Morgunblaðið - 24.11.2001, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 24. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
VIÐ höfum átt sjö góð ár ogfriðsæl hér á Sólheimumog er það einn lengstisamfelldi friðartíminn frá
upphafi starfsins en öðru hverju hafa
komið upp deilur um starfsemina
sem oftast nær stafa af þeim mis-
skilningi að menn hafa ekki gert sér
grein fyrir hvað hér fer fram og eftir
hvaða hugmyndafræði er hér starf-
að,“ segir Pétur Sveinbjarnarson,
formaður framkvæmdastjórnar Sól-
heima, í samtali við Morgunblaðið.
Vísar hann til umræðna sem verið
hafa undanfarnar vikur um uppsögn
framkvæmdastjóra Sólheima og rök-
ræðna um fjármál og starfsemina í
framhaldi af henni.
Áður en vikið er nánar að því rifjar
Pétur upp að starf Sólheima hafi
mætt tortryggni og andúð strax á
fyrstu árunum. Yfirvöld hafi ekki
viljað að samtímis væru fötluð og
ófötluð börn á staðnum, slíkt gæti
verið skaðlegt ófötluðu börnunum,
og árið 1946 segir hann að sett hafi
verið bráðabirgðalög um að taka Sól-
heima eignarnámi til að koma Sess-
elju H. Sigmundsdóttur, stofnanda
Sólheima, af staðnum og að ríkið yf-
irtæki reksturinn. Lögin hafi ekki
hlotið staðfestingu vegna falls ríkis-
stjórnarinnar skömmu síðar.
Erfiðleikar við lagasetningar
Þá nefnir Pétur að við hverja nýja
lagasetningu um málefni fatlaðra og
þroskaheftra hafi Sólheimar lent í
erfiðleikum varðandi rekstur og
starfsumhverfi og þannig hafi æ ofan
í æ verið þrengt að rekstrinum. En
aftur að núverandi umræðum:
„Upphaf deilunnar nú má rekja til
þess að fyrir nokkrum mánuðum
sendu tveir íbúar Sólheima stjórn-
sýslukærur á hendur Grímsness- og
Grafningshreppi til félagsmálaráðu-
neytisins. Þeim hafði verið neitað um
akstursþjónustu fatlaðra sem sveit-
arfélaginu ber að sjá um lögum sam-
kvæmt, en í fjárveitingum til Sól-
heima er að sjálfsögðu ekki gert ráð
fyrir slíkum kostnaði. Í öðru tilvikinu
var um að ræða akstur á heilsu-
gæslustöð í Laugarási og í hinu til að
sækja fullorðinsfræðslu á Selfossi.
Ráðuneytið úrskurðaði kærendum
í vil og var litið svo á að það væri
lagaskylda sveitarfélags að annast
ferðaþjónustu fyrir fatlaða. Einstaka
sveitarstjórnarmenn voru ósáttir við
þennan úrskurð og komu því áliti
sínu á framfæri við fjölmiðla að Sól-
heimar fengju það mikið fjármagn
frá ríkinu að greiða mætti þessa
þjónustu með því. Í greinargerð
sveitarfélagsins voru fjármál Sól-
heima gerð á allan hátt totryggileg.“
Pétur segir að einnig hafi verið
gagnrýnt að Sólheimar skuli ekki
hafa gert þjónustusamning við fé-
lagsmálaráðuneytið og eftir að upp-
sögn framkvæmdastjórans hafi kom-
ið til hafi umræðan færst frá kjarna
málsins og upphaf þess gleymst. Tal-
ið væri að Sólheimar ættu hús á
Spáni, of mikið fjármagn kæmi í
reksturinn frá ríkinu og að það væri
illa notað, gagnrýnt að starfsmaður
skuli fá námsleyfi á launum, sagt að
ekkert eftirlit væri með rekstrinum
af hálfu hins opinbera og að húsa-
leiga og annar kostnaður sem Sól-
heimar tækju af hinum fötluðu væri
allt að 60 þúsund krónur.
Húsaleiga miðuð við reglur um
félagslega íbúðakerfið
Pétur segir að húsaleiga einstak-
linga á Sólheimum sé 13 til 20 þús-
und krónur á mánuði og í síðara til-
vikinu er miðað við einstakling í 53
fermetra íbúð. Er það með gjaldi í
hússjóð en að frádregnum húsa-
leigubótum. Húsaleigan miðast við
reglur hins opinbera um leigu í fé-
lagslega íbúðakerfinu. Til viðbótar
er fastur kostnaður, svo sem raf-
magn og hiti sem er tvö til fjögur
þúsund krónur á mánuði eftir hvort
einn eða fleiri deila íbúð. Hægt er að
fá heita máltíð í hádeginu fimm daga
vikunnar á 400 kr. sem þýðir 8 þús-
und kr. á mánuði og þeir sem þurfa
matarþjónustu að kvöldinu geta
fengið létta máltíð keypta.
Fatlaðir njóta örorkubóta og eru
bæturnar misjafnar en verða hæstar
um 78 þúsund krónur. Að auki fá
þeir þóknun fyrir vinnu sína og segir
Pétur að yfir helmingur fatlaðra íbúa
leggi fyrir og flestir fari í ferðalög í
sumarfríi innanlands eða utan. Hann
segir því kjör öryrkja á Sólheimum
hvorki betri né verri en öryrkja sem
búi annars staðar.
Um húsið á Spáni segir Pétur að í
ársbyrjun hafi orlofssjóður Sólheima
greitt leigu fyrir sumarhús á Kanarí-
eyjum í sex vikur. Sjóðurinn varð til
með gjafafé sem ekki hefur verið
sérstaklega eyrnamerkt í verkefni
og var ákveðið að nota framlag úr
sjóðnum í þessu skyni til að styrkja
orlofsdvöl fatlaðra íbúa. Fjórir íbúar
Sólheima í senn héldu þar til í
tveggja vikna dvöl og fór aðstoðar-
maður með í hverja ferð, auk þess
sem starfsmaður var á Spáni þennan
tíma til að sjá um umhirðu íbúðar-
innar. Segir Pétur að það sé miður
að verið sé að gera málið tortryggi-
legt vegna þess að systir hans hafi
tekið þetta verkefni að sér til þess að
ekki þyrfti að launa starfsmann frá
Sólheimum og kaupa afleysingar
sem hefði orðið Sólheimum dýrt.
Formaður framkvæmdastjórnar Sólheima segir deilur oft hafa risið um starfsemina
Mönnum oft
ekki ljós hug-
myndafræðin
Starfsemi Sólheima í Grímsnesi hefur verið til um-
fjöllunar að undanförnu. Hefur komið fram gagn-
rýni á húsaleigu, meðferð opinbers fjár og skort á
eftirliti með starfinu. Jóhannes Tómasson heim-
sótti Sólheima og fræddist um reksturinn.
Morgunblaðið/Golli
Pétur Sveinbjarnarson, formaður framkvæmdastjórnar Sólheima, og
Jóhanna Þorsteinsdóttir, forstöðumaður heimilissviðs.
SÓLHEIMAR í landi Hverakots í
Grímsnesi eru vistvænt byggða-
hverfi þar sem fatlaðir og ófatl-
aðir búa og starfa saman. Þetta
er kjarninn í hugmyndafræði og
starfi Sólheima. Þannig eru Sól-
heimar skilgreindir í síðustu árs-
skýrslu og þar segir einnig að
staðurinn sé fjölskylduvænt sam-
félag sem viðurkenni mismunandi
þarfir einstaklinganna og mæti
þeim með því að skapa sveigj-
anlegt samfélag barna, ungmenna
og fullorðinna.
Sólheimar voru settir á stofn 5.
júlí 1930 þegar Sesselja Hreindís
Sigmundsdóttir safnaði þar til sín
börnum sem áttu í erfiðleikum
vegna foreldramissis eða veikinda
þeirra. Vildi hún með því veita
þeim öruggt skjól og menning-
arlegt uppeldi.
Sjálfseignarstofnun frá 1934
Sólheimar voru gerðir að sjálfs-
eignarstofnun strax árið 1934. Í
kjölfar nýrra laga um málefni
þroskaheftra árið 1980 yfirtók
ríkið Sólheima að miklu leyti árið
1983 þegar reksturinn var settur
undir föst fjárlög. Launa- og
kjaramál voru þá yfirtekin af
fjármálaráðuneytinu og engin
fjárveiting til viðhalds húsnæðis
eða tækja árum saman, að sögn
Péturs Sveinbjarnarsonar. Segir
hann þetta hafa verið gert án
samráðs og samþykkis stjórnar
Sólheima og ekki hnekkt fyrr en
áratug síðar þegar sjálfseign-
arstofnunin fékk að nýju fullt
sjálfstæði um reksturinn.
Stjórn Sólheima er í höndum
fulltrúaráðs, sem í situr 21 mað-
ur. Á aðalfundi fulltrúaráðsins er
kjörin fimm manna fram-
kvæmdastjórn úr hópi full-
trúaráðsmanna.
Byggt á fjórum stoðum
Starf Sólheima hvílir á fjórum
meginstoðum. Þar er skírskotað
til kenninga Rudolf Steiners um
mannspeki og hugsjónar Sesselju
um samskipti fatlaðra og ófatl-
aðra, ástundun lífrænnar rækt-
unar, vistmenningu og byggða-
hverfi með skilgreind markmið
þar sem átt er við að skapa sjálf-
bært samfélag fólks sem leggur
áherslu á ræktun manns og nátt-
úru.
„Sólheimar eru elsti staðurinn í
veröldinni þar sem þjónusta við
þroskahefta fer fram utan stofn-
ana og fatlaðir sem ófatlaðir búa
saman,“ segir Pétur Sveinbjarn-
arson. „Hér hefur orðið til sjálf-
bært samfélag áhugafólks um vel-
ferð manns og náttúru sem
mótast hefur á traustum grunni
og hefðum. Samfélagið leitast við
að vera opið fyrir nýjungum og
skapa þjónustu og lífsskilyrði fyr-
ir þá sem eiga undir högg að
sækja hverju sinni.
Forsendan fyrir samfélaginu
hér er meðal annars að hér búi
ekki færri ófatlaðir en fatlaðir en
hlutfallið er orðið nokkuð jafnt.
Við viljum að menn deili kjörum
sínum sem nánast, það er hluti af
þroskaferli fatlaðra og þessi sam-
skipti verða hvergi nánari en í
byggðahverfi sem þessu.“
Allir eigi kost á fjöl-
breyttri atvinnu
Pétur segir að stefnan sé sú að
öllum fötluðum sé gefinn kostur á
fullri atvinnu og fjölbreyttri og
reynt sé að forðast að menn fest-
ist í einhæfum störfum. Því hafi
verið komið upp fyrirtækjum og
verkstæðum og geta fatlaðir íbú-
ar Sólheima valið um vinnu á 13
mismunandi stöðum.
Íbúar Sólheima og þeir sem
starfa þar daglega eru nú 90–100
og segir Pétur heimamenn aldrei
flokka þá í fatlaða og ófatlaða.
Samfélagið verði að vera nógu
fjölmennt til að halda uppi fjöl-
breyttri atvinnu og veita við-
unandi þjónustu.
Í byggðahverfinu Sólheimum
eru fjölmörg hús. Heimili eru 49
og er búsetuformið með ýmsu
móti. Flestir eru í sjálfstæðri bú-
setu en fá jafnframt aðstoð teng-
ils við fjármál og úrlausn per-
sónulegra mála. Í einstaklings-
bundinni þjónustu fá menn
daglega handleiðslu til að feta sig
í átt til sjálfstæðrar búsetu og síð-
an er boðið uppá sambýli fyrir þá
sem þurfa mikla þjónustu en þar
er einnig markvisst unnið að því
að hvetja íbúa þess til sjálfs-
hjálpar. Inni í þessum fjölda
heimila eru einnig heimili ófatl-
aðra íbúa Sólheima.
Þá eru allmörg hús fyrir verk-
stæði og fyrirtæki, íþróttaleikhús,
sundlaug, og handverkshús. Vist-
menningarstöðin Sesseljuhús rís
nú hratt af grunni og verður
formlega tekin í notkun 5. júlí á
næsta ári þegar minnst verður
þess að 100 ár eru liðin frá fæð-
ingu Sesselju. Pétur segir hins
vegar að þessar erfiðu deilur að
undanförnu hafi gert það að
verkum að stöðva hafi þurft alla
fjársöfnun vegna byggingarinnar
en vonast til að þegar upp stytti
Morgunblaðið/Golli
Eitt verkstæðanna á Sólheimum er vefstofan.
Byggðahverfi
fatlaðra sem
ófatlaðra