Morgunblaðið - 24.02.2002, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 24. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ er ekki alveg nýtt að deil-ur séu í kringum Landssím-ann. Haustið 1997 varð fyr-irtækið, sem þá hét raunar
Póstur og sími, fyrir harðri gagnrýni
þegar það breytti gjaldskrá sinni á
þann hátt að hækka verð á innan-
svæðasímtölum og lækka verð á
langlínu- og millilandasímtölum. Svo
hörð var gagnrýnin að stjórn fyrir-
tækisins velti fyrir sér að segja af sér
og fram komu kröfur á Alþingi um að
Halldór Blöndal samgönguráðherra
segði af sér ráðherraembætti.
Þessar deilur og ýmislegt fleira
urðu síðan til þess að ýta undir um-
ræður um að nauðsynlegt væri að
nýr forstjóri yrði ráðinn til fyrirtæk-
isins. Til tals kom að Pétur Reim-
arsson, sem þá var stjórnarformaður
Pósts og síma, tæki við starfi for-
stjóra af Guðmundi Björnssyni, þá-
verandi forstjóra. Það gekk hins veg-
ar ekki eftir og í framhaldi af því var
ákveðið að Þórarinn V. Þórarinsson,
framkvæmdastjóri Vinnuveitenda-
sambands Íslands, yrði stjórnarfor-
maður Landssímans sem formlega
tók til starfa 1. janúar 1998. Pétur
hvarf hins vegar úr stjórninni.
Nýr forstjóri ráðinn
Á þessum tíma var samkeppni
mjög að aukast á fjarskiptamarkaði
sem Póstur og sími hafði áratugum
saman verið einráður á. Þótt Lands-
síminn væri gríðarlega öflugt fyrir-
tæki sem skilaði miklum hagnaði, en
hagnaðurinn nam 1.955 milljónum á
árinu 1997, töldu margir að veikleik-
ar væru hjá fyrirtækinu. Fyrir lá að
markaðshlutdeild þess myndi
minnka samfara því að ný fjarskipta-
fyrirtæki kæmu inn á markaðinn.
Fyrirtækið þyrfti því að nálgast við-
skiptavini sína með alveg nýjum
hætti; í stað þess að þeir leituðu eftir
þjónustu þess þyrfti Síminn að leita
eftir viðskiptum við almenning með
sölu á tækjum og þjónustu.
Áður en ný ríkisstjórn tók við
völdum vorið 1999 kom til tals að
Þórarinn tæki við forstjórastarfinu
af Guðmundi Björnssyni. Rökin sem
færð voru fyrir þessari breytingu
voru þau að Landssíminn væri að
breytast úr ríkisstofnun í fyrirtæki
sem starfaði á samkeppnismarkaði
og það þyrfti mann til að stýra fyr-
irtækinu sem þekkti til samkeppn-
isrekstrar. Guðmundur, sem hafði
starfað í mörg ár hjá Pósti og síma,
þótti ekki rétti stjórnandinn við
þessar aðstæður. Hann væri maður
gamla tímans, en nú þyrfti að taka
upp breytta stefnu og ný vinnu-
brögð.
Samkvæmt heimildum Morgun-
blaðsins átti Davíð Oddsson for-
sætisráðherra ekki frumkvæði að
ráðningu Þórarins sem á þessum
tíma var að hætta störfum hjá sam-
tökum vinnuveitenda. Það var Hall-
dór Blöndal sem gaf Þórarni fyrir-
heit um ráðningu, en það voru ýmsir
sem þrýstu á um að koma þessu til
leiðar. Meðal þeirra voru Hörður
Sigurgestsson, þáverandi forstjóri
Eimskips, og Benedikt Sveinsson,
stjórnaformaður Eimskips. Davíð
var ekki áhugasamur um þessa ráðn-
ingu en tók þá afstöðu að setja sig
ekki upp á móti henni.
Eftir ríkisstjórnarskiptin settist
Sturla Böðvarsson í samgönguráðu-
neytið og hann hefur lýst því í viðtali
í Morgunblaðinu að hann hafi með
ráðningu Þórarins verið að efna lof-
orð sem gefin voru í tíð fyrirrennara
hans.
Framsóknarmenn voru óánægðir
með hvernig staðið var að ráðningu
Þórarins og sérstaklega með það að
vera látnir standa frammi fyrir gerð-
um hlut. Þeir samþykktu ráðninguna
ekki fyrr en degi áður en hún var til-
kynnt opinberlega.
Síminn fjárfesti fyrir
1.290 milljónir árið 2000
Að margra mati náðu Þórarinn og
samstarfsmenn hans verulegum ár-
angri í starfi. Markaðsstarf Lands-
símans var aukið til mikilla muna og
fyrirtækinu gekk betur að halda
markaðshlutdeild sinni en margir
áttu von á. Mikil gróska var á fjar-
skiptamarkaðinum og mörg fyrir-
tæki sóttu að Símanum úr ýmsum
áttum.
Mat manna á frammistöðu Þórar-
ins er þó ekki allt á einn veg og þeir
eru til sem gagnrýna harðlega starf
hans hjá Símanum. Þeir benda m.a. á
að hann hafi ekki haft reynslu af fyr-
irtækjarekstri.
Það var hins vegar ekki einfalt
verkefni að stýra Landssímanum,
sem er langstærsta fyrirtækið á fjar-
skiptamarkaði, úr ríkiseinokun inn á
samkeppnismarkað. Fyrirtækið lá
undir stöðugri gagnrýni fyrir að
beita styrk sínum til að drepa af sér
samkeppni. Samkeppnisaðilar
kvörtuðu ítrekað til Samkeppnis-
stofnunar undan vinnubrögðum
Símans. Einkavæðingarnefnd hafði
efasemdir um að Landssíminn hefði
farið rétt í þessi mál og kom því á
framfæri við stjórnendur félagsins.
Árið 1999 setti Landssíminn sér
það markmið að þriðjungur af auk-
inni veltu þess á næstu árum kæmi
frá nýrri starfsemi eða þjónustu. Í
samræmi við þessa stefnu ákvað
stjórn fyrirtækisins að verja veru-
legum fjármunum til fjárfestinga.
Árið 2000 fjárfesti Síminn í 32 fyr-
irtækjum fyrir samtals 1.290 millj-
ónir. Til samanburðar má nefna að
árið 1999 fjárfesti félagið fyrir 325
milljónir og árið 1998 fjárfesti það
fyrir 257 milljónir. Ítarlega var
fjallað um þessar fjárfestingar í
Morgunblaðinu á sínum tíma.
Síminn markaði þá stefnu að
kaupa í minni fyrirtækjum sem buðu
tæknilausnir í stað þess að byggja
þær upp innan Símans. Samkeppn-
isaðilar gagnrýndu þessa stefnu.
Þarna væri Síminn enn og aftur að
kaupa upp samkeppni. Litlu sjálf-
stæðu fyrirtækin fengju hvergi að
vera í friði fyrir ofurvaldi Símans.
Kvartanir bárust til samgönguráðu-
neytisins og einkavæðingarnefndar
vegna þessara fjárfestinga m.a. frá
litlum fyrirtækjum sem voru í sam-
keppni við þessi dótturfyrirtæki
Símans.
Einkavæðingarnefnd taldi að Sím-
inn hefði gengið alltof langt í fjár-
festingum og kom þeim sjónarmið-
um bréflega á framfæri við stjórn-
endur fyrirtækisins. Nefndin hafði
áhyggjur af því að þessar fjárfest-
ingar hefðu áhrif á söluferilinn.
Einkavæðingarnefnd gerði einnig
athugasemdir við áætlanagerð í fyr-
irtækinu. Stjórnendur Símans féll-
ust á að þau mál þyrfti að taka fast-
ari tökum.
Sjálfstæður forstjóri sem
gleymdi að láta ráðherrann vita
Þórarinn V. Þórarinsson hafði í
störfum sínum sem framkvæmda-
stjóri VSÍ þótt harður samninga-
maður og sjálfstæður í störfum sín-
um. Þessir hæfileikar hans nýttust
honum þegar hann var kominn í stól
forstjóra Símans, en segja má að
sjálfstæði í vinnubrögðum hafi með
vissum hætti líka komið honum í
koll. Landssíminn er í eigu ríkisins
og því vildi handhafi eina hlutabréfs-
ins, samgönguráðherra, eðlilega
hafa talsvert um rekstur fyrirtæk-
isins að segja. Og sá sem ætlaði að
selja fyrirtækið, einkavæðingar-
nefnd, vildi ekki síður hafa sitt að
segja um hvernig því var stjórnað.
Þarna urðu því margvíslegir
árekstrar sem fóru vaxandi þegar á
leið.
Samgönguráðherra hafði áhyggj-
ur af því að áherslur Þórarins í
rekstri Símans tækju ekki nægilega
tillit til stefnu ríkisstjórnarinnar að
jafna verð á gagnaflutningum milli
höfuðborgarsvæðisins og lands-
byggðarinnar. Það mál leystist hins
vegar.
Sturla tók því aftur á móti mjög
illa þegar hann las um það í Morg-
unblaðinu haustið 1999 að Landssím-
inn hefði stofnað fyrirtækið Grunn
gagnalausnir ehf. með Opnum kerf-
um sem eignaðist 20% hlut í fyrir-
tækinu. Sturla taldi að eðlilegt hefði
verið að samráð yrði haft við sig um
þessa fjárfestingu, a.m.k. væri í
hæsta máta óeðlilegt að hann, sem
fulltrúi eigandans, frétti af þessu í
fjölmiðlum.
Grunnur gagnalausnir hafði með
að gera sölu og þjónustu við stærri
símstöðvar Símans, en tap hafði ver-
ið af þessari starfsemi. Innan stjórn-
ar Landssímans var full samstaða
um að stofna þetta fyrirtæki með
Opnum kerfum enda höfðu menn
áhyggjur af því að samkeppnisyfir-
völd teldu að niðurgreiðslur Símans
á þessari þjónustu væru brot á sam-
keppnislögum. Fyrirtækið er í dag
að bjóða heildarlausnir á sviði tölvu-
og fjarskiptakerfa, einkum fyrir
stærri fyrirtæki.
Segja má að þetta mál hafi verið
Baráttan um
Landssímann
Morgunblaðið/RAX
Í september í fyrra var haldinn fundur í Þjóðmenningarhúsinu um einkavæðingu Landssímans. Á þessum fundi voru Jacek Krauze frá PricewaterhouseCoopers,
aðalráðgjafi við sölu Símans, Hreinn Loftsson, formaður einkavæðingarnefndar, Sturla Böðvarsson samgönguráðherra og Óskar Jósefsson frá PWC.
Með einkavæðingu
Landssímans var m.a.
stefnt að því að losa
fyrirtækið undan þeim
pólitísku afskiptum
sem það hefur verið
selt undir. Áform um
sölu fyrirtækisins hafa
hins vegar ekki gengið
eftir og pólitískar deilur
í kringum fyrirtækið
hafa líklega aldrei verið
meiri. Egill Ólafsson
rekur þær deilur sem
staðið hafa um Lands-
símann allt frá því að
samgönguráðherra
réði nýjan forstjóra að
Símanum 1999 og velt-
ir fyrir sér hvers vegna
illa hefur gengið að selja
fyrirtækið.