Morgunblaðið - 02.02.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 LAUGARDAGUR 2. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGINN
26. janúar birtist í dálk-
inum Viðhorf grein eftir
Aðalheiði Ingu Þor-
steinsdóttur undir heit-
inu Trúhelsi á Íslandi.
Greinin er að mínu viti
byggð á misskilningi að
stofni til og því eru
þessi orð sett á blað.
Höfundur agnúast út
í þjóðkirkjuna og tengsl
hennar við ríkið. Ég
leyfi mér að fullyrða að
það hafi reynst þjóðinni
heilladrjúgt að kristin
kirkja hefur átt hér svo
náin tengsl við gengnar
kynslóðir sem og núlifandi. Og skyldi
það vera tilviljun að þau lönd sem
skora hæst á kvörðum sem mæla vel-
megun, þjóðfélagslegt réttlæti og ör-
yggi, frið og farsæld eru Norðurlönd-
in þar sem sterkar þjóðkirkjur hafa
mótað mannlífið um aldir? Löggjöf
þjóðarinnar byggist að meginstofni
til á kristnum gildum og ólíklegt má
telja að meirihluti þjóðarinnar vilji
breyta því í skjótræði og kasta sið-
ferðilegum fjársjóði þjóðarinnar á
glæ. Spyrja má um leið: Hvað vill fólk
fá í staðinn?
Með lögum 78/1997 öðlaðist þjóð-
kirkjan aukið sjálfstæði hvað varðar
öll innri mál og ég tel að kirkjan vilji
aukið sjálfstæði. Ef meirihluti þjóð-
arinnar vill fullan aðskilnað þá verður
sá aðskilnaður auðvitað að veruleika.
Hins vegar hafa niðurstöður skoð-
anakannana um þetta mál verið
dregnar í efa vegna orðalags spurn-
inga í þeim.
Aðskilnaður í Svíþjóð
Um aldamótin gengu í gildi lög í
Svíþjóð um stöðu sænsku kirkjunnar
sem sögð eru vera ígildi aðskilnaðar
ríkis og kirkju. Þar með stigu Svíar
skref sem nær álíka langt og við höf-
um fyrir nokkrum árum stigið hér á
landi. Íslenska þjóðkirkjan hefur tak-
mörkuð tengsl við ríkið og þau fara
minnkandi. Lögin frá 1997 um stöðu,
stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar
bera þessu glöggt vitni.
1. Hér er ekki starfrækt ríkis-
kirkja. Í ríkiskirkju skipar ríkið t.d.
presta en söfnuðir velja þá ekki og
ríkið ræður öllum innri málum kirkj-
unnar.
2. Hér er ekki trúhelsi enda er fólki
frjálst að tilheyra hvaða trúfélagi sem
er. Trúfrelsi hefur verið
hér í lögum frá 1874 og í
lögum nr. 26/1994, 9.
gr., er fjallað um hugs-
ana-, samvisku- og trú-
frelsi og byggist lög-
gjöfin á mannréttinda-
sáttmála Evrópu.
3. Almenningur
stendur ekki „straum af
launakostnaði klerka“.
Þetta er rangt þar sem
laun presta eru greidd
skv. samningi ríkis og
kirkju frá 1907 en þá yf-
irtók ríkið til vörslu og
ávöxtunar jarðeignir
kirkjunnar gegn því að
greiða prestum laun. Þessi samning-
ur var endurskoðaður og lög sam-
þykkt þar um nr. 78/1997. Laun
presta fara eftir sem áður um ríkis-
sjóð en eru ekki framlag ríkis til
kirkju.
4. Kristinfræði er kennd í grunn-
skólum og einnig trúarbragðafræði.
Hvort sem hér starfar þjóðkirkja eð-
ur ei þá hlýtur að þurfa að fræða um
þann grunn sem siðferði okkar og
gildi hvíla á. Og jafnvel þótt við vörp-
uðum þeim gildum fyrir róða stæðu
hinar sögulegu staðreyndir eftir. Og
eigum við ekki að upplýsa nemendur
um liðna tíð? Munum líka að skólar
miðla fróðleik en hafa ekki það hlut-
verk að boða trú.
5. Það að atvinnustarfsemi liggi
niðri á „helgidögum þjóðkirkjunnar“
á væntanlega rætur í því að meirihluti
þjóðarinnar tilheyrir kristinni kirkju
sem starfar í mörgum trúfélögum og
vill hafa rétt til að iðka trú sína á þess-
um helgidögum og þurfa ekki að
sækja vinnu. Lögin eru því sett til
verndar mannréttindum. Einhverjir
kunna t.d. að vera á móti 1. maí eða
17. júní en í lýðræðisþjóðfélagi gilda
allskonar reglur og lög sem fólk hlítir.
Lögum má breyta en það bannar t.d.
enginn blaðamönnum að skrifa grein-
ar gegn þjóðkirkjunni, jafnvel á jóla-
dag eða sjálfan páskadagsmorgun.
6. Alvarlegasta rangfærslan í grein
hennar felst í því að kalla kristna trú
hindurvitni og að ríkisstofnun hafi
það að markmiði að boða þá fjar-
stæðu. Hér þykir mér hún skjóta
sjálfa sig í fótinn þegar hún tekur af-
stöðu til þjóðkirkjunnar á trúarlegum
forsendum og byggir viðhorf sín á
hindurvitni eða hjáfræði. Það er nú
varla í anda upplýsingarinnar sem
hún dáir svo mjög. Ef einhver trú
byggist á jafntraustum heimildum og
rökum og kristin trú lýsi ég hér með
eftir henni.
Höfundur virðist trúa þeirri ein-
földu og fölsku hugmynd að þekking
sé eins og línurit sem stefnir stöðugt
hærra. Upplýsingin var barn síns
tíma og sagði margt gott en annað
sem er úrelt. Manneskjan hefur ekk-
ert breyst í þúsundir ára þótt tækni
hafi fleygt fram og því á boðskapur
Krists erindi til fólks fyrir og eftir
upplýsinguna. Hann sem er ljós
heimsins lýsir upp allar tírur, jafnvel
sjálfa upplýsinguna. Það besta sem
fram hefur komið til þessa í siðferð-
isefnum er 2000 ára gömul kenning
Krists. Speki hans verður að mínu
mati aldrei toppuð – aldrei!
Sumt orkar tvímælis
Hér hafa verið færð rök gegn
mörgum rangfærslum greinarhöf-
undar. Eftir stendur þá að taka af-
stöðu til þess hvort messa eigi yfir al-
þingismönnum við setningu þingsins;
hvort forsetinn eigi að skipa biskup;
og hvort Háskólinn skuli sjá um
menntun presta. Ég get fyrir mitt
leyti fallist á að þetta orki allt tvímæl-
is. Hins vegar er augljóst að háskóli
sem standa vill undir nafni sem fjöl-
fræðastofnun hlýtur að kenna guð-
fræði sem nefnd hefur verið drottn-
ing vísindanna. Hins vegar má spyrja
hvort það eigi ekki að vera alfarið á
hendi kirkjunnar að þjálfa guðfræð-
inga til prestsstarfa.
Að endingu get ég ekki stillt mig
um að benda á skyldleika netfangs
höfundar við orðið trú. Netfangið er
„aith“. Það vantar aðeins effið fyrir
framan svo úr því verði trú á ensku.
Með von um að Aðalheiður Inga finni
haldbærari rök í umræðunni um trú
og kirkju.
Viðhorf byggð
á hindurvitni?
Örn Bárður Jónsson
Kristni
Alvarlegasta rang-
færslan, segir Örn
Bárður Jónsson, felst
í því að kalla kristna
trú hindurvitni.
Höfundur er prestur í Neskirkju.
K
onan sem skapaði
Snúð og Jónatan
Ljónshjarta er dáin.
Astrid Lindgren
var hetja sem skrif-
aði ótal sögur á ferlinum og skilur
eftir sig ógleymanlegar persónur
sem börn víðs vegar um heiminn
hafa kynnst og tekið sér til fyr-
irmyndar. Fleiri en ein kynslóð
hefur drukkið í sig bækur Astrid
Lindgren og
sögur hennar
eru orðnar
ódauðlegar.
Astrid Lind-
gren varð 94
ára. Hún
skrifaði 88
bækur á ferlinum sem voru þýdd-
ar á um 80 tungumál.
Hún var brautryðjandi í barna-
bókaritun t.d. með Línu langsokk,
Elsku Míó minn og síðast en ekki
síst bræðrunum Ljónshjarta þar
sem hún tók fyrir það sem áður
var tabú í barnabókum: dauðann
og líf eftir hann: „Gaman!“ sagði
ég. „Er eitthvað gaman að liggja
dauður niðri í jörðinni?“ „Uss,
sagði Jónatan, „það er bara
hulstrið utan um þig sem liggur
þar. Þú sjálfur flýgur burt á allt
annan stað.“ (Bróðir minn Ljóns-
hjarta. 1973. Ísl. þýð. Þorleifur
Hauksson 1976).
Lína langsokkur er frægasta
söguhetja Lindgren, þekkt um
allan heim. Þessi ógleymanlega
persóna er ólík öllum öðrum, svo
dásamlega sjálfstæð, góð og glað-
vær, hugrökk, uppátækjasöm og
sterk. Það er öruggt að litlar
stelpur eiga í Línu betri fyr-
irmynd en í Barbí eða öðrum
ámóta bjargarlausum fígúrum.
Lína langsokkur var upphaflega
ævintýri samið fyrir dóttur Lind-
gren, Karin, á fjórða áratug síð-
ustu aldar. Lína hefur kætt börn
og fullorðna um allan heim en sið-
ferðispostular á síðustu öld töldu
sumir að Lína ógnaði hefðbundum
uppeldishugmyndum og væri
hreint ekki nógu góð fyrirmynd
barna. Siðapostularnir birtust svo
líka í bókunum um Línu og alltaf
var það Lína sem átti síðasta orð-
ið.
Astrid Lindgren var svo langt á
undan sinni samtíð með Línu og
fleiri söguhetjum. Hún bar mikla
virðingu fyrir börnum og ímynd-
unarafli þeirra. Bækurnar eru
ekki eintóm gleði, heldur eru
dekkri hliðar dregnar upp og börn
þar með hvött til vangaveltna.
Astrid Lindgren sagðist ekki leit-
ast við að kenna börnum eða ala
þau upp með bókum sínum. Hún
vonaðist hins vegar til þess að
leggja sitt af mörkum til að auka
veg mannúðar og lýðræðislegra
sjónarmiða, auk þess að skemmta
börnum og barninu í henni sjálfri.
Hvað uppeldi varðar var það
hennar skoðun að nægilegt væri
að foreldrar veittu börnum sínum
ást og væntumþykju í veganesti.
Ronja ræningjadóttir er önnur
góð fyrirmynd stúlkna. Ronja
varð til langt á eftir Línu en er
svipaður karakter, hugrökk og
uppátækjasöm. Ronja kom út árið
1981 og í íslenskri þýðingu Þor-
leifs Haukssonar sama ár. Hún er
náttúrubarn sem hefst við í skóg-
inum á meðal rassálfa og fleiri
fyrirbæra á daginn, bjargar sér úr
öllum vandræðum og æfir sig í að
verða ekki hrædd með því að
stökkva fram og til baka yfir Hel-
vítisgjána. Þvílík spenna og því-
líkar myndir sem dregnar eru upp
af tíu ára stelpu í fortíðinni fyrir
aðra tíu ára á Íslandi eða annars
staðar í heiminum. Lindgren
tókst það sem allir barnabókahöf-
undar hljóta að stefna að: Að
kveikja á einhverju í huga barna,
örva ímyndunaraflið þeirra og
áhugann á að njóta bókmennta.
Það má undrum sæta að þessi
stórmerki rithöfundur hafi ekki
hlotið bókmenntaverðlaun Nóbels
fyrir afrek sín. Almenningur í Sví-
þjóð og Noregi hefur oft léð máls
á því síðustu ár að nauðsynlegt
væri að veita Lindgren Nóbels-
verðlaun. Í fyrravor hóf einn af
þekktustu rithöfundum í Noregi,
Erlend Loe, undirskriftasöfnun
til þess að Lindgren fengi Nób-
elsverðlaun. „Ef Astrid Lindgren
deyr án þess að fá bókmennta-
verðlaun Nóbels er það sorglegt,“
sagði Loe.
Aðeins örfáum klukkustundum
eftir að tilkynningin um lát Lind-
gren barst, var svo hafin önnur
barátta, fyrir því að veita skáld-
konunni loks bókmenntaverðlaun
Nóbels, að henni genginni.
Vandamálið er hins vegar að Nób-
elsverðlaunin eru ekki veitt látnu
fólki, reglum þess efnis var breytt
árið 1974. Sænskir og norskir fjöl-
miðlar fjölluðu um málið og greint
var frá skoðunum þess efnis að
Akademían ætti að veita und-
anþágu. 87% Svía styðja þessa
kröfu samkvæmt nýlegri skoð-
anakönnun. Auk þess að veita
Lindgren síðasta heiðursvott væri
kominn tími til að sýna barnabók-
menntum sömu virðingu og öðr-
um fagurbókmenntum.
Eitt sinn stakk óþekkt kona
pappírsmiða að Astrid Lindgren.
Á honum stóð: „Takk fyrir að lýsa
upp dimma æsku.“ Það nægði
Astrid Lindgren. „Ef ég hef náð
að lýsa upp dimma æsku eins
barns, er ég ánægð,“ sagði hún
um skáldskap sinn.
Astrid Lindgren var baráttu-
manneskja fyrir mannréttindum
barna og mörgu öðru. Hún talaði
oft gegn ofbeldi á börnum og
bækur hennar eru liður í þeirri
baráttu. Astrid Lindgren lagði
svo mikið af mörkum til að auka
gæsku heimsins. Hún mun sem
betur fer lifa áfram í bókum sín-
um og það er öruggt að allir sem
hafa kynnst sögum hennar sem
börn munu kynna þær fyrir sínum
börnum.
Lindgren
látin
„Síðan gerðist það. Og aldrei hef ég lifað
neitt eins furðulegt. Allt í einu stóð ég
framan við hliðið og las á græna skiltið:
Bræðurnir Ljónshjarta. Hvernig komst
ég þangað? Hvenær flaug ég? Hvernig
gat ég ratað án þess að spyrja neinn til
vegar? Það veit ég ekki. Ég veit ekki
annað en það að allt í einu stóð ég
þarna og sá nafnið á hliðinu.“
VIÐHORF
Eftir Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur-
@mbl.is
Astrid Lindgren. 1973. Bróðir minn Ljónshjarta.
Ísl. þýð. 1976, Þorleifur Hauksson.
ÞINGMENNIRNIR
Mörður Árnason og
Ásta Ragnheiður Jó-
hannesdóttir hafa lagt
fram frumvarp til laga á
Alþingi um afnám
gjalda á menn utan trú-
félaga.
Þetta frumvarp er á
misskilningi byggt. Frá
því að staðgreiðsla
skatta var tekin upp
hefur ekki verið inn-
heimt sérstakt gjald af
fólki til að standa undir
kostnaði við rekstur
trúfélaga. Í lögum um
sóknargjöld segir á
hinn bóginn að þjóðkirkjusöfnuðir,
skráð trúfélög og Háskólasjóður skuli
eiga ákveðna hlutdeild í tekjuskatti
sem lagður er á skv. lögum um tekju-
og eignaskatt. Um er að ræða fram-
lög frá ríkinu sem eru bundin í lögum
með ákveðinni viðmiðun um hvernig
þau skuli reiknuð, tiltekin krónutala á
einstakling 16 ára og eldri. Sóknar-
gjöld til trúfélaga gætu allt eins verið
fjármögnuð af virðisaukaskatti eða al-
mennum skatttekjum. Sú fullyrðing
að einstaklingur „sé
skyldur til að inna af
hendi persónuleg gjöld
til trúfélags sem hann á
ekki aðild að“ eins og
segir í greinargerð í
frumvarpi þingmann-
anna á sér því ekki stoð.
Frumvarp þing-
mannanna vísar hins
vegar í eldri skipan inn-
heimtu sóknargjalda
sem var aflögð þegar
staðgreiðsla skatta var
tekin upp og lögum um
sóknargjöld breytt.
Þetta var fyrir 13 árum.
Í eldri lögum voru sókn-
argjöld nk. nefskattur, sem gjaldend-
ur greiddu beint til sóknar viðkom-
andi, en til Háskóla Íslands í þeim
tilvikum sem viðkomandi var utan
trúfélaga. Um leið og sóknargjöld
voru felld inn í tekjuskattinn var hið
sama gert með nokkur álíka gjöld og
nefskatta til að einfalda skattheimtu.
Með nýjum lögum um sóknargjöld
var ákveðið að miða við að ríkið
greiddi ákveðna upphæð á mánuði
vegna hvers einstaklings 16 ára og
eldri til viðkomandi sókna. Upphæðin
breytist milli ára og fylgir meðal-
tekjuskattsstofni. Sóknargjald fyrir
hvern einstakling samsvarar um 566
krónum á mánuði á árinu 2002. Það
ætti því að vera ljóst að hver og einn
einstaklingur greiðir ekki þessi gjöld,
heldur er kveðið á um að sóknargjöld
eigi ákveðna hlutdeild í tekjuskatti.
Margir greiða ekki tekjuskatt og
leggja þeir því ekkert fram til að
standa undir greiðslu ríkissjóðs til
sókna skv. lögum um sóknargjöld.
Það er því misskilningur sem kem-
ur fram í frumvarpi þingmannanna að
ríkisvaldið sjái um „að innheimta fast
gjald til þjóðkirkjusafnaða og ann-
arra skráðra trúfélaga“. Það er einnig
misskilningur að sérstök gjaldheimta
fari fram á fólk utan trúfélaga, sem
með samþykkt frumvarpsins verði
stöðvað. Frumvarpið hefur því ekkert
Frumvarp á mis-
skilningi byggt
Ásta Möller
Gjöld
Um leið og sóknargjöld
voru felld inn í tekju-
skattinn, segir Ásta
Möller, var hið sama
gert með nokkur álíka
gjöld og nefskatta til að
einfalda skattheimtu.