Morgunblaðið - 09.08.2001, Blaðsíða 44

FÓLK Í FRÉTTUM
44 FIMMTUDAGUR 9. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
setja á tímabilið (og gera reyndar
enn). Þeir fá viðurnefnið undrabörnin
– „wonderkind“, það er orð að sönnu
því sjaldan hefur nýtt blóð látið jafn
hressilega til sín taka í kvikmynda-
heiminum. Það sem meira er, allir
hafa þeir auga fyrir gæðum jafnt sem
gengi. Myndir þeirra fá yfirleitt
hvorttveggja, rífandi aðsókn og frá-
bæra dóma.
Fyrstan skal frægan telja Steven
Spielberg, sem liðlega tvítugur getur
sér gott orð sem leikstjóri sjónvarps-
mynda. Ein þeirra, Duel (‘71), er það
góð að hún fær dreifingu í kvik-
myndahúsum utan Bandaríkjanna.
Eitt leiðir af öðru, fyrsta, langa bíó-
myndin hans, Sugarland Express, er
frumsýnd ’74. Þar með hefst linnulaus
sigurganga sem ekki sér fyrir endan
á. Þessi snjalli sögumaður slær síðan í
gegn svo um munar með Jaws (’75).
Frábær, brellum prýdd hrollvekja
um mannætuhákarl sem ógnar íbúum
strandbæjar á Nýja Englandi, verður
mest sótta mynd sögunnar um árabil.
Eða þar til annar, ungur snillingur,
George Lucas (1944-), slær hann út
nokkrum árum síðar. Áður, eða árið
1973, hefur Lucas vakið heimsathygli
með American Graffiti, óvenju skýrri
og hnitmiðaðri mynd um síðustu
stundir sakleysis og æskuára ung-
linga í smábæ í Kaliforníu. Hér koma
við sögu urmull verðandi stórleikara
og myndin, sem varð ein sú ábata-
samasta í kvikmyndasögunni, markar
upphafið á ótrúlegum velgengnisferli.
Elstur ungmennanna er Francis
Ford Coppola (1939-), sem var byrj-
aður að leikstýra á síðari hluta sjö-
unda áratugarins. Hann vekur hins-
vegar ekki mikla athygli fyrr en
Guðfaðirinn – The Godfather, setur
allt á annan endann árið 1972. Mynd-
in kemst umsvifalaust í tölu útvalinna,
sögumennska Coppola er sláandi
áhrifarík og vafningalaus og hann lað-
ar fram stórleik hjá öllum leikhópn-
um, sem m.a. telur Marlon Brando, Al
Pacino, James Caan og Diane Keat-
on. Guðfaðirinn er ein besta mynd
allra tíma, óaðfinnanlegt sambland
listar og afþreyingu. Tónlist, taka og
klipping, allt er á sömu bókina lært.
Coppola gerir jafnvel enn betur með
framhaldsmyndinni, The Godfasther
Part II, tveimur árum síðar. Hún fer
svipaða sigurför um heiminn. Copp-
ola lýkur fyrri hluta áttunda áratug-
arins með The Conversation (’74),
þriðju klassíkinni. Þar tekur hann
fyrir þrúgandi ástandið í Bandarísku
þjóðfélagi í skugga Watergate.
Martin Scorsese er enn eitt undra-
barnið. Fæddur ’42, útskrifaður frá
New York University í kvikmynda-
fræðum og hefur að baki fjölda stutt-
og heimildarmynda er hann hittir
naglann á höfuðið í Mean Streets
(‘72), sinni fyrstu löngu bíómynd. Sem
markar einnig gifturíkt samstarf
hans og stórleikarans Roberts De
Niro. Scorsese eykur enn við hróður
sinn með Taxi Driver (’75), næstu
mynd þeirra De Niros. Með henni er
Scorsese skipað á bekk með bestu
leikstjórum samtíðarinnar og al-
mennt álitinn sá sem mest er af að
vænta.
Woody Allen (’34), er af allt öðru
sauðahúsi. Kostulegur og fágaður í
senn, jafnframt þrúgaður af angist og
ímyndunargrillum. Fyrstu myndirn-
ar hans, Bananas (’71), Everything
You Always Wanted to Know About
Sex (́72), Sleeper (’73) og Love and
Death (́75), eru þó frábrugðnar öllum
þeim sem á eftir koma og gerast und-
antekningarlítið innan borgarmarka
New York.
William Friedkin er einn þeirra
sem blómstrar upp úr ’70. Hafði áður
gert nokkrar, auðgleymdar myndir,
en ’71 kemur snilldarverkið og verð-
launamyndin The French Connect-
ion. Næsta stórvirkis er ekki langt að
bíða, hrollvekjan Særingamaðurinn -
The Exorcist, setur allt á annan end-
an ‘73. Robert Altman hefur mishæð-
óttan en athyglisverðan feril ótrúlega
misjafnra mynda með stórvirkinu
M*A*S*H (’70), og fjallað var um í
síðasta þætti. Hann heldur sínu striki
með tveim snilldarverkum til viðbót-
ar, McCabe and Mrs Miller (́71), og
Nashville (́75). Önnur verk hans á
ÁTTUNDI áratugurinn er öðru
fremur tími ungra og upprennandi
leikstjóra sem umsvifalaust skrá nafn
sitt stórum stöfum í kvikmyndasög-
una og leiða tímabilið fram til alda-
móta. Eins gerist það að fjölmargar
myndir taka inn fjárhæðir, áður
óþekktar í kvikmyndaheiminum.
Þessar risaaðsóknarmyndir, eða
„blockbusters“, eins og þær eru
gjarnan kallaðar,
eru flestar fram-
úrskarandi af-
þreyingarmyndir
þar sem gælt er
við hvern þátt,
stóran sem smá-
an. Samtímis
stækkar hópur-
inn sem bregst í
miðasölunni. Bíó-
gestir eru orðnir
vandfýsnari.
Tíðarandinn
tekur stakka-
skiptum. Meiri
harka, léttúð og
kjaftbrúk fær fót-
festu í kvikmynd-
unum. Gamlar,
löngu staðnaðar
bannhelgar og
velsæmisreglur
forpokaðs kvik-
myndaeftirlits, týna smám saman töl-
unni í umskiptum áttunda áratugar-
ins, sem vissulega býr að
hugarfarsbyltingu þess sjöunda. Þró-
unina má að talsverðu leiti skrifa á
viðvarandi íhaldssemi sjónvarps-
stöðva í þessum efnum, aukið frelsi í
tungutaki, ofbeldi og kynlífi, skrifast
á blóðuga samkeppnina við sjón-
varpsskjáinn, sem aldrei hefur verið
vinsælli.
Harðsoðnar myndir eins og The
French Connection (‘71), e. William
Friedkin; Dirty Harry (‘71), e. Don
Siegel; Hustle (‘71), e. Robert Ald-
rich; Chinatown (‘74), e. Roman Pol-
anski, höfða allar til karlrembu og lof-
syngja ofbeldi og hafa gífurleg áhrif á
komandi kvikmyndagerð. Ofbeldinu
er einnig gert afar hátt undir höfði í A
Clockwork Orange (‘71), Prime Cut
(‘72), Deliverance (‘72), Texas Chain-
saw Massacre (‘74), að ógleymdum
myndunum um Guðföðurinn, og The
Marathon Man (‘76).
Hollywood hafði til þessa umgeng-
ist kynferðismál eins og köttur heitan
graut, en kvikmyndaborgin er ekki
lengur hrædd við að brenna sig. Mike
Nichols er einn af frumkvöðlum djarf-
ari mynda með Carnal Knowledge
(‘71); Hal Ashby gerir Shampoo (’75).
Rocky Horror Picture Show (‘75),
Pretty Baby (́78) og Chinatown, koma
inná ný svið og öfuguggakenndari.
Á sama tíma ganga Evrópubúar
jafnvel enn lengra með myndum á
borð við Emm-
anuelle (‘75) og
Last Tango in
Paris (‘72). Osh-
ima skelfir ís-
lenska kvik-
myndaeftirlitið
með Á valdi til-
finninganna (‘76)
og Salo (‘75), eftir
Pasolini, hefur
aldrei komið á
löglegan hátt inn
fyrir 200 mílurn-
ar. Svo mætti
lengi telja.
Í kjölfar birt-
ingu skýrslu
nefndarinnar um
morðið á John F.
Kennedy, og at-
burðanna
löngum kennd-
um við Water-
gate, missa Bandaríkjamenn að
stórum hluta trúna á leiðtoga sína.
Verða óöruggir og smeykir við grugg-
ugt ástandið, sem endurspeglast í
fjölda mynda um samsæriskenning-
ar, öfl myrkraaflanna og spillta
stjórnsýslu og pólitíkusa. Á meðal
þeirra bestu eru Three Day’s of the
Condor (‘75), The Anderson Tapes
(‘72), The Conversation (‘73), The
Parallax View (‘74), The China Synd-
rome (‘75), og All the President’s Men
(‘76). Á sama tíma slá Evrópumenn á
svipaða strengi í myndum eins og
State of Siege (‘73), The Mattei Affair
(‘75) og Investigation of a Citizen
Above Suspicion (‘72).
Þeir settu svip á öldina
Að öðrum ólöstuðum er það stór og
glæsilegur hópur ungra leikstjóra/
handritshöfunda sem mestan svip
tímabilinu sveiflast frá leiðindum upp
í áhugaverðar myndir; Brewster
McCloud (’72), The Long Goodbye
(’73) og Thieves Like Us (́74), en eru
engu að síður allar áhugaverðar.
Enn eitt undrabarnið, Peter Bogd-
anovich (’39), kveður sér hljóðs á
þessu einstaka tímabili. The Last
Picture Show (́71) er ein besta mynd
sem gerð hefur verið um þá trega-
blöndnu tíma er unglingurinn byrjar
að feta inn í fullorðinsárin. Umhverfið
er nákvæmlega við hæfi efnisins,
deyjandi smábær á miðri flatneskju
Texas. Leikhópurinn er framúrskar-
andi og frægðarsól leikstjórans held-
ur áfram að skína í tveimur kvik-
myndaperlum til viðbótar; What’s Up
Doc? (’72) og Paper Moon (’73).
Clint Eastwood er tæpast í þessum
hópi undrabarna, en hann lætur held-
ur betur vita af sér báðu megin töku-
vélanna í tveim afburðavestrum;
High Plains Drifter (‘73) og The Out-
law Josie Wales (́76). John Boorman á
Deliverance (’72), eina bestu spennu-
mynd sögunnar og Kubrick slær ekki
af kröfunum, hvorki í hinni ofurof-
beldisfullu A Clockwork Orange (́71),
né andstæðunni, Barry Lyndon (’75).
Sidney Lumet heldur áfram að sanna
sig í fremstu röð með The Anderson
Tapes (’71), Serpico (’73), Murder on
the Orient Express (’74) og Dog Day
Afternoon (’75).
Evrópa
Evrópskir kvikmyndagerðarmenn
halda áfram að streyma vestur um
haf, þ. á m. Roman Polanski sem gerir
garðinn frægan beggja vegna Atl-
antsála. Lýkur við Macbeth í Bret-
landi (’71), áður en hann skapar
Chinatown (’74), eitt af öndvegisverk-
um kvikmyndanna, í Vesturheimi.
Frakkar eru í forystuhlutverki sem
oft áður. Francois Truffaut lýkur við
La Nuit Américaine (’73), eitt af sín-
um öndvegisverkum. Hann er fremst-
ur meðal jafningja. Frumsýnir tvær
aðrar, úrvalsmyndir á tímabilinu: Les
Deux Anglaises (́71) og L’ Histoire d’
Adele H (’75). Godard kemur með To-
us va bien (’71); Louis Malle sendir
frá sér Lacombe, Lucien (’73). Cha-
brol heldur sig á kunnuglegum hryll-
ingsslóðum í Blóðnóttum - Les noces
rouges (’71). Meistari Bunuel lætur
ekki deigan síga og gleður kvik-
myndaunnendur með stórvirkjunum
Le Charme discret de la Borgeoisie
(’71) og Cet Obscur Objet de Desir
(’75).
Vestur-þýska nýbylgjan heldur
áfram með fullum þunga undir stjórn
Rainers Werner Fassbinder sem vek-
ur heimsathygli með Die bitteren
Träuen der Petra von Kant (́71),
Angst essen Seel auf / Ali og Effi
Briest (báðar ’74). Werner Herzog
sendir frá sér Aguirre der Zorn Got-
tes (’73) og Jeder für sich und Gott ge-
gen Alle (’75).
Gömlu meistararnir halda öðrum
fremur nafni Ítalíu á lofti. Fellini
sendir frá sér öndvegisverkin Roma
(’71) og Amarcord (’74); Vittorio De
Sica sannar að hann hefur engu
gleymt með Garði Finzi Contini (‘71);
Bertolucci gerir Ultimo tango a Par-
igi (’72) og heimurinn stendur – á önd-
inni.
Það er heldur rólegt yfir Bretum.
Helstar eru myndirnar Sunday
Bloody Sunday (‘72), gerð af John
Schlesinger; O Lucky Man! (’73), eftir
Lindsay Anderson og Don’t Look
Now (’74), hin kyngimagnaða mynd
Nicolas Roeg. Jan Troell ber Ægis-
hjálm yfir Norðurlandabúa, með Ud-
vandrarna (’71) og Bergman minnir
heiminn á að hann er enn meðal
þeirra fremstu með Viskningar och
Rop (’72). Austantjaldsríkin eru löm-
uð eftir atburðina ’68, þaðan kemur
fátt annað en viljaverk húsbændanna.
Stórslys, söngur og svartagall
Eitt af sérkennum áttunda áratug-
arins eru svonefndar stórslysamyndir
(„disaster films“). Þetta eru fokdýrar
brellu- og átakamyndir þar sem allt
er í hers höndum. Þær raða sér í topp-
sæti vinsælustu mynda áratugarins.
Flestar eru ágætis afþreying þar sem
ekkert er til sparað. Öll áherslan er
lögð á spennu og ytri atburðarás, til-
finningamálin í öðru sæti. Allar eru
þær hlaðnar stórstjörnum og leik-
stjórnin í höndum útvaldra.
Bestu myndirnar af þessum toga
eru The Poseidon Adventure (’72),
þar sem Gene Hackman fer fyrir hópi
farþega sem er innilokaður í lestum
skemmtiferðaskips sem marar nánast
í kafi eftir að því hvolfir í fárviðri. Í
The Towering Inferno (‘74), leiða þeir
saman hesta sína, Paul Newman og
Steve McQueen; myndin, sem gerist á
efstu hæðum stórhýsis sem stendur í
björtu báli, er einnig sögufræg þar
sem hún er sú fyrsta þar sem risarnir
Warner Bros og 20th Century Fox,
vinna saman. Aðrar aðsóknarmyndir
af þessum toga eru m.a. Airport (’70)
og Earthquake (’74)
Dans- og söngvamyndir halda sín-
um hlut, þar sem þess er gætt að þær
aðlagist og endurspegli tíðarandann í
höndum færustu manna eins og Bob
Fosse. Hann gjörbyltir forminu með
Cabaret (’72), þessi rótgróni
Broadway-söngleikur verður fyrsta
músíkalið fyrir fullorðna og gerir Lizu
Minelli að ofurstjörnu. Fiðlarinn á
þakinu (’71), Man of La Mancha (’72)
og Jesus Christ Superstar (’73), eru
hefðbundnari.
Blökkumannamyndir – „Blaxploit-
ation film“, verður enn eitt æðið í
Hollywood. Allt í einu fá þeldökkir
tækifæri á hvíta jaldinu og þeir æða
út í frelsið. Fjallhressir einsog naut-
gripir á vordegi og ætla allt að gleypa.
Þó þessar myndir gefi langþjáðum og
afskiptum minnihlutahópi vissa upp-
reisn er myndin sem þær draga af
blökkumönnum oftast lítið eftirsókn-
arverð né nálægt sanni.
Kynlíf og karlremba
Atriði úr Towering Inferno (Paul Newman lengst til hægri). Stórslys
voru kvikmyndagerðarmönnum hugleikin á áttunda áratugnum.
Franski leikstjórinn Francois
Truffaut var meðal þeirra sem
héldu nafni evrópskra mynda á
lofti í byrjun áttunda áratugar-
ins, ekki síst með meistaraverki
sínu La Nuit Américaine.
Bíóöldin1971–1976
eftir Sæbjörn Valdimarsson
Marlon Brando sem Don Vito Corl-
eone í stórbrotinni mynd Francis
Ford Coppola, The Godfather.
Súrefnisvörur
Karin Herzog
Silhouette
WAKE ME UP e. Hallgrím Helgason
Stórsöngleikur Leikfélagsins WMU
VEGNA FJÖLDA ÁSKORANA -
AUKASÝNINGAR
Fimmtudaginn 9. ágúst kl. 20.00
Laugardaginn 11. ágúst kl. 20.00
Miðasala: 568 8000
Miðasalan er opin kl. 13-18 og fram að sýningu
sýningardaga. Sími miðasölu opnar kl. 10 virka daga.
Fax 5680383 midasala@borgarleikhus.is
Stóra svið

 

Í HLAÐVARPANUM
Fös. 10. ágúst kl. 21.00
Hinsegin dagar
Standi grín með Minu Hartong
að því loknu
Hljómsveitin Móðinz
Mið. 15. ágúst kl. 20.30
Tónleikar
Heavy Metal Beefolk



 




  




  
HEDWIG, Lofkastalinn, KL. 20.30
fös 17/8 nokkur sæti laus, lau 25/8
RÚM FYRIR EINN, Iðnó, KL. 12
fös 24/8, fös 31/8,
súpa og brauð innifalið
Miðsala kl. 11—16, sími 530 30 30



 




 



Sigurður Sævarsson
REQUIEM — SÁLUMESSA
Sýnt í Dráttarbrautinni við smábáta-
höfnina í Keflavík (þvottastöð SBK)
Frumsýning 10. ágúst kl. 20.00
örfá sæti laus
2. sýning 11. ágúst kl. 20.00
3. sýning 12. ágúst kl. 20.00
Aðeins þessar 3 sýningar.
Listrænn stjórnandi:
Jóhann Smári Sævarsson.
Hljómsveitarstjóri: Garðar Cortes.
Leikstjóri: Jón Páll Eyjólfsson.
Forsala aðgöngumiða í Sparisjóðnum
í Keflavík sími 421 6623.