Morgunblaðið - 09.08.2001, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 9. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. UFFE Ellemann-Jensenvar utanríkisráðherraDanmerkur í tæp ellefuár, frá 1982 til 1993, en
hann hætti störfum sem þingmaður
og formaður frjálslynda flokksins,
Venstre, eftir þingkosningarnar ár-
ið 1998. Fyrir þær kosningar, sem
enduðu með naumum sigri jafnað-
armanna og bandamanna þeirra,
hafði hann verið forsætisráð-
herraefni borgaraflokkanna. Síðan
hann dró sig í hlé frá stjórnmálun-
um fyrir þremur árum hefur hann
beint kröftum sínum að viðskiptalíf-
inu en í Danmörku er allalgengt að
fyrrverandi stjórnmálamönnum sé
boðin stjórnarseta í fyrirtækjum
þar sem þekkt andlit og góð tengsl
eru álitin geta komið fyrirtækjun-
um vel. Ellemann-Jensen á sæti í
stjórn ýmissa fyrirtækja, meðal
annars ýmissa dótturfyrirtækja
dönsku A.P. Möller-samsteypunnar
í Eystrasaltslöndunum, Póllandi og
Þýzkalandi. Hann var og um tíma
stjórnarformaður Royal Green-
land. Hann hefur sýnt Eystrasalts-
löndunum sérstaka ræktarsemi, en
hann sýndi – ásamt hinum þáver-
andi íslenzka starfsbróður sínum,
Jóni Baldvini Hannibalssyni – ein-
dreginn stuðning við sjálfstæði
landanna þriggja þegar þau voru að
hrista af sér hlekki sovéttímans fyr-
ir réttum áratug. Hann mun reynd-
ar taka þátt í dagskrá sem íslenzka
forsætisráðuneytið hefur boðað til í
Reykjavík síðar í þessum mánuði
þar sem til stendur að þeir menn
sem voru utanríkisráðherrar þess-
ara ríkja fyrir tíu árum mæti.
Nú er hann aftur á móti staddur
hér á landi í einkaerindum en hann
hefur stundað það í mörg ár að
renna fyrir lax í íslenzkum ám.
Í erindi sínu á morgunverðar-
fundinum í gær færði hann rök að
því að það væri smærri ríkjum Evr-
ópu sérstaklega í hag að Evrópu-
sambandið skyldi vera til og að
sambandið væri – í takt við fjölgun
aðildarríkja – að taka á sig fleiri
sambandsríkiseinkenni. Sam-
bandsríki í líkingu við Bandaríkin
yrði Evrópusambandið þó aldrei,
heldur bandalag fullvalda þjóðríkja.
Erindi sitt hóf Ellemann-Jensen
á að benda á, að við upplausn aust-
urblokkarinnar fyrir áratug hefðu
lítil og meðalstór þjóðríki fest sig í
sessi sem grundvallarskipulagsein-
ing Evrópu.
Sagði hann þessa þróun hafa
bæði jákvæðar og neikvæðar hliðar.
Meðal jákvæðu hliðanna væri að
sjálfsákvörðunarréttur þjóðanna
nyti sín og frelsi og lýðræði dafnaði
í flestum tilvikum einnig. En til nei-
kvæðu hliðanna mætti telja aukna
hættu á ýktri þjóðernishyggju og
erjum henni fylgjandi sem væru til
þess fallnar að grafa undan stöðug-
leika í álfunni. Lausnin á þessu væri
Evrópusambandið. Sagðist Elle-
mann-Jensen trúa því, að lærdómar
sögunnar hefðu kennt þjóðum Evr-
ópu í vestri sem austri að affarasæl-
ast væri fyrir alla að bindast
tryggðarböndum í félagsskap eins
og Evrópusambandinu.
Aðgreina ber markmið
og leiðir
Í þessu sambandi minnti hann á
að ekki bæri að rugla saman póli-
tískum markmiðum þeim sem ESB
er grundvallað á og þeim leiðum
sem farnar eru í því skyni að nálg-
ast þau. Innri markaðurinn væri til
dæmis aðeins ein þessara leiða, ekki
markmið í sjálfu sér. Þetta hefðu
bæði Danir og Íslend-
ingar gott af að hafa í
huga þegar kostir og
gallar ESB-aðildar
væru ræddir.
Þá sagði hann til-
tölulega lítil ríki hafa hlutfallslega
mest vægi í Evrópusambandinu
eins og það er nú samsett. Benti
hann á að öll þau 10 ríki Mið- og
Austur-Evrópu, sem áður voru læst
í viðjar áhrifasvæðis Sovétríkjanna
en eru nú að semja um aðild að
ESB, teljast frekar lítil nema Pól-
land, þar sem búa álíka margir og á
Spáni. Rúmeníu má kalla millistórt
land (um 22 milljónir íbúa) en að
meðtöldum Miðjarðarhafseyríkjun-
um Möltu og Kýpur, sem eru langt
komin með aðildarviðræður að sam-
bandinu, eiga tíu lönd með á bilinu
0,4–10 milljónir íbúa eftir að bætast
í raðir ESB á næstu árum og segir
Ellemann-Jensen augljóst að ekki
verði hægt að notast við sömu regl-
ur við ákvarðanatöku í sambandinu
eftir að aðildarríkjunum hefur
fjölgað í vel á þriðja tuginn.
Ef öll þessi litlu ríki fengju sam-
bærilegt atkvæðavægi og t.d. Dan-
mörk hefur nú miðað við fjölmenn-
ustu aðildarlöndin eins og
Þýzkaland gæti hópur lítilla ríkja
með minna en helming íbúa sam-
bandsins tekið meirihluta-
ákvarðanir eða tekið sig saman um
að hindra ákvarðanir. Þetta gangi
augljóslega ekki og því sé nauðsyn-
legt að stokka kerfið upp, eins og
tilraun var gerð til í Nice-sáttmál-
anum, nýjustu uppfærslunni á
stofnsáttmála ESB sem ætlað er að
búa sambandið í stakk fyrir stækk-
unina til austurs.
„Það er lýðræðislegt réttlætis-
mál að fjölmennustu
ríkin fái meira hlut-
fallslegt vægi. Þegar
andstæðingar virkr-
ar þátttöku í alþjóð-
legri samvinnu t.d. í
Danmörku heyra þetta hrópa þeir
hins vegar upp og mála skrattann á
vegginn,“ sagði Ellemann-Jensen.
Vissulega yrðu mörg vandamál
samfara því að taka hin fátækari
ríki Mið- og Austur-Evrópu inn í
raðir sambandsins en þegar á heild-
ina væri litið högnuðust all
Það eitt að 100 milljónir n
bættust við innri markað
myndi stuðla að auknum h
bæði í austri og vestri, sv
væri nefnt.
Ellemann-Jensen varaði
leiðingunum ef stækkunar
færu út um þúfur. „Þá sæ
uppi með ástand í Evrópu,
erjur gætu farið að breið
sagði hann.
Lagði Ellemann-Jensen s
áherzlu á að öll Eystras
þrjú, Eistland, Lettland og
en, fengju aðild bæði að
Atlantshafsbandalaginu.
yrði enginn greiði gerður
væri tekið á hótunum þeir
andi aðild ríkjanna þrig
NATO.
Ekkert að óttast þótt ES
á sig sambandsríkisein
Utanríkisráðherrann
andi sagðist vænta þess að
sambandið tæki í framtíðin
mynd sem að mörgu leyt
sambandsríki, án þess þó a
nokkurn tíma sambandsrík
líkingu við Bandaríkin.
Hann fullyrti að þessi þr
smærri aðildarríkj-
unum hagstæð.
Dæmi um það væri
Efnahags- og mynt-
bandalag Evrópu
(EMU), sem þegar
er komið til framkvæmda e
(og Bretar og Svíar) hafa
standa utan við. Þar fórnu
verjar mestu þar sem þe
með þýzka markinu og þýzk
bankanum ráðið langme
peningamálastefnu Evróp
Smærri ríki Evró
sérstakan hag a
Uffe Ellemann-Jensen, fyrrverandi u
ríkisráðherra Danmerkur, hélt í gæ
erindi á morgunverðarfundi Dansk
íslenzka verzlunarráðsins. Auðunn
Arnórsson hlýddi á fyrirlesturinn, en
kom fram að aðild að ESB væri smæ
ríkjum Evrópu sérstaklega hagstæ
Morgunblaðið/
Uffe Ellemann-Jensen hlýðir á fyrirspurnir að loknu erindi s
T
að
Raunveruleg áhrif
fást aðeins með
fullri þátttöku
ENDURGJALD FYRIR
ÚTBLÁSTURSKVÓTA
Eftir að samkomulag náðist í Bonná dögunum um framkvæmdKyoto-bókunarinnar við lofts-
lagssamning Sameinuðu þjóðanna hefur
skriður komizt á stefnumótun einstakra
ríkja um útfærslu ákvæða hennar. Í
Morgunblaðinu í gær kemur fram í máli
Halldórs Þorgeirssonar, skrifstofu-
stjóra sjálfbærrar þróunar í umhverfis-
ráðuneytinu, að markmiðið sé að stefna
Íslands gagnvart útfærslu Kyoto-bók-
unarinnar liggi fyrir á vordögum.
Augljóslega er mikið verk fyrir hönd-
um í því efni. Þrátt fyrir að Ísland hafi
verið í hópi aðeins þriggja ríkja sem
fengu heimild í Kyoto til að auka losun
gróðurhúsalofttegunda er ljóst að við
verðum að grípa til aðgerða til að draga
úr losun. Fram kemur í umfjöllun Morg-
unblaðsins í gær að jafnvel þótt ekki sé
gert ráð fyrir neinni nýrri stóriðju spáir
Hollustuvernd því að árið 2010 verði los-
un gróðurhúsalofttegunda á Íslandi 3,58
milljónir tonna af koltvísýringi en
Kyoto-bókunin heimilar losun 3,28 millj-
óna tonna. Spá Hollustuverndar er
reyndar í endurskoðun af því að hún
gerir m.a. ekki ráð fyrir mótvægisáhrif-
um af bindingu koltvísýrings með skóg-
rækt og landgræðslu. Eigi að síður er
ljóst að við verðum að leggja okkur fram
um að leita allra leiða til að draga úr
mengun, ekki sízt frá bíla- og skipaflota
landsmanna, sem hvor um sig var upp-
spretta u.þ.b. þriðjungs losunar gróður-
húsalofttegunda árið 1990.
Með ákvæðum Kyoto-bókunarinnar
um viðskipti milli ríkja með losunar-
kvóta er augljóslega orðinn til alþjóð-
legur markaður fyrir heimildir til að
losa gróðurhúsalofttegundir og því er
spáð að gangverð á heimild til losunar á
einu tonni af koltvísýringi eða ígildi hans
geti orðið á bilinu 1.500–2.000 krónur.
Geti slíkar heimildir gengið kaupum og
sölum á milli ríkja virðist líka liggja
beint við að hægt sé að verzla með kvóta
innanlands og flest nágrannalönd okkar
hyggjast koma á kvótamarkaði. Halldór
Þorgeirsson bendir á ýmsa kosti slíks
kvótamarkaðar út frá markmiðum lofts-
lagssamningsins og þar með hagsmun-
um umhverfisins. Þeir, sem geti dregið
saman losun sína með bættri tækni, fái
til þess efnahagslegan hvata vegna þess
að þeir séu þá orðnir aflögufærir um út-
blásturskvóta, sem þeir geti komið í
verð. Jafnframt geti kvótakerfi stuðlað
að því að binding koltvísýrings í gróðri
verði markaðsvara; einfaldara yrði að
beina fjármagni til bindingar vegna þess
að eigendur lands, sem ætti að græða
upp, gætu samið beint við fyrirtæki, sem
þyrftu á losunarheimildum að halda.
Halldór segir að íslenzk stjórnvöld
muni byggja sína niðurstöðu varðandi
fyrirkomulag kvótamarkaðar og úthlut-
un útblástursheimilda í upphafi að tals-
verðu leyti á því hvaða leið þau ríki fara,
sem standa okkur næst, ekki sízt Evr-
ópusambandsríkin. Innan ESB standi
deila um það hvort úthluta beri kvótan-
um miðað við losun árið 1990 eða beita
uppboðskerfi.
Það virðist ekki fara á milli mála að
með því að hrinda Kyoto-bókuninni í
framkvæmd hér á landi sé verið að taka
upp takmörkun á þeim gæðum, sem fel-
ast í heimild til losunar gróðurhúsaloft-
tegunda. Það hvernig eigi síðan að út-
hluta þeim takmörkuðu gæðum er
vissulega stór spurning og henni verður
ekki svarað nema með hliðsjón af þeim
umræðum, sem farið hafa fram um út-
hlutun á öðrum takmörkuðum gæðum,
t.a.m. fiskveiðikvóta og rafsegulbylgj-
um. Það er ekki hægt að segja að út-
blásturskvótinn sé þjóðareign með sama
hætti og fiskimiðin, en hann er hins veg-
ar verðmæti, sem verða til með samn-
ingum Íslands við önnur ríki, með sam-
bærilegum hætti og tíðnisvið fyrir
fjarskipti, sjónvarp og útvarp. Útblást-
urskvótinn, sem Íslandi er úthlutað
samkvæmt Kyoto-bókuninni, mun hafa
tiltekið verðgildi, ekki aðeins á innan-
landsmarkaði, heldur í alþjóðlegum við-
skiptum.
Það væri hæpið að ætla að úthluta
þessum kvóta endurgjaldslaust og væri
raunar í andstöðu við þá meginniður-
stöðu auðlindanefndar ríkisstjórnarinn-
ar, sem skilaði áliti sínu síðastliðið
haust, að endurgjald ætti að koma fyrir
öll slík réttindi í þjóðareign eða þjóð-
arforsjá. Það myndi bjóða heim sams
konar gagnrýni og sett hefur verið fram
á núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi, ef
menn högnuðust á því að selja útblást-
urskvóta sem þeir hefðu fengið endur-
gjaldslaust út á fyrri umsvif, en að nýtt
fyrirtæki yrði að greiða fullt verð fyrir
slíkan kvóta.
Það væri líka á margan hátt hæpið að
ætla að úthluta útblásturskvóta til fyr-
irtækja á grundvelli losunar þeirra árið
1990. Með því fengi sá mest, sem meng-
aði mest á þeim tíma, og ekkert tillit
væri tekið til þess hvort menn hefðu náð
að minnka losun gróðurhúsalofttegunda
frá atvinnurekstri sínum áður. Í samn-
ingaviðræðum um losunarkvóta fyrir
ríki hafa íslenzk stjórnvöld bent á að Ís-
land hafi náð miklum árangri í að draga
úr brennslu jarðefnaeldsneytis fyrir
1990 og beri að njóta þess. Það sama
hlýtur að eiga við þegar rætt er um út-
hlutun kvóta til atvinnufyrirtækja. Auk-
inheldur blasir við að það hlyti að verða
afar umdeilt hvaða mælingar og viðmið-
anir ætti að leggja til grundvallar slíkri
úthlutun.
Skynsamlegasta lausnin er því að við-
hafa útboð á útblásturskvóta eða að end-
urgjald komi fyrir hann með öðrum
hætti. Útboðsaðferðin ætti að vera
framkvæmanleg hvað varðar atvinnu-
fyrirtæki en snúnara er að framkvæma
hana gagnvart einstaklingum, sem eiga
auðvitað sinn þátt í útblæstri gróður-
húsalofttegundanna, t.d. með rekstri
einkabíla. Í því tilfelli virðast umhverf-
isskattar á notkun farartækja sem
brenna jarðefnaeldsneyti hentugri leið;
þannig má segja að menn væru að greiða
fyrir sína hlutdeild í sameiginlegum út-
blásturskvóta. Bent hefur verið á að það
sé ekki endilega skynsamlegast að
skattleggja ökutækið sjálft, þar sem
slíkt hvetji til þess að menn reyni að
nota það sem mest til að hafa upp í fast-
an kostnað. Nær sé að taka upp vega-
tolla í auknum mæli og skattleggja
þannig notkunina. Hins vegar virðist
liggja beint við að með sköttum eða
skattaívilnunum eigi að hvetja til notk-
unar farartækja, sem nýta umhverfis-
vænni orkugjafa.
Útfærsla Kyoto-bókunarinnar hér á
landi er augljóslega flókið verkefni en
um leið afar brýnt til þess að Ísland geti
lagt sitt af mörkum til að fyrirbyggja al-
varlegar afleiðingar gróðurhúsaáhrif-
anna. Stefnumótun stjórnvalda hlýtur
að taka mið af þeirri grundvallarstað-
reynd að með því að takmarka rétt
manna til að losa gróðurhúsalofttegund-
ir hefur sá réttur öðlazt verðgildi og
þeir, sem nota hann, eiga að greiða fyrir
þau afnot.