Morgunblaðið - 21.10.2001, Blaðsíða 28

LISTIR
28 SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
L
ENGI vel hefur haustið verið
sá tími þegar sagt er að
menningarlífið taki við sér og
fari í gang eftir sumarhvíld.
Tónleikahald á Íslandi hefur
hins vegar verið að taka örum
breytingum síðustu misserin,
og varla er hægt að tala leng-
ur um sumarlægðir. Tónlistarhátíðir og tón-
leikaraðir hafa sprottið upp víða um land, og
svo virðist vera að hópur fólks sé farinn að
taka mið af tónleikahaldi þegar sumarferðir
eru skipulagðar. En nú í haustbyrjum er
engu að síður tími til að staldra við og líta yfir
landslag tónlistarinnar, skoða hvert fortíðin
hefur borið okkur í tónleikahaldi, og líta á
þróun síðustu ára.
Eitt afl í umsýslu tónleika stendur uppúr
þegar horft er til liðins tíma, Tónlistarfélagið
í Reykjavík. Á vegum
þess voru haldnir tón-
leikar þar sem fram-
úrskarandi einleikarar og
söngvarar komu fram.
Þetta voru jafnan bestu
tónlistarmenn Íslendinga,
en einnig margir af bestu
tónlistarmönnum heims. Með þessu tónleika-
haldi hófust fyrst kynni Íslendinga af því
besta sem gert var í tónlist í löndum sem
stóðu okkur þá miklu framar í tónlistarmenn-
ingu. Tónleikar Tónlistarfélagsins voru oftast
recital tónleikar, þar sem einsöngvari eða ein-
leikari var í sviðsljósi, þótt oftast væri með-
leikari með í för. Eftir að Tónlistarfélagið
hætti tónleikahaldi hefur þessi tegund tón-
leika verið vanrækt hér á landi, að und-
anskildum söngtónleikum. Sárasti missirinn
að tónleikum Tónlistarfélagsins er að hafa
glatað vísum kynnum af því sem hæst bar er-
lendis. Standardinn á tónleikum Tónlistar-
félagsins var mjög hár og mikill metnaður
lagður í að fá hingað úrvals tónlistarfólk.
Þann eldmóð sem Tónlistarfélagið í Reykja-
vík hafði, er komin brýn þörf á að endurvekja.
Kammermúsíkklúbburinn hefur um ára-
tugaskeið boðið upp á kammertónlist – fyrr á
árum oft með leik erlendra kammerhópa, en
nú í seinni tíð nær eingöngu með íslensku
tónlistarfólki. Saga Kammermúsíkklúbbsins
er löng og merkileg. Það hefur ekki alltaf
blásið byrlega og um tíma, fyrir tæpum ára-
tug eða svo, var aðsókn á tónleika klúbbsins
farin að dala. Með því að nú eru það nær ein-
göngu íslenskir tónlistarhópar sem koma
fram á tónleikum klúbbsins, hefur aðsókn
aukist til muna og fullt hús er á flesta tón-
leika klúbbsins. Tónleikar þar hafa síðustu ár-
in jafnan verið mjög góðir og hlotið góða
dóma. Hins vegar hefur þessi þróun enn
dregið úr komum erlendra tónlistarmanna
hingað.
Mesta breytingin sem orðið hefur álandslagi tónleikahalds á síðustuárum er mikill fjöldi skipulagðratónleikaraða, þar sem fagmenn á
sviði tónlistar raða saman prógrammi fyrir
lengri eða skemmri tíma. Þar hafa komið til
hvort tveggja sumartónleikaraðir og tónleika-
raðir í þeim tónlistarhúsum sem risið hafa á
allra síðustu árum.
Sumartónleikar í Skálholti voru fyrirmynd
um skipulagða tónleikaröð. Strax í upphafi
varð þar til sá rammi sem enn lifir – í Skál-
holti heyrum við gamla tónlist og svo glæ-
nýja. Allt annað er látið öðrum eftir. Skál-
holtstónleikarnir hafa verið miðaðir við
tónskáld og verk þeirra, tónskáld eru valin á
hátíðina, en flytjendur eru oftast sami kjarn-
inn, Hljómeyki og það tónlistarfólk sem skip-
ar Bachsveitina í Skálholti. Erlendir tónlist-
armenn hafa verið aufúsugestir í Skálholti og
stendur fiðluleikarinn Jaap Schröder þar
fremstur á síðustu árum. Sumartónleikar í
Skálholti hafa öðlast fastan sess í tónleika-
haldi og eru viðurkenndir sem sérstaklega
áhugaverður tónlistarviðburður í júlí og ágúst
ár hvert. Í kjölfar Skálholts hafa fleiri sum-
artónleikaraðir litið dagsins ljós. Sum-
artónleikar á Kirkjubæjarklaustri, í Lista-
safni Sigurjóns Ólafssonar, í Hveragerði, í
Reykholti, í Hallgrímskirkju, í Stykkishólmi, í
Bláu kirkjunni á Seyðisfirði, í Mývatnssveit
og Akureyri og jafnvel enn víðar. Það má
skipta þessum tónleikaröðum í þrennt. Í
fyrsta lagi eru það þær sem bjóða upp á staka
tónleika í tónleikaröð sem er að öðru leyti
óskilgreind. Algengt er orðið að sami hópur
tónlistarmanna sé með sömu dagskrá á
nokkrum þessara staða. Í Hallgrímskirkju er
dæmi um annars konar röð, þar sem ein-
göngu er um orgeltónleika að ræða eða með
nokkrum undantekningum orgel og fleiri tón-
listarmenn. Þar hefur röðin þó oft verið skil-
greind nánar, eins og í sumar, þegar lögð var
áhersla á að kynna unga orgelsnillinga. Þessi
rammi virðist hafa gefist vel, og tónleikar þar
í sumar voru venju fremur vel sóttir og í
nokkur skipti fullt út úr dyrum. Þriðja gerð
tónleikaraða sker sig úr sérstaklega fyrir það,
að þar eru það listrænir stjórnendur sem
skipuleggja bæði umgjörð, verkefnaval og
flytjendaval tónleikanna. Þessar tónleikaraðir
hafa líka skorið sig úr að því leyti að þær hafa
notið mjög mikilla vinsælda og afburða góðra
dóma bæði tónleikagesta og gagnrýnenda.
Þarna hafa hátíðirnar á Kirkjubæjarklaustri
og í Reykholti staðið uppúr. Þar hefur verið
lögð mikil vinna í undirbúning og skipulag, og
það má ætla að vinsældir þessara hátíða megi
einmitt rekja til þeirrar alúðar sem lögð er í
finna tónleikunum form og efni sem laðar að.
Þannig verður upplifun þess sem hlustar líka
meiri og dýpri.
Sá hugsunarháttur að tónleika þurfi aðskipuleggja og hanna er tiltöluleganýr af nálinni hér á landi. Mikilvægigóðra kúratora, eða sýningarstjóra
er löngu viðurkennt í myndlistinni, en ein-
hverra hluta vegna hefur þessi skipulags- og
hönnunarhugsun verið lengur að ná eyrum
tónlistarmanna. Söngtónleikar Bjarna Thors
Kristinssonar í Salnum fyrir skemmstu voru
gott dæmi um tónleika þar sem umgjörðin;
skipulag efnisskrárinnar – lagavalið og kynn-
ingar voru sniðin á þann hátt að upplifunin
var margföld á við það sem hefði orðið ef því
hefði verið sleppt. Þarna lá hugsun að baki –
stefnan var tekin á að sýna söngröddina í ljósi
andstæðna í karakter bassahlutverka og verk
valin út frá því. Sumartónleikarnir í Skálholti,
Hallgrímskirkju, í Reykholti og á Kirkjubæj-
arklaustri eru einnig dæmi um að velgengni
tónleikaraðanna felast ekki síst í vönduðum
og fagmannlegum undirbúningi.
Með tilkomu Salarins í Kópavogi og seinna
Ýmis, karlakórshússins í Skógarhlíð, hefur
tónleikahald tekið miklum stakkaskiptum.
Með þessum tónleikasölum, sem teknir voru í
notkun í fyrra og hitteðfyrra, urðu straum-
hvörf í tónleikahaldi á höfuðborgarsvæðinu.
Salurinn hefur sannað gildi sitt, og fáir hefðu
trúað því fyrir nokkrum árum að þar yrði
hægt að halda úti jafnmiklu og fjölbreyttu
tónleikahaldi. Smám saman hefur festa verið
að komast á tónleikahald í Salnum og nú eru
þar skipulagðar tónleikaraðir, þar sem vand-
að er til undirbúnings á allan hátt. Með til-
komu Kammerhóps salarins, sem hóf starf-
semi sína nú í haust, hefur Salnum lagst til
ómetanlegur liðsauki, sem hefur vakið mikla
hrifningu á þeim tvennum tónleikum sem
hann hefur haldið þar. Þótt mun fleiri tón-
leikar séu haldnir í Salnum en tilheyra hinum
skipulögðu tónleikaröðum, eru það óneit-
anlega þær sem standa uppúr að gæðum.
Ýmir hefur nú einnig eignast sinn listræna
stjórnanda, píanóleikarann Gerrit Schuil.
Tónleikaröð sú sem hann skipuleggur í Ými
og hófst í haustbyrjun hefur farið ótrúlega vel
af stað, og tónleikar hans með Sólrúnu Braga-
dóttur og Elínu Ósk Óskarsdóttur fengu báð-
ir firnagóða dóma. Gerrit Schuil var um tíma
listrænn stjórnandi tónleikahalds í Garðabæ,
og sýndi þar að kunnátta og færni í að skipu-
leggja tónleikahald hefur mikið að segja um
útkomuna. Schuberthátíð hans í Garðabæ ár-
ið 1997 var gott dæmi um þetta og á meðal
þess merkasta sem hér hefur verið gert á
þessu sviði. Í Garðabæ er enn haldið uppi öfl-
ugu tónleikahaldi, þótt svipmót þess sé ekki
jafnskýrt og hnitmiðað og það var. Fyrr í
haust söng þar þýska söngkonan Christiane
Oelze, og voru þeir tónleikar listviðburður á
heimsmælikvarða, og góð uppbót á því „út-
lendingaleysi“ sem ríkt hefur í íslensku tón-
listarlífi á síðustu árum.
Sinfóníuhljómsveit Íslands er ein afelstu tónlistarstofnunum landsins.Tónleikahald þar er jafnan skipulagtlangt fram í tímann, en skipulag tón-
leikaraða og verkefna hefur ekki verið sér-
lega skýrt mótað, þótt raðirnar séu gul, rauð,
græn og blá, og eigi að vera hver annarri ólík.
Við hljómsveitina starfar verkefnavals-
nefnd, sem hefur það verk með höndum að
velja verk til flutnings á tónleikum sveit-
arinnar, í samráði við hljómsveitarstjóra.
Þetta fyrirkomulag virðist ekki hafa gefist vel
og á því eru margir gallar. Sinfóníuhljómsveit
Íslands er opinber hljómsveit, og ætti því öðr-
um fremur að bera skylda til að leika íslenska
tónlist. Íslensk tónlist heyrist allt of sjaldan á
tónleikum hljómsveitarinnar. Lánleysi í
stjórnendamálum hefur háð hljómsveitinni;
Petri Sakari og Osmo Vänskä unnu hér afrek,
en slæmt var að missa þann síðarnefnda frá
sveitinni vegna samstarfsörðugleika. Rico
Saccani er einnig farinn, en sennilega má
telja á fingrum annarrar handar þau íslensku
verk sem hann stjórnaði á ferli sínum hér.
Sinfóníuhljómsveitin þarf að taka sig á í
skipulagi tónleikahalds. Það er spurning
hvort hljómsveitinni farnaðist ekki betur með
listrænan stjórnanda innanborðs frekar en
verkefnavalsnefnd; sá stjórnandi hefði tví-
mælalaust betri yfirsýn yfir tónleika hljóm-
sveitarinnar; auðveldara yrði að byggja upp
markvissa stefnu í verkefnavali og móta tón-
leikaraðir á áhugaverðan hátt. Þetta er brýnt,
vegna þess að leikur hljómsveitarinnar og
gæði eru komin langt framúr ómarkvissu
verkefnavali og skipulagi tónleikaraða.
Fjölmargir tónlistarhópar, kórar, hljóm-
sveitir, kammersveitir, söngvarar og hljóð-
færaleikarar standa sjálfir að sínu tónleika-
haldi og skipuleggja það jafnframt á eigin
spýtur. Hvað flutning á íslenskri tónlist varð-
ar, standa Kammersveit Reykjavíkur, Blás-
arakvintett Reykjavíkur, Caput, kórar og ein-
söngvarar öðrum framar og leggja metnað
sinn í að hafa íslensk verk á efnisskrá sinni.
Það er mikil deigla í tónleikahaldi á Ís-landi. Margt hefur breyst, ekki allt tilgóðs, en þó flest. Hér hefur veriðstiklað á ýmsu; þörfinni á að fá hing-
að fleiri útlendinga til tónleikahalds – því
hvernig gæði tónleika og tónleikaraða hafa
verið að breytast til batnaðar með tilkomu
listrænna stjórnenda og faglegu skipulagi
tónleika og tónleikaraða, og þörfinni á að við
fáum oftar að heyra íslenska tónlist á tón-
leikum. Það sem órætt er ennþá er það sem
var ekki efni þessa pistils en óneitanlega þó
það sem mestu skiptir í tónleikahaldi þjóð-
arinnar. Þetta er sú staðreynd að aldrei hafa
verið til jafnmargir góðir tónlistarmenn hér á
landi sem nú, og það hljóta að vera bestu fyr-
irheitin um góða tónleikaframtíð.
Tónleikar í dúr og moll
Morgunblaðið/KristinnLaugardalshöll. Klappað fyrir íslenskum tónlistarmönnum.
AF LISTUM
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is