Morgunblaðið - 06.01.2002, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 6. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á SÍÐUSTU árum hefurverið mjög vaxandiáhugi á þeim aðferðum,sem notaðar eru við aðákvarða gengi gjald-
miðla, jafnt hér í Nýja Sjálandi og
á alþjóðavettvangi. Eiga ríkin að
standa vörð um eigin gjaldmiðil
eða taka upp gjaldmiðil annars rík-
is eða ríkjahóps? Ef gjaldmiðlinum
er haldið, á þá að láta hann „fljóta“
eða binda gengið við gengi annars
gjaldmiðils?
Nýsjálendingar hafa haft sinn
eigin gjaldmiðil áratugum saman
og frá því í mars 1985 hefur hann
verið látinn fljóta gagnvart öðrum
gjaldmiðlum, gengi hans ræðst á
markaði frá degi til dags. Um
miðjan síðasta áratug hækkaði
gengi hans hins vegar verulega og
þá fóru margir að efast um, að
þetta fyrirkomulag væri það ákjós-
anlegasta (frá 1993 til 1997 hækk-
aði gengi nýsjálenska dollarans um
29% að teknu tilliti til verðbólgu
og gerði það útflytjendum og þeim,
sem eru í samkeppni við innflutta
vöru, mjög erfitt fyrir).
Á síðustu tveimur árum hefur
áhuginn á þessum efnum vaxið
enn, meðal annars vegna tilkomu
evrunnar í tólf Evrópuríkjum og
áhuga sumra ríkja í Rómönsku
Ameríku á að binda gengi gjald-
miðla sinna við gengi Bandaríkja-
dollara. Í síðasta mánuði birtu síð-
an tveir virtir hagfræðingar, Sir
Frank Holmes og dr. Arthur
Grimes, greinargerð, sem þeir
tóku saman fyrir Ástralsk-nýsjá-
lenska verslunarráðið. „ANZAC-
dollari“ heitir hún og hefur vakið
mikla athygli. Ekki fer heldur á
milli mála, að í fjármála- og at-
vinnulífinu er fylgst grannt með
þessum málum.
Ég ætla að gera þessum málum
nokkur skil út frá sjónarhóli seðla-
bankans en legg um leið áherslu á,
að hugsanleg ákvörðun um að
leggja af nýsjálenska dollarann er
fyrst og fremst pólitísk. Mynt-
bandalög eru yfirleitt hluti af víð-
tæku samstarfi ríkja í milli, til
dæmis hvað varðar fríverslunar-
samninga, samræmda löggjöf og
frjálsan tilflutning vinnuafls. Í því
ljósi er aðild að myntbandalagi
mjög mikilvægt utanríkismál og
þar með á vettvangi kjörinna full-
trúa okkar á þingi. Hér er ekki um
að ræða mál, sem seðlabankinn
getur haft endanlega skoðun á og
ég mun heldur ekki reyna það.
Sú aðferð, sem notuð er við
ákvörðun gengisins á hverjum
tíma, hefur aftur á móti marg-
vísleg, efnahagsleg áhrif og mér
finnst rétt að fjalla nokkuð um
þau.
Rétt er að benda á það strax, að
það er nokkur munur á mynt-
bandalagi (sem felur í sér tilkomu
nýs seðlabanka og nýs gjaldmiðils
eins og í aðildarríkjum Mynt-
bandalags Evrópu) og á „dollara-
væðingu“ (þegar gjaldmiðill ann-
ars ríkis er í raun tekinn upp,
hvort sem það er Ástralíudollari
eða Bandaríkjadollari í okkar til-
felli). Mikilvægast fyrir okkur er
að vita hvort við hefðum einhver
áhrif á stefnuna í peningamálum,
sem að sjálfsögðu snertir okkur
verulega, en í myntbandalagi hafa
öll ríkin, í orði kveðnu að minnsta
kosti, áhrif á mótun stefnunnar,
jafnvel þótt aðeins sé um að ræða
eina hjáróma rödd. Þegar um doll-
aravæðingu er að ræða, er það vit-
anlega heimaland gjaldmiðilsins,
sem öllu ræður.
Þeir Holmes og Grimes komast
að þeirri niðurstöðu, að mynt-
bandalag með Ástralíu (nýr seðla-
banki fyrir bæði ríkin og nýr
gjaldmiðill) gæti haft ýmislegt
hagræði í för með sér fyrir Nýja
Sjáland. Þeir benda líka á, að
myntbandalag myndi mæta meiri
velvild hjá nýsjálenskum stjórn-
málamönnum en tillaga um að taka
upp ástralska dollarann.
Það er svo annað mál hvernig
hugmyndinni um myntbandalag
yrði tekið af áströlskum stjórn-
málamönnum en það, sem fram
hefur komið um það, bendir ekki
til, að Ástralir hafi áhuga á að
leggja af sinn dollara og taka upp
nýjan gjaldmiðil. Útkoman fyrir
okkur Nýsjálendinga yrði hins
vegar mjög svipuð, hvort sem við
færum í myntbandalag með Ástr-
alíu eða tækjum upp dollarann
þeirra. Við myndum í raun missa
alla eiginlega stjórn á peningamál-
unum.
Enginn hefur í alvöru lagt til, að
farið verði í myntbandalag með
Bandaríkjunum og því yrði þar
ekki um annað að ræða en taka
upp Bandaríkjadollara. Með því
myndum við að sjálfsögðu afsala
okkur öllum áhrifum á peninga-
málastefnuna. Í umræðunni hér
hefur orðið „myntbandalag“ jafnt
verið notað um eiginlegt mynt-
bandalag og upptöku gjaldmiðils
annars ríkis og ég ætla að halda
mig við það þótt það sé deginum
ljósara, að í raun er bara verið að
tala um dollaravæðingu, hvort
heldur sem hún er áströlsk eða
bandarísk.
Ýmiss konar misskilningur
varðandi myntbandalag
Áður en ég fer að tala um kosti
og galla hugsanlegs myntbanda-
lags er rétt að leiðrétta nokkrar
firrur eða misskilning, sem oft er
haldið á loft.
Sú fyrsta er, að seðlabankinn sé
andvígur myntbandalagi vegna
þess, að þá myndi „Don Brash
missa vinnuna sína“. Vissulega er
það svo, að ef við dollaravædd-
umst, tækjum upp ástralska eða
bandaríska dollarann, þyrfti enga
starfsmenn í seðlabanka Nýja Sjá-
lands og þeir, sem þar starfa nú,
myndu missa vinnuna. Ef við fær-
um í myntbandalag, trúlega með
Ástralíu, er einnig líklegt, að
margir starfsmenn bankans töp-
uðu vinnunni (þótt ég viðurkenni,
að miðað við reynsluna frá Evrópu
yrði fækkun starfsfólksins ekki
mjög mikil). Ég get samt fullvissað
ykkur um, að hvorki seðlabankinn
né Don Brash eru á móti mynt-
bandalagi. Þeir mæla heldur ekki
með því. Eins og ég sagði áður, þá
er það hlutverk seðlabankans að
upplýsa ráðherra ríkisstjórnarinn-
ar um allar efnahagslegar hliðar
myntbandalagsins, jafnt kosti sem
galla, og greiða fyrir almennri um-
Myntbandalag er
engin töfralausn
Á undanförnum mánuðum og misserum hafa farið fram tölu-
verðar umræður um það hér á Íslandi, hvort aðild að evrusvæð-
inu væri eftirsóknarverður kostur fyrir Íslendinga, en forsendan
fyrir því væri aðild að Evrópusambandinu. Einnig hefur verið
rætt um beina tengingu við evruna. Reyndar hefur einnig verið
bent á dollarasvæðið sem valkost í þessum efnum.
Þessar umræður hafa aukizt eftir þær miklu sviptingar, sem
urðu á gjaldeyrismarkaði hér á síðasta ári, sem leiddu til veru-
legrar lækkunar á gengi krónunnar.
Áþekkar umræður hafa farið fram á Nýja Sjálandi. Í maí-
mánuði árið 2000 flutti Donald T. Brash, bankastjóri Seðlabanka Nýja Sjálands, ræðu
á fundi í Rótarýklúbbi í Auckland. Í ræðu þessari fjallaði seðlabankastjórinn ítarlega
um röksemdir með og á móti því, að Nýsjálendingar tækju upp gjaldmiðil annars ríkis
eða ríkjahóps. Er ljóst af ræðunni, að á Nýja Sjálandi snúast umræðurnar fyrst og
fremst um það, hvort taka eigi upp Ástralíudollar eða Bandaríkjadollar eða gerast aðili
að myntbandalagi og þá væntalega með Ástralíu.
Þar sem sjónarmiðin, álitamálin og röksemdirnar í ræðu seðlabankastjóra Nýja Sjá-
lands fyrir tæpum tveimur árum virðast geta átt erindi í umræður hér á Íslandi nú,
birtir Morgunblaðið þessa ræðu í heild.
Kostir og gallar myntbandalags frá
sjónarhóli seðlabankamanns
Dr. Donald T. Brash
seðlabankastjóri.
Morgunblaðið/RAX