Morgunblaðið - 09.08.2001, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. ÁGÚST 2001 27
lir á því.
neytenda
Evrópu
hagvexti
vo dæmi
i við af-
ráformin
ætum við
þar sem
ðast út,“
sérstaka
altsríkin
g Lithá-
ESB og
Rússum
ef mark
rra varð-
ggja að
SB taki
nkenni
fyrrver-
Evrópu-
nni á sig
ti líktist
að verða
ki í raun í
róun yrði
en Danir
kosið að
ðu Þjóð-
ir hefðu
ka seðla-
estu um
pu. Með
EMU hefðu þeir samþykkt að deila
þessu valdi með öllum hinum aðild-
arríkjunum. Að þessu hefði af hálfu
Þýzkalands staðið kynslóð þýzkra
stjórnmálamanna sem hafa upplifað
hrylling síðari heimsstyrjaldar – svo
sem Helmut Kohl og Hans-Dietrich
Genscher – sem hefðu verið sann-
færðir um að „evrópskt Þýzkaland“
væri bæði Evrópu og Þýzkalandi
fyrir beztu og bezta leiðin til þess að
eyða ótta við „þýzka Evrópu“.
Hlutdeild í þessu valdi fengist þó
aðeins með fullri þátttöku í öllum
þáttum samstarfsins. Að mati Elle-
mann-Jensens fóru danskir kjós-
endur því heimskulega að ráði sínu
þegar þeir höfnuðu í þjóðarat-
kvæðagreiðslu sl. haust aðild Dan-
merkur að EMU. Sama gildir að
hans mati um hinar undanþágurnar
frá vissum þáttum ESB-samstarfs-
ins, sem Danir sömdu um eftir að
þeir höfnuðu Maastricht-sátt-
málanum árið 1992; þær skaða að-
eins áhrifamöguleika Danmerkur
og takmarka þar með fullveldi henn-
ar í stað þess að vernda það.
Íslandi yrði vel tekið í ESB
Í svörum við fyrirspurnum að
loknu erindi sínu vék Ellemann-
Jensen að því hvernig hugsanlegri
ESB-aðildarumsókn Íslands yrði
tekið innan sambandsins. Tækni-
lega væri að hans mati hægt að af-
greiða aðildarsamning við Ísland á
mjög skömmum tíma þar sem Ís-
land hefur með EES-aðildinni þeg-
ar lögtekið stóran hluta sameigin-
legrar löggjafar ESB (sk. acquis
communautaire). Eina málið sem
gæti orðið snúið sneri að sjávarút-
vegsmálunum en á því yrði hvort
sem er að finna pólitíska lausn og
hvernig hún myndi líta út gæti hann
engu spáð um.
Hann taldi þó víst að Íslendingum
yrði vel tekið í ESB. „Íslendingar
eru mjög vel menntuð þjóð sem á
mjög góða embættismenn, vana al-
þjóðlegu samstarfi. Þeir munu tví-
mælalaust geta lagt ESB sitthvað
jákvætt til,“ sagði hann. Sem Dani
teldi hann heldur ekki verra að sjá
hina norrænu vídd sambandsins
styrkjast en hann hefur reyndar
verið talsmaður ESB-aðildar allra
Norðurlandanna allt frá því að
EES-samningaviðræðurnar stóðu
yfir fyrir áratug.
Íslendingar yrðu þó að sjálfsögðu
sjálfir að gera upp við sig í hve nán-
um tengslum við hin löndin í Evrópu
þeir kærðu sig um að vera. Lykil-
spurningin væri hvort menn gerðu
sér að góðu þá áhrifamöguleika sem
þeir hefðu.
Harmar harðan tón í sam-
skiptum við Færeyinga
Þá sagði hann aðspurður að hann
harmaði hve harður tónn hefur ver-
ið í samskiptum danskra og fær-
eyskra ráðamanna síðustu misserin.
Sagðist hann binda vonir við að
stjórnarskipti yrðu í Danmörku eft-
ir næstu þingkosningar, sem vænt-
anlega verða á komandi vori, og þá
yrði hægt að laga það sem úrskeiðis
hefur farið í þessum samskiptum.
Sagðist utanríkisráðherrann fyrr-
verandi skilja að Færeyingar ósk-
uðu breytinga á núverandi heima-
stjórnarfyrirkomulagi og vildu taka
að meira leyti stjórn eigin mála í sín-
ar hendur. Hann vonaði þó innilega
að Færeyingar kysu eftir sem áður
að viðhalda tengslunum við Dan-
mörku.
Að lokum sagðist Ellemann-Jen-
sen aðspurður vera stoltur af að
hafa á sínum yngri ár-
um (1962–1964) verið
starfsmaður leyni-
þjónustu danska hers-
ins og sem slíkur safn-
að upplýsingum um
þróun mála austantjalds. Þessi hluti
starfsferils hans hefði aldrei verið
neitt leyndarmál, þótt danskir fjöl-
miðlar hefðu tekið upp á því fyrir
skömmu að slá þessu upp.
pu hafa
af ESB
utan-
ær
k-
n
n þar
ærri
æð.
/Þorkell
sínu.
auar@mbl.is
Talsmaður ESB-
ðildar allra Norð-
urlandanna
Á ÞESSU ári eru liðin 50ár síðan þéttbýli tók aðmyndast í Þorlákshöfnog verður þeim tíma-
mótum fagnað með hátíðahöldum í
bænum í dag og fram á laugardag.
Hátíðahöldin sem haldin eru undir
nafninu „Hafnardagar“ eru há-
punktur viðbúnaðar sem bæj-
arstjórn Ölfuss tók ákvörðun um
að standa fyrir vegna afmælisárs-
ins.
Hátíðahöld allt árið
Sigurður Bjarnason, formaður
afmælisnefndar, segir að ákveðið
hafi verið að dreifa hátíðahöldum
á allt árið. „Afmælisnefndin hefur
komið að mörgum atburðum á
árinu og kannski bætt aðeins í,
þótt hún hafi ekki endilega haldið
þá. Afmælisárið var formlega sett
á þrettándanum með blysför og
fagnaði. Síðan hefur nefndin kom-
ið að ýmsu og má þar nefna hand-
verkssýningu, gospeltónleika og
tónlistardag í maí, þorrablót,
hestadag, íþróttaviku og fleiri at-
burði sem hún hefur styrkt. Það
var svo ákveðið að hafa þessa
helgi hápunkt hátíðahaldanna,“
sagði hann og bætti við að von
væri á fleiri smærri atburðum í til-
efni af afmælinu. „Meðal annars
verður afmælisgolfmót núna 25.
ágúst, en það er fyrsta opna mótið
hér á nýjum golfvelli og svo er
áætlað frekara tónleikahald í
haust,“ sagði Sigurður.
Lengi verstöð í Þorlákshöfn
Þorlákshöfn er þéttbýliskjarn-
inn í sveitarfélaginu Ölfusi, en það
er víðfeðmt og nær frá Selvogi í
vestri að Sogsbrú í austri ásamt
Hellisheiði og hluta Sandskeiðs.
Undirstaða byggðar í Þorláks-
höfn, á svartri sandauðn fyrir
opnu hafi, er sögð vera gott hafn-
arlægi frá náttúrunnar hendi og
nálægðin við fengsæl fiskimið
enda hafði þar verið þekkt verstöð
öldum saman. Þéttbýli fór samt
ekki að myndast fyrr en um 1950,
en árið 1934 hafði Kaupfélag Ár-
nesinga eignast jörðina Þorláks-
höfn og beitti Egill Gr. Thor-
arensen, þáverandi
kaupfélagsstjóri, sér fyrir bygg-
ingu hafnar og að komið yrði á fót
útgerð og fiskvinnslu. Hluta-
félagið Meitillinn hf. var stofnað
árið 1949 og var Egill fyrsti stjórn-
arformaður þess, en fyrir þátt sinn
í uppbyggingu bæjarins er hann
oft nefndur faðir Þorlákshafnar.
Fólk sótti að því mikla vinnu var
að fá og með mikilli elju mátti
koma sér vel fyrir á skömmum
tíma. Hefur það verið þrekvirki af
hálfu fyrstu íbúanna að byggja
bæinn upp enda enga opinbera
þjónustu að hafa og umhverfis
nánast ekki annað en sandauðn.
Götur nefndar eftir bókstöfum
Hjörleifur Brynjólfsson, oddviti
bæjarstjórnar Ölfuss, er borinn og
barnfæddur í Þorlákshöfn en for-
eldrar hans fluttu til bæjarins árið
1954. Minningar hans ná til þess
tíma þegar þorpið er 10 ára gam-
alt. „Í þá daga báru götur nöfn
bókstafa sem þeim höfðu verið
gefin í skipulagsvinnu. Þegar ég
fer að muna eftir mér var strjál
byggð við A-, B-, C-, G- og H-götur
sem í dag heita Egilsbraut, Odda-
braut, Reykjabraut, Skálholts-
braut og Hjallabraut,“ sagði hann
og bætti við að fjölskyldan hefði
byggt sér hús á B-götu 1 þar sem
hann ólst upp með systkinum sín-
um. „Það hefur ekki verið fyrr en
um miðjan áttunda áratuginn sem
götumerkingunum var breytt,
maður var að minnsta kosti orðinn
vel stálpaður,“ sagði hann. Hjör-
leifur hefur alla tíð verið búsettur
í Þorlákshöfn og ber bænum vel
söguna. „Það er mjög gott að búa
hér og stutt í alla þá þjónustu sem
við höfum ekki á staðnum,“ sagði
Hjörleifur og bætti við að frekari
uppbygging bæjarins væri á döf-
inni. „Við höfum verið að skipu-
leggja nýtt hverfi og erum að und-
irbúa úthlutun lóða í það. Hverfið
verður hér fyrir sunnan byggðina
í góðri nálægð við skóla og
íþróttahús, en þetta verður stórt
hverfi. Við létum skipuleggja það
með 220 íbúðum, en getum skipt
uppbyggingunni í áfanga og stýrt
henni þannig,“ sagði Hjörleifur og
áréttaði að bjart væri yfir framtíð
Þorlákshafnar.
Fengsæl fiskimið
skammt undan
Benedikt Thorarensen er sonur
Egils Gr. Thorarensen, fyrrver-
andi kaupfélagsstjóra, og er einn
þeirra fjórtán sem skráðir voru
með búsetu í Þorlákshöfn árið
1951. „Það má segja að fyrstu tíu
árin, frá 1950 til 1959, hafi allt fólk
hér tengst fiskvinnslunni og út-
gerð Meitilsins hf. Þetta má kalla
að sé óvenjuleg stofnun þéttbýlis,
en þó voru auðvitað líka byggðir
upp síldarbæir á svipaðan hátt. Að
vísu var ákaflega mismunandi
hvort síldarvinnslan leiddi til
byggðar eða ekki. Allt byggist
þetta á því að hér eru fengsæl
fiskimið nálæg og á tiltölulega
ódýran hátt hægt að nálgast hrá-
efnið,“ sagði hann. Benedikt segir
ekki marga eftir í Þorlákshöfn af
þeim fjórtán sem taldir eru upphaf
þéttbýlisins. „Þó er hér kjarni af
mönnum, bæði skipstjórum og sjó-
mönnum, sem voru hér í upphafi
og eins konum sem unnu í mötu-
neytinu og í fiski. Reyndar var
meðalaldurinn ótrúlega lágur hér
fram eftir öllu. Frumbýlingarnir
hér voru að langmestu leyti korn-
ungt fólk, ýmist nýbúið að stofna
til búskapar eða gerði það hér á
fyrstu árum,“ sagði hann. Skilyrði
til byggðar segir Benedikt að hafi
verið erfið fyrstu árin. „Þetta var
byggð í svörtum sandi og meira að
segja var vandkvæðum bundið að
ferðast út af sandfoki. Það mynd-
uðust sandskaflar sem voru að
mörgu leyti verri en snjóskaflar
því bílarnir grófust í þessu,“ sagði
hann en bætti við að eftir því sem
fleiri skip fóru að landa vörum og
flutningar jukust hefðu sam-
göngur skánað.
Stærri höfn ákjósanleg
„Hitt er annað mál að upp-
græðslan á landinu hér í kring
bjargaði þessu að lokum. Hún
byrjaði svo að segja strax og ég
man vel eftir því þegar menn voru
að koma fyrir timburgildrum með
nokkru millibili hér fyrir norð-
austan bæinn þar sem nú er golf-
völlurinn okkar. Þær gerðu tölu-
vert gagn og melgresið náði að
festa rætur í bökkunum sem
mynduðust,“ sagði Benedikt og
bætti við að kalla mætti umhverfi
Þorlákshafnar í dag grænar flatir
og skóga miðað við það sem hann
myndi eftir. „Ég hugsa að myndi
líða yfir karlana, vermennina
gömlu, ef þeir kæmu hérna núna.
Þetta er svo gjörbreytt,“ áréttaði
hann.
Benedikt telur mikilvægt fyrir
samspil Þorlákshafnar og Reykja-
víkur að komið sé upp höfn fyrir
stærri skip í bænum innan skap-
legs tíma. „Íslendingar hafa haft
tvær stefnur í þessum málum.
Önnur er að byggja ekki fyrr en
eitthvað stórt liggur á borðinu, en
hitt tel ég ekki síður mikilvægt að
skapa fyrirfram aðstöðu til að
taka þeim atvinnutækifærum sem
bjóðast. Það munar t.a.m. sólar-
hring hvað við erum nær Evrópu
en Reykjavík. Það er nokkuð borð-
leggjandi að staður eins og Þor-
lákshöfn, sem er eina höfnin í heil-
um landsfjórðungi að Eyjum
undanskildum liggur mér við að
segja, hlýtur að vera ákjósanlegur
staður fyrir stóra höfn. En það er
dálítið deilt um hvort á að koma á
undan eggið eða hænan,“ sagði
Benedikt.
Nóg pláss til uppbyggingar
Sesselja Jónsdóttir, bæjarstjóri
sveitarfélagsins Ölfuss, er sam-
þykk því að framtíð bæjarins liggi
í stækkun og eflingu hafnarinnar.
„Lega sveitarfélagsins býður upp
á marga möguleika, en höfnin er
samt sem áður okkar stærsta tæki-
færi. Stækkun hennar færir okkur
nær útlöndum og við getum tekið
inn stærri skip. Hér er nóg pláss
þannig að öll iðnaðaruppbygging
gæti byggst í kringum höfnina,
hér er líka nóg af heitu vatni þann-
ig að við sjáum fyrir okkur tæki-
færin á þessu sviði,“ sagði hún og
bætti við að í þessu fælust í raun
tækifæri fyrir allt Suðurland. Þá
nefndi hún fyrirhugaðan Suður-
strandarveg sem tengdi bæinn
Keflavíkurflugvelli og eins yrðu
útgerðarmenn þar ekki eins
bundnir sinni heimahöfn. „Það var
samþykkt á Alþingi í fyrra að láta
gera hagræna athugun á því að
stækka höfnina hér og það mál er í
vinnslu hjá Siglingastofnun. Við
erum með nægt landrými, góða
landkosti með heitu vatni og köldu
og góða höfn þannig að framtíð
bæjarins er björt,“ sagði hún.
Lífleg dagskrá um helgina
Sesselja segist eiga von á góðri
mætingu á Hafnardaga í Þorláks-
höfn, en í kvöld, fimmtudags-
kvöldið 9. ágúst, verður opnuð
sögusýning í Ráðhúsi Þorláks-
hafnar undir heitinu „Úr verstöð í
bæ“ sem verður svo opin alla
helgina. Á föstudagskvöldið verða
tónleikar í samkomutjaldi á hafn-
arsvæði bæjarins þar sem fram
koma KK og Magnús Eiríksson
ásamt hljómsveitinni Clírótes og
Tríó Ró sem gerði garðinn frægan
á áttunda áratugnum. Dagskrá
laugardagsins hefst klukkan níu í
tjaldinu á hafnarsvæðinu þar sem
bæjarbúum, ásamt gestum og
gangandi, verður boðið til morg-
unverðar. Hátíðarmessa verður í
kirkjunni klukkan hálfellefu og
klukkustund síðar verður hátíð-
arstund við ráðhúsið þar sem Ólaf-
ur Ragnar Grímsson, forseti Ís-
lands, afhjúpar útilistaverk eftir
Helga Gíslason myndhöggvara,
sem Kvenfélag Þorlákshafnar stóð
fyrir að væri keypt. Eftir hádegi
verður svo fjölbreytt skemmtun á
hafnarsvæðinu þar sem fyrirtæki í
Þorlákshöfn kynna afurðir sínar
og bjóða fólki að bragða á, boðið
verður upp á skemmtiatriði og
leiktæki fyrir börnin ásamt veit-
ingasölu og harmonikkuleik. Um
kvöldið verður kveiktur eldur,
sunginn fjöldasöngur og sett upp
flugeldasýning. Að lokum verður
stiginn dans í tjaldi á Skarfaskers-
bryggju þar sem hljómsveitin Van-
ir menn spilar undir og er aðgang-
ur ókeypis. Þá verður einnig
dansleikur í Duggunni með hljóm-
sveitinni Bjórbandinu. Nánari
upplýsingar um dagskrá hátíða-
haldanna má finna á heimasíðu
sveitarfélagsins Ölfuss, en slóðin á
hana er: www.olfus.is. Sesselja
sagði það von sína að sem flestir
legðu leið sína til bæjarins og sam-
fögnuðu heimamönnum á þessum
tímamótum.
Haldið upp á 50 ára afmæli þéttbýlis í Þorlákshöfn
Byggð í svört-
um sandi
við opið haf
Í Þorlákshöfn er góð sundlaug og eitt glæsilegasta íþróttahús á Suðurlandi.
Morgunblaðið/Þorkell Uppi á Hellisheiði við Þrengslavegamót vísa þessar fígúrur vegfar-
endum á hátíðina í Þorlákshöfn.
Í dag hefjast í Þorlákshöfn skipuleg há-
tíðahöld þar sem fagnað er 50 ára af-
mæli þéttbýlis á staðnum, en árið
1951 voru þar fjórtán einstaklingar
skráðir með fasta búsetu. Óli Kristján
Ármannsson kynnti sér hátíðahöldin
og ræddi við fólk um sögu staðarins.
oli@mbl.is