut-
an um Krabbameinsskrána frá
árinu 1954 og hefur Krabba-
meinsfélagið að sögn Sigurðar nær
alfarið staðið straum af kostnaðin-
um við hana. Framreiknaður nemur
sá kostnaður til þessa tíma 6–700
milljónum. Um 10% eða 60 milljónir
hafa fengist á undanförnum 10 ár-
um til verkefnisins úr ríkissjóði.
„Nú koma fyrirtæki sem vinna á
allt öðrum forsendum heldur en
þeir vísindamenn sem hafa áður
unnið að vísindarannsóknum á Ís-
landi. Þessi fyrirtæki koma með gíf-
urlegt fjármagn á bak við sig til að
vinna að vísindum og ætla sér að
gera verðmæti úr þeim. Mér fynd-
ist það vera að sniðganga og fara
aftan að íslenskri þjóð ef þessi
stóru og fjársterku fyrirtæki ættu
að fá aðgang að þessum gögnum
fyrir ekki neitt.
Líftæknifyrirtækin tvö tóku í
sama streng við samningagerðina
og sögðu ekki annað koma til greina
en að Krabbameinsskráin fengi
greitt fyrir þá vinnu sem þetta
kostar, vegna viðbótarmannskaps
og -tölvukostnaðar sem fylgir þess-
ari miklu og dýru vinnu. Nútímavís-
indi kosta mikla peninga og menn
hafa áttað sig á þeirri staðreynd,“
segir Sigurður Björnsson.
Sigurður Björnsson, formaður Krabbameinsfélags
Íslands, um sölu aðgangs að Krabbameinsskránni
Tengist á engan hátt
miðlægum gagnagrunni
Sigurður
Björnsson
Nýr bæklingur Hjartaverndar
Offita er
alvörumál
ÚT ER kominnþriðji bæklingur-inn í ritröð
Hjartaverndar um
áhættuþætti hjarta- og
æðasjúkdóma. Ástrós
Sverrisdóttir hefur haldið
utan um útgáfu þessara
bæklinga. Hún var spurð
um hvað væri fjallað í
hinum nýja bæklingi?
„Í þessum nýja bækl-
ingi er fjallað um offitu,
en helstu áhættuþættir
hjarta- og æðasjúkdóma
hérlendis eru, skv. niður-
stöðum rannsókna
Hjartaverndar, reyking-
ar, hækkuð blóðfita, kyrr-
seta, hækkaður blóðsyk-
ur, hækkaður blóðþrýst-
ingur, erfðir og offita.
Bæklinga Hjartaverndar
má fá endurgjaldslaust á skrif-
stofunni eða í tölvupósti:
astros@hjarta.is.“
– Er offita áhættuþáttur á
borð við reykingar og hækkaða
blóðfitu?
„Já, niðurstöður úr rannsókn-
um Hjartaverndar hafa sýnt að
offita er sjálfstæður áhættuþátt-
ur. Offita er því viðurkennd sem
slíkur og jafnframt hefur offita
áhrif á aðra þætti, svo sem háan
blóðþrýsting og hækkaðan blóð-
sykur. Með því að draga úr of-
fitu er hægt að draga úr áhrifum
annarra áhættuþátta.“
– Um hvað er verið að skrifa í
bæklingnum um offitu?
„Það er komið víða við. Offita
er skilgreind og sagt frá flokkun
offitu út frá líkamsþyngdarstuðli
(BMI). Þá er sagt frá niðurstöð-
um Hjartaverndar um samband
offitu og dánartíðni. Sagt er frá
tengslum offitu og kransæða-
sjúkdóma og þar kemur m.a.
fram að meira en helmingur
kransæðasjúklinga flokkast með
fyrsta stigs offitu, þá er BMI yf-
ir 25 og því má segja að offita
vegi þungt sem áhætta hjá
kransæðasjúklingum. Einnig er
sýnt fram á tengsl offitu og
hækkaðs blóðþrýstings. Jafn-
framt er bent á að á fyrstu stig-
um hækkaðs blóðþrýstings dug-
ar stundum að létta sig.“
– Eru ráð í bæklingnum fyrir
fólk sem vill létta sig?
„Já, það er einmitt kafli í bæk-
lingnum þar sem sýnt er fram á
af hverju fólk fitnar og bent á
hagnýt ráð til að reyna að koma
í veg fyrir að það gerist og
hvernig fólk á að létta sig. Það
sem skiptir máli eru M-in þrjú,
það er rétta máltíðamynstrið,
rétta magnið og rétti maturinn.
Á einni síðunni er skammtalisti
yfir æskilegt matarræði.“
– Hvað er æskilegt mataræði?
„Fjölbreytt fæði án óþarfa fitu
og sykurs. Það er lagt til að
borða á hverjum degi annað
hvort magurt kjöt, egg, baunir
eða fisk og magrar mjólkurvör-
ur, einnig að borða daglega
grænmeti, ávexti og kolvetnarík-
ar fæðutegundir eins og gróft
brauð eða morgun-
korn. Það er lögð rík
áhersla á að sleppa
ekki úr máltíðum og
njóta matarins þegar
fólk borðar – ekki
borða á hlaupum.
Einnig eru skýr skilaboð til fólks
um að hreyfa sig daglega þar
sem hreyfingin bæði hjálpar
okkur í baráttunni við aukakílóin
og er veruleg forvörn við hjarta-
sjúkdómum.“
– Sagt er að íslenska þjóðin sé
sífellt að þyngjast – er það rétt?
„Svo sannarlega. Út frá hóp-
rannsókn Hjartaverndar er unnt
að sjá þróun líkamsþyngdar hjá
þátttakendum þar sem BMI-
stuðull er notaður til að meta
holdafar. Þar kemur í ljós að
þjóðin er að fitna. Í nýrri ís-
lenskri rannsókn kemur og fram
að níu ára íslensk börn hafa
þyngst verulega umfram það
sem þau hafa stækkað á und-
anförnum áratugum. Mikilvægt
er að hafa þetta í huga, venja
börn á hollt matarræði og dag-
lega hreyfingu. Við hvetjum ein-
dregið til að foreldrar og börn
hreyfi sig saman. Börn sem eru
virk og hreyfa sig mikið eru lík-
legri til að gera það á fullorðins-
árum.
– Hafa konur þyngst meira er
karlar?
Bæði konur og karlar hafa
þyngst aukalega um 4,6 kíló á
undanförnum áratug. Það skal
tekið fram að hér er verið að tala
um meðaltal sem þýðir að sumir
þyngjst lítið en hinir þá að sama
skapi meira.Veruleg offita hefur
því aukist og ef ekkert verður að
gert má búast við offitufaraldri í
náinni framtíð.“
– Hvers vegna er þetta eig-
inlega?
„Við borðum of mikið og ekki
rétt fæði. Með einu símtali getur
þú fengið pitsuna heim, það er
svo auðvelt aðgengi að fituríku
fæði. Freistingarnar leynast
víða og enginn fær nokkurn tíma
að vera svangur.“
– Geta allir létt sig?
„Ljóst er að offita er bæði
vegna umhverfisþátta og erfða.
Sumir verða að fá lyf gegn offitu
þegar aðrar leiðir hafa ekki
gagnast. Á Íslandi er
nú einungis eitt lyf,
Xenical, skráð af ís-
lenskum lyfjayfirvöld-
um sem lyf við offitu
og fæst eingöngu gegn
lyfseðli. Trygginga-
stofnun viðurkennir þetta lyf ef
BMI er meira en 40 eða meira
en 35 og t.d. kransæðasjúkdóm-
ur eða sykursýki er einnig til
staðar. Þeir sem eru á lyfinu eru
einnig á hitaeiningaskertu fæði
og eru hvattir til að hreyfa sig
meira. Ef allt um þrýtur geta
vissar skurðaðgerðir á maga og
meltingarvegi komið að gagni.“
Ástrós Sverrisdóttir

Ástrós Sverrisdóttir fæddist í
Reykjavík 1965. Hún lauk stúd-
entsprófi frá Menntaskólanum í
Reykjavík 1985 og lauk BS-námi
í hjúkrun frá Háskóla Íslands
1991. Hún starfaði lengst af á
hjartadeild Landsspítalans en sl.
tvö ár hefur hún starfað sem
fræðslufulltrúi hjá Hjartavernd.
Hún var um tíma formaður Um-
sjónarfélags einhverfra. Hún er
gift Sigfúsi Bjarnasyni viðskipta-
fræðingi, þau eiga tvö börn.
Offita er bæði
vegna um-
hverfisþátta
og erfða
ÁREKSTUR varð í gærkvöldi á
Suðurlandsvegi til móts við Þórs-
merkurveg. Slysið varð ekki á gatna-
mótunum heldur við plan sem þar er
að finna. Engin slys urðu á fólki.
Að sögn lögreglunnar á Hvolsvelli
var fólksbíl með fellihýsi í eftirdragi
ekið í austur. Ökumaður bifreiðar-
innar dró úr hraða og ætlaði að
beygja til vinstri inn á planið en þá
kom önnur bifreið og keyrði aftan á
hana. Að sögn lögreglu var um tölu-
vert tjón á bifreiðum að ræða en þó
hægt að gera þær ökufærar.
Árekstur austan við Hvolsvöll