Morgunblaðið - 09.08.2001, Blaðsíða 23

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. ÁGÚST 2001 23
AÐRIR af þrennum sumartónleik-
um sl. laugardags í Skálholtskirkju
tefldu fram óvenjulegri áhöfn tveggja
sembala í kunnri jin-jang uppstillingu
svo hljómborðsleikararnir gætu
horfzt í augu. Samleikur tveggja slag-
harpna er ekki ýkja algengur hér á
landi, hvað þá plokkharpna, og upp-
ákoman að því leyti vissulega fágæt.
Þó ekki væri nema fyrir lítinn óm-
styrk og algeran skort á þreplausri
dýnamík slaghörpunnar, hlýtur
semballinn í hugum flestra að teljast
ákaflega nærgætið og „intímt“ hljóð-
færi sem nýtur sín langbezt eitt sér
eða í návist annarra lágværra tónam-
boða. Að minni hyggju birtust að auki
helztu ókostir hljóðfærisins í stækk-
aðri mynd við þetta tvíspil. Þ.e.a.s.
óskýrar innraddir (sem píanistar geta
aftur á móti dregið ördýnamískt
fram) og fábreytni í heildaráferð, sem
snjall sembalsólóisti vegur á móti
með rúbatói og fínstillingu tónlengda.
Í samleik við annan sembal er á hinn
bóginn hætt við, að slík viðleitni jafn-
ist út og verði smám saman að synd-
andi plokksúpu.
Tilraunin átti hvað Fúgulist-þætti
Bachs varðar svo sem fullan rétt á
sér, enda engan veginn fráleitt að þeir
hafi í fyrndinni verið leiknir á m.a. 2
sembala. En að vitund undirritaðs var
að þessu sinni aðeins tjaldað til einnar
nætur. Hvað sem árangur sérhæfðs
sembaldúós til margra ára hefði
hugsanlega getað leitt í ljós.
Hitt er svo annað mál, að Die
Kunst der Fuge er verk handan og of-
an við alla umræðu um „upphaflegan“
flutningsmáta. Þessi nafntogaða
Heimskringla og Háttatal radd-
færslulistar hefur í kynslóðanna rás
verið umgirt ýmist svo mikilli stall-
setningu eða fræðilegum bollalegg-
ingum, að stundum gleymist hvað
tónlistin sjálf er dýrleg. Ekkert er
fyrirskrifað um hljóðfæraáhöfn af
hálfu höfundar, en sýnt hefur verið
fram á, að nánast allir 19 þættir
bálksins eru á færi góðs hljómborðs-
leikara, enda oft fluttir á sembal, pí-
anó eða orgel. Hitt er ekki síður al-
gengt að heyra raddsetningar fyrir
strengjakvartett, blásarahópa og
jafnvel sinfóníuhljómsveit. Í mínum
huga og eflaust margra annarra má
raunar einu gilda hvað leikið er á, svo
lengi sem raddfærslan kemur skýrt
fram í sannfærandi heildarjafnvægi.
Bezt af öllu úr fjórum heimshornum í
kvadrafóníu. „Um Mitten in der
Harmonie zu sitzen“, eins og meist-
arinn orðaði það sjálfur, þegar hann
var að leika á víólu.
Að upplifa 9 þætti verksins í með-
förum tveggja semballeikara var að
vísu forvitnilegt – a.m.k. einu sinni –
en í samanburði við ýmsa ofantalda
möguleika óneitanlega heldur þunnur
þrettándi, þó að margt væri út af fyrir
sig vel leikið. Úr því báðir sembalar
voru tveggja hljómborða, vakti það
einnig undrun manns að ekki skyldi
reynt að gæða flutninginn meira
dýnamísku lífi með því að lyfta upp
nokkrum hápunktsstöðum í forte,
jafnvel þótt torvaldir væru úr styrk-
leikamerkjalausu verki.
Fjórradda fúgunum (Contrapunct-
us 1–4) var skipt þannig milli flytj-
enda að Helga Ingólfsdóttir lék tvær
efstu raddir en Elín Guðmundsdóttir
tvær neðstu. Hefði hljóðfærunum
verið stillt upp með lengra bili á milli,
hefði e.t.v. náðst skýrari aðgreining
milli radda. Af augljósum sam-
skiptasástæðum var hins vegar höfð
sem skemmst fjarlægð milli spilara
og veitti ekki af, enda líka á mörkum
að niðurskipting leikálags borgaði sig
miðað við hrynrænt samfelldari leik í
einmenningsflutningi. Þegar að fjór-
um tvíradda kanonum kom (Cp. 12–
15 í útgáfu Hans Gals) var svolítið
neyðarlegt að sjá hvorn spilara bisa
við aðeins eina rödd, sérstaklega þar
sem engin raddaðgreining fékkst úr
þéttri hljóðfærauppstillingunni, og
hefði verið skemmtilegra ef hvor
flytjandi hefði í staðinn tekið sinn
kanon til skiptis og ólík persónutúlk-
un fengið að kveðast á. Þar á ofan var
gegnumgangandi jafnvægisvandamál
að hlutfallslega veikari sembal Elín-
ar, sem naut ekki heldur fulls endur-
varps frá vængloki sembals Helgu.
Hafi hinar samtals átta fúgur og
kanonar Bachs þannig tæplega veitt
þessum hlustanda fulla ánægju, kom
níunda og síðasta fúgan aftur á móti
betur út, enda gagngert skrifuð fyrir
tvö hljómborð (merkt í handriti „a 2
Clav.“ – m.ö.o. fyrir 2 sembala eða 2
klavíkorð). Dálítið í formlistrænum
anda aldýrra sléttubanda er hún
prentuð í tveim útgáfum í Fúgulist-
inni, fyrst á réttunni, svo á hvolfi („in-
verso“); hvor höfð sínum megin á
opnu til samanburðarauka. Voru báð-
ar leiknar af góðum þokka.
Lokaverk tónleikanna, Konsertinn
fyrir tvo sembala í C-dúr, komst
prýðilega til skila þrátt fyrir fjarveru
strengjasveitar, enda frumgerð
verksins talin vera án hljómsveitar-
undirleiks. Sérstaklega sat þó fyrsti
hraði þátturinn vel, og náði samleikur
þeirra Helgu og Elínar þar hæst
þetta sérkennilega árkvöld í Skálholti
með ekta bachískri danssveiflu, svo
unun var á að hlýða.
Fúgulist í sembalasúpu
TÓNLIST
S k á l h o l t s k i r k j a
J.S. Bach: 9 þættir ur Fúgulistinni
BWV 1080; Konsert f. 2 sembala í C
BWV 1061. Elín Guðmundsdóttir og
Helga Ingólfsdóttir, semball. Laug-
ardaginn 4. ágúst kl. 17.
SUMARTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
LEIÐIR listarinnar liggja víða.
Það var ekki óþekkt á öldum áður að
efnaðir velgjörðarmenn tónlistar-
manna byðu til heimatónleika í dag-
stofum og stássstofum, þar sem vinir
og vandamenn velgjörðarmannanna
fengu notið listarinnar í návígi við
listamennina. Það voru hinir einu
sönnu kammertónleikar, – eða stofu-
tónleikar. Tónleikar Sævars Karls
Ólafssonar í verslun hans í Banka-
stræti vöktu upp stemmningu hinna
ekta stofutónleika. Tónleikagestir
sátu þétt og návígið við tónlistar-
manninn var meira en gengur og ger-
ist á tónleikum. Í boðsbréfi var þess
getið að ungur píanóleikari, Tómas
Guðni Eggertsson, léki verk að eigin
vali, þannig að það var bæði spenn-
andi að heyra í tónlistarmanninum og
að komast að því hvaða verk hann
drægi upp úr hatti sínum til að kynna
sjálfan sig með.
En kannski hefur þessi skemmti-
lega nándarstemmning ekki haft sem
best áhrif á Tómas Guðna. Það var
auðheyrt að hann var talsvert spennt-
ur og ekki í fullkominni ró. Prelúdía
og fúga í c-moll eftir Jóhann Sebast-
ian Bach fór órólega af stað og vant-
aði talsvert upp á jafnvægi. Laglína
hægri handar hefði víðast mátt vera
skýrari. Margt var þó mjög fallega
gert og leikur Tómasar Guðna mjög
músíkalskur í grunninn. Pathétique
sónata Beethovens var einnig um
margt fallega leikin. Hægi þátturinn,
andante cantabile, naut sín sérstak-
lega vel og ljóst að Tómas Guðni hef-
ur sterka tilfinningu fyrir lýrík og
löngum og breiðum syngjandi laglín-
um. Í lokaþættinum var spennan hins
vegar rónni yfirsterkari; ásláttur
hægri handar var of linur og ómark-
viss, þannig að tónlistin missti tals-
vert af þeirri ólgu og þeim erótíska
krafti sem í henni býr.
Í virtúsósískri etýðu op. 72 eftir
Moskovskíj var Tómas Guðni hins
vegar í miklu stuði og lék verkið með
talsverðum bravúr.
Það sem hreif mest á tónleikunum
var Stúlkan og næturgalinn úr
Goyescas eftir Granados. Þarna
sýndi Tómas Guðni enn styrk sinn í
túlkun verka sem krefst ljóðrænu og
innileiks. Verkið var ákaflega fallega
spilað; músíkalskt og áhrifamikið.
Tómas Guðni efldist með hverju
verki, og eftir því sem leið á tón-
leikana bar minna á óstyrk og
spennu. Byltingaretýða Chopins var
prýðilega leikin, og Tómas Guðni
sýndi ágæt tæknileg tilþrif.
Ótal sögur eru til af komu píanó-
leikarans og tónskáldsins Friedrichs
Gulda hingað til lands á árum áður.
Hann lék klassík á tónleikum hjá
Tónlistarfélaginu í Reykjavík, en að
þeim loknum brá hann sér í bæinn og
lék með djassistum langt fram á nótt.
Fúga í es-moll eftir Gulda ber þekk-
ingu hans á djassi jafnt sem klassík
gott vitni. Þar fór Tómas Guðni líka á
kostum og tónlistin svingaði létt og
leikandi. Músíkalskir hæfileikar hans
og tilfinning fyrir laglínum og lýrík,
rytma og hrynjandi komu þar skýrt
fram. Þessir hæfileikar eru grunnur
þess að geta orðið góður músíkant og
þá hefur Tómas Guðni í ríkum mæli.
Annað er bara æfing og þrotlaus
vinna. Í lokin tók Tómas Guðni lag
Hoagies Carmichaels, Georgia og lék
virkilega vel. Til að endurgjalda
óspart klapp tónleikagesta lék hann
Etýðu Moszkovskíjs aftur glimrandi
vel.
Þetta voru óvenjulegir tónleikar; –
staðsetningin og umhverfið sköpuðu
sérstaka stemmningu og það var
gaman að heyra Tómas Guðna leika
uppáhaldsverk sín. Það er mikilvægt
að ungir tónlistarmenn fái tækifæri
til að koma fram sem oftast og fái þá
æfingu sem þarf, – ekki bara til að
geta spilað vel, – heldur líka hrein-
lega í því að koma fram. Þrátt fyrir
svolítið stress, lofa þessir fyrstu ein-
leikstónleikar Tómasar Guðna Egg-
ertssonar í Reykjavík góðu um fram-
haldið.
Falleg lýrík hjá
ungum píanista
TÓNLIST
H e r r a f a t a v e r s l u n
S æ v a r s K a r l s í
B a n k a s t r æ t i
Tómas Guðni Eggertsson lék verk
eftir Bach, Beethoven, Moszkovs-
kíj, Granados, Chopin, Friedrich
Gulda og fleiri. Fimmtudag kl. 20.
PÍANÓTÓNLEIKAR
Bergþóra Jónsdótt ir
EINAR Jóhannesson klarín-
ettuleikari og organistinn Pavel
Manásek koma fram á hádeg-
istónleikum í Hallgrímskirkju í
dag, fimmtudag, kl. 12–12.30.
Tónleikarnir eru hluti af tón-
leikaröðinni Sumarkvöldi við
orgelið sem haldin er ár hvert í
júlí og ágúst í Hallgrímskirkju.
Á efnisskránni eru verk eftir
sautjándu aldar meistarana Jo-
hann Sebastian Bach, Giuseppi
Tartini og einnig Wolfgang
Amadeus Mozart. Pavel ríður á
vaðið og leikur eitthvert kunn-
asta verk tónlistarsögunnar,
Tokkötu og fúgu í d-moll, BWV
565, eftir Bach. Síðan leika þeir
félagar saman hæga kaflann úr
hinum þekkta klarínettukons-
erti Mozarts og Concertino eft-
ir Tartini.
Einar
Jóhannesson
Pavel
Manásek
Bach,
Tartini og
Mozart
CEILIDH Band Seyðisfjarðar undir
stjórn Muff Worden heldur þjóð-
lagatónleika á Skriðuklaustri annað
kvöld, föstudagskvöld, kl. 20. Á efn-
isskrá er keltnesk og íslensk tónlist,
þjóðlög, dans- og dægurlög.
Aðgangseyrir er 1.000 kr.
Þjóðlagakvöld
á Skriðu-
klaustri
NÚ STENDUR yfir sýning Garðars
Péturssonar á vatnslitamyndum á
Hótel Djúpuvík á Ströndum undir
yfirskriftinni Djúpavík á Ströndum.
Garðar útskrifaðist úr auglýsinga-
deild Myndlista- og handíðaskóla Ís-
lands árið 1982. Hann hefur haldið
nokkrar einkasýningar, nú síðast ár-
ið 2000 í Gallerí Fold, og tekið þátt í
samsýningum.
Fyrirmyndir listamannsins eru
flestar sóttar til fortíðarinnar –
gjarnan í búrhilluna eða eldhússkáp-
inn hjá ömmu þar sem hver dós og
kassi átti sinn sérstaka stað, sinn
sérstaka ilm og innihald. Einnig má
líta myndir af ýmsum hlutum ná-
tengdum Djúpuvík.
Sýningin á Hótel Djúpuvík stend-
ur til 31. ágúst.
Málverka-
sýning á Hót-
el Djúpuvík
♦ ♦ ♦
Laugardagur 11. ágúst
Kl. 14: Dom Daniel Saulnier
O.S.B. flytur erindið Gregorssöngur
áður fyrr, nú og í framtíð. Erindið
er flutt í Skálholtsskóla. Kl. 15:
Messa XI úr Graduale Romanum,
flutt til skiptis við orgeltónlist eftir
Andreu Gabrieli (1533–1585) og
Giovanni Gabrieli (1557–1612). Kl.
17: Giancarlo Parodi flytur ítölsk
orgelverk.
Sunnudagur 12. ágúst
Kl. 15: Messa XI úr Graduale
Romanum, flutt til skiptis við org-
eltónlist eftir Andreu Gabrieli
(1533–1585) og Giovanni Gabrieli
(1557–1612). Orgelstund í Skálholts-
kirkju hefst kl. 16.40 með flutningi
Giancarlo Parodi á orgelverkum eft-
ir ítalska meistara. Í messu kl. 17
verða fluttir þættir úr tónverkum
helgarinnar. Sr. Sigurður Sigurðar-
son vígslubiskup predikar.
Tónleikarnir standa yfir í u.þ.b.
klukkustund og er boðið upp á
barnapössun í Skálholtsskóla fyrir
þá sem þurfa.
Aðgangur er ókeypis.
Dagskrá Skálholtshátíðar