Morgunblaðið - 24.02.2002, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. FEBRÚAR 2002 11
fyrsta málið sem skapaði tortryggni
milli stjórnenda Landssímans og
eiganda fyrirtækisins. Menn töldu
að þarna væri verið að einkavæða
fyrirtækið innan frá. Einkavæðing-
arnefnd óskaði m.a. eftir skýringum
frá Símanum á þessu máli og nefndin
taldi að það bæri að fara varlega í að
þróa félagið með þessum hætti.
Tímafrekt að ná
samstöðu um söluna
Undirbúningur að einkavæðingu
Landssímans hófst haustið 1999.
Einkavæðingarnefnd skilaði ítar-
legri skýrslu um málið í janúar 2001
og í lok mars var gengið frá samn-
ingum við Búnaðarbanka Íslands og
PricewaterhouseCoopers (PWC) í
London og Reykjavík um þjónustu
vegna fyrirhugaðrar sölu. Bæði fyr-
irtækin veittu ráð við undirbúning
málsins en Búnaðarbankinn sá um
söluna til innlendra aðila, en PWC
var ráðgefandi við sölu til erlendra
fjárfesta.
Talsverðan tíma tók að skapa fulla
pólitíska samstöðu innan stjórnar-
flokkanna um sölu Landssímans.
Innan beggja flokkanna voru raddir
sem lýstu áhyggjum af því að með
sölunni yrði ekki nægilega vel tryggt
að símnotendur á landsbyggðinni
fengju aðgang að gagnaflutninga-
þjónustu til jafns við íbúa á höfuð-
borgarsvæðinu og eins voru uppi
kröfur um jafnræði í verðlagningu.
Innan Framsóknarflokksins voru
einnig uppi þau sjónarmið að skilja
ætti grunnnet Símans frá annarri
þjónustu. Engin fordæmi eru fyrir
því að slík leið hafi verið farin við
einkavæðingu fjárskiptafyrirtækja í
öðrum löndum og þegar í ljós kom að
menn voru ekki meira en svo vissir
um hvað ætti að fylgja grunnnetinu
var fallið frá þessari hugmynd.
Það var ekki fyrr en í lok apríl í
fyrra sem endanlegt samkomulag
náðist milli stjórnarflokkanna um
frumvarp sem heimilaði sölu á hlut
ríkisins í Landssímanum. Lög um
söluna voru ekki samþykkt fyrr en
21. maí skömmu fyrir þinghlé. Í um-
ræðum um málið gaf samgönguráð-
herra ekki skýr svör um það hver-
nær salan hæfist; sagði einungis að
það yrði gert þegar skynsamlegt
þætti og þá ekki síst með tilliti til að-
stæðna á markaðinum.
Af hálfu Landssímans og Búnað-
arbankans var lögð mikil áhersla á
að þannig yrði unnið að málinu af
þeirra hálfu, að það yrði ekki við
Símann eða bankann að sakast ef
fresta þyrfti sölunni. PWC, Búnað-
arbankinn og Síminn komu sér sam-
an um verkáætlun sem miðaðist við
að hægt væri að hefja sölu á hluta-
bréfunum um miðjan júní.
Innan einkavæðingarnefndar voru
menn hins vegar efins um að það
tækist að ljúka öllum undirbúningi
fyrir vorið. Í apríl sendi nefndin
minnisblað til ráðherra þar sem seg-
ir að Landssíminn sé ekki undirbú-
inn undir sölu um vorið og gagnrýndi
jafnframt margt í rekstri og stjórn-
un Símans. Nefndin lagði eindregið
til að sölunni yrði frestað til hausts.
Friðrik Pálsson, stjórnarformaður
Símans, mótmælti kröftuglega þess-
um ásökunum á fundi með sam-
gönguráðherra og sagði vel fram-
kvæmanlegt að hefja sölu strax.
Ráðherra féllst á að halda þeim
möguleika áfram opnum að hefja
sölu um vorið.
Allir sem að málinu komu viður-
kenndu þó að tíminn væri orðinn
naumur því menn voru sammála um
að óskynsamlegt væri að standa í
sölu yfir sumarmánuðina.
Halldór Ásgrímsson, formaður
Framsóknarflokksins, sagði opin-
berlega fyrir nokkrum dögum, að
eftir að samkomulag hafði tekist um
söluna hefðu framsóknarmenn lagt
áherslu á að flýta málinu með það að
markmiði að hefja söluna strax um
vorið. Þessum sjónarmiðum hefði
verið komið á framfæri við einka-
væðingarnefnd. Sjálfstæðismenn
segja hins vegar þessa gagnrýni
framsóknarmanna núna ósann-
gjarna. Ef framsóknarmenn hefðu
ekki tekið sér svona langan tíma í að
fallast á söluna hefðu menn ekki lent
í tímaþröng um vorið og jafnvel hefði
verið hægt að hefja söluferil meðan
enn ríkti bjartsýni á hlutabréfa-
mörkuðum þegar erlend fjarskipta-
fyrirtæki kepptust við að kaupa hlut
í litlum arðvænlegum símafyrirtækj-
um.
Sturla Böðvarsson samgönguráð-
herra hefur bent á að ekki væri hægt
að fara af stað með söluna fyrr en bú-
ið væri að afgreiða kæru Tals hf. sem
kært hafði stofnefnahagsreikning
Landssímans til Eftirlitsstofnunar
EFTA (ESA). Fleiri voru þeirrar
skoðunar að það væri óæskilegt að
hefja sölu meðan þetta mál væri
ófrágengið. Samkvæmt heimildum
Morgunblaðsins var á þessum tíma
full samstaða innan einkavæðingar-
nefndar um að þessi kæra stöðvaði
ekki söluna. Einfalt væri að setja
fyrirvara við sölu hlutabréfanna með
vísan til úrskurðar ESA. Innan
Landssímans höfðu menn þó áhyggj-
ur af því að sala með fyrirvörum gæti
orðið til þess að skapa deilur ef ESA
tæki kröfuna til greina. Það gerði
stofnunin raunar ekki, en sú niður-
staða kom í júlí.
Átök um verðlagningu
Í lok júní tók ríkisstjórnin ákvörð-
un um að fresta sölu Landssímans
fram í september. Þá lá fyrir verð-
mat PWC á fyrirtækinu sem hljóðaði
upp á 43 milljarða.
Vegna frestunarinnar var nauð-
synlegt að láta fara fram nýtt verð-
mat á Símanum því að margt getur
breyst á þremur mánuðum og hugs-
anlegir kaupendur sættu sig að sjálf-
sögðu ekki við að vera með gamlar
upplýsingar í höndunum þegar kæmi
að sölu. Endurskoðað verðmat PWC
var hins vegar óbreytt, 43 milljarðar.
Það er mikilvægt að átta sig á að
verðmat er ekki það sama og verð-
lagning, en eins og allir vita gefa
menn oft einhvern afslátt frá verð-
mati til að auka líkur á sölu. Meðal
þeirra sem komu að verðlagning-
unni, þ.e. einkavæðingarnefndar,
ríkisstjórnarinnar og ráðgjafafyrir-
tækja nefndarinnar PWC og Búnað-
arbankans, voru uppi ýmis sjónar-
mið um hver verðlagningin ætti að
vera. Rætt var um að gefa 5, 10 eða
allt upp í 20% afslátt frá verðmatinu.
Innan einkavæðingarnefndar voru
uppi þau sjónarmið að halda ætti sig
við verðmatið en það hefði þýtt að
gengi hlutabréfanna hefði átt að vera
6,1. Búnaðarbankinn taldi nauðsyn-
legt að gefa nokkurn afslátt af því.
PWC var hins vegar með svipaðar
verðhugmyndir og einkavæðingar-
nefnd.
„Þú selur aldrei á þessu verði“
Í lok ágúst samþykkti ríkisstjórn-
in að gefa 5% afslátt frá verðmatinu
og selja á genginu 5,75 sem þýddi að
Síminn kostaði tæplega 40,6 millj-
arða.
Þegar Sturla Böðvarsson kynnti
niðurstöðu ríkisstjórnarinnar fyrir
forstjóra og stjórnarformanni
Landssímans lét Þórarinn þá skoðun
strax í ljós að þetta væri of hátt verð.
„Þú selur aldrei á þessu verði,“ sagði
Þórarinn.
Sturla tók þessari gagnrýni illa og
sagði að stjórnendur Símans ættu
ekki að hafa skoðun á verðinu. Það
væri eiganda fyrirtækisins að taka
ákvörðun um verðið og starfsmenn
fyrirtækisins ættu að vinna að mál-
inu í samræmi við vilja eigandans.
En það voru fleiri með efasemdir
um verðið. Í september, skömmu áð-
ur en salan hófst, gengu stjórnendur
Búnaðarbankans, Árni Tómasson og
Ingvi Örn Kristinsson, á fund einka-
væðingarnefndar. Bankinn var þá
búinn að kynna söluna á markaðnum
og heyrði þar talsverða gagnrýni á
verðið. Þeir lýstu á fundinum með
nefndinni yfir efasemdum um verðið
og fóru fram á að það yrði lækkað.
Hafa ber í huga að þessi fundur er
haldinn eftir hryðjuverkaárásina 11.
september.
„Einkavæðingarnefnd hlustaði
ekkert á Búnaðarbankamenn,“ sagði
einn heimildarmanna blaðsins. Ann-
ar lýsti þessu erindi Búnaðarbank-
ans með þeim orðum að bankinn
hefði farið á taugum. Afstaða bank-
ans hefði verið furðuleg, ekki síst í
ljósi þess að hann hefði bréflega
nokkrum dögum áður lýst sig sam-
mála verðlagningunni.
Þeir sem töldu verðið of hátt bentu
m.a. á að 5% afsláttur væri ekki nóg.
Hann hefði kannski verið nægur fyr-
ir einhverjum misserum þegar meiri
bjartsýni ríkti á markaðinum. Nú
væru hins vegar aðstæður breyttar.
Það ríkti ekki sama bjartsýni á
hlutabréfamörkuðum og áður.
Margir væru brenndir af fjárfest-
ingamistökum, ekki síst í tæknigeir-
anum.
Aðrir benda á að verðlagningin
hafi verið sanngjörn. Núna sé mark-
aðurinn hins vegar kaupendamark-
aður og kaupendur séu ekkert að
flýta sér að kaupa. Það sé ekki
óraunhæft að selja á þessu verði, en
það geti hins vegar tekið langan
tíma.
„Það var gerð atlaga að verðinu af
aðilum sem ætluðu sér að kaupa
Símann en sættu sig ekki við verð-
lagninguna. Það hefði verið ábyrgð-
arleysi að láta undan þessum þrýst-
ingi,“ sagði heimildarmaður blaðsins
sem tók þátt í að ákveða verðið.
Efasemdir um sölufyrirkomulag
Annar þáttur sölunnar sem ekki
skipti síður máli var fyrirkomulag
hennar. Átti að byrja á að selja kjöl-
festufjárfesti eða átti fyrst að selja
almenningi? Ýmis sjónarmið komu
þar upp. Sumir töldu að eðlilegt væri
að selja fyrst til kjölfestufjárfestis
m.a. með vísan til þess að almennir
fjárfestar vildu vita fyrirfram hvaða
aðili kæmi til með að eiga ráðandi
hlut í fyrirtækinu. Sú stefna sem nýr
eigandi, sem átti að fá meirihluta í
stjórn, tæki gæti skipt verulegu máli
þegar verið væri að meta fyrirtækið
til framtíðar. Aðrir bentu á að venjan
væri sú að gengi hlutabréfanna
hækkaði þegar samningar tækjust
um sölu til kjölfestufjárfestis. Þar
með væri verið að skapa aðstæður
sem leiddu til þess að almenningur
þyrfti að greiða hærra verð fyrir
bréfin en sá sem væri kominn með
ráðandi hlut. Eðlilegra væri að al-
menningur á Íslandi nyti þess að
bréfin hækkuðu í verði. Þetta var
sjónarmið einkavæðingarnefndar en
Þórarinn V. var í hópi þeirra sem
vildu byrja að selja til kjölfestufjár-
festis.
Niðurstaðan varð sú að selja í
fyrsta áfanga 16% af heildarhlutafé í
áskriftarsölu til almennings og
starfsmanna. Ennfremur tilkynnti
einkavæðingarnefnd að 8% af heild-
arhlutafé yrði selt í tilboðssölu. Þá
áformaði nefndin að selja kjölfestu-
fjárfesti 25% heildarhlutafjár. Jafn-
framt lýsti ríkið því yfir að það
myndi tryggja kjölfestufjárfesti 4 af
7 stjórnarmönnum með ákveðnum
skilyrðum sem sett yrðu með sam-
komulagi milli ríkisins og kjölfestu-
fjárfestisins. Jafnframt var honum
veittur kaupréttur að 10% heildar-
hlutafjár á sama verði á tímabilinu 1.
nóvember 2002 til 1. febrúar 2003.
Ekki var hægt að vera
óheppnari með dagsetningu
Kynningarfundir voru haldnir fyr-
ir fjárfesta bæði innanlands og er-
lendis. Á þessum fundum komu fram
efasemdir um verðlagninguna. Hér
heima gagnrýndu ýmsir verðið og í
þeim hópi voru m.a. fjármálafyrir-
tæki og fagfjarfestar. Einkavæðing-
arnefnd og samgönguráðherra héldu
því fram að menn væru að reyna að
tala niður verðið og þeir sem ábyrgð
báru á sölunni hefðu ekki ráðið við
þennan kór. Það er athyglisvert að
þeir sem höfðu það hlutverk að verja
verðlagninguna, þ.e. Búnaðarbank-
inn og forstjóri Landssímans voru
þeirrar skoðunar að verðið væri of
hátt og því má kannski segja að eitt-
hvað hafi skort upp á að þeir hafi
haft sannfæringu fyrir því þegar
þeir sögðu við markaðsaðila að það
væri ekki of hátt.
Ákveðið var að almenn áskriftar-
sala og tilboðssala færi fram dagana
19.–21. september. Sem kunnugt er
var gerð hryðjuverkaárás á New
York og Washington 11. september
sem hafði mikil áhrif á hlutabréfa-
markaði um allan heim. Flestir
gerðu sér grein fyrir að þessir at-
burðir kynnu að hafa neikvæð áhrif á
fyrirhugaða sölu Landssímans og til
umræðu kom að fresta henni. Nið-
urstaðan varð hins vegar sú að gera
það ekki. Eftir á eru menn sammála
um að hin neikvæðu áhrif sem árásin
hafði á markaðina hafi verið víðtæk-
ari en menn gerðu sér almennt grein
fyrir á þessum tíma. Tímasetning
sölunnar hefði ekki getað verið
óheppilegri.
Ekki er ofsagt að árangur af söl-
unni hafi valdið mönnum vonbrigð-
um. Af þeim 24% sem voru til sölu í
fyrsta áfanga seldust aðeins 5% sem
var það lágt hlutfall að ekki var hægt
að skrá fyrirtækið á Verðbréfaþingi
Íslands eins og stefnt hafði verið að.
Um 2.600 einstaklingar skráðu sig
fyrir hlut í útboði á 16% hlutafjár, en
19 tilboð bárust frá fagfjárfestum í
8% hlutinn. Aðeins um helmingur
hlutafjárloforðanna hefur innheimst
og því hefur aðeins tekist að selja um
2% hlutabréfanna.
Það vakti mikla athygli að enginn
af stóru lífeyrissjóðunum sendi inn
tilboð. Sturla Böðvarsson sagði þeg-
ar þessi niðurstaða lá fyrir að lífeyr-
issjóðirnir hefðu sammælst um að
sniðganga útboðið. Því mótmæltu
forsvarsmenn þeirra harðlega. Þeir
bentu á að fleiri hlytu þá að hafa tek-
ið þátt í slíkum samblæstri því að
bankarnir, tryggingafélögin og fleiri
stórir fagfjárfestar hefðu ekki held-
ur sent inn tilboð.
Ýmsir urðu til þess að bera fram
ásakanir á hendur Þórarni um að
hann hefði tekið þátt í að móta af-
stöðu stjórnenda sjóðanna. Þórarinn
V. hefur í gegn um störf sín hjá sam-
tökum vinnuveitenda ítök í lífeyris-
sjóðakerfinu og situr m.a. í stjórn
Lífeyrissjóðsins Framsýnar, sem er
þriðji stærsti lífeyrissjóður landsins.
Þessum ásökunum vísaði hann al-
gerlega á bug.
Fjölmiðlar leituðu að sjálfsögðu
eftir skýringum á því hvers vegna
illa hefði gengið að selja. Svörin af
hálfu stjórnvalda voru óheppileg
tímasetning, talað hefði verið gegn
verðinu, menn hefðu sammælst um
að kaupa ekki o.s.frv.
Í frétt í Fréttablaðinu 25. septem-
ber, sem var undir fyrirsögninni
Þórarinn V.
Þórarinsson
var í hópi þeirra sem taldi
verðið á Landssímanum of
hátt og hann gagnrýndi
einnig sölufyrirkomulagið.
Þessi gagnrýni hans féll
ekki í góðan jarðveg hjá
einkavæðingarnefnd og
samgönguráðherra.
Sturla
Böðvarsson
samgönguráðherra lagði
til að stjórnarformaður
Landssímans sæti fundi
einkavæðingarnefndar
þegar sala á fyrirtækinu
væri til umræðu. Því hafn-
aði nefndin.
Hreinn
Loftsson
fyrrverandi formaður
einkavæðingarnefndar
stóð fast gegn öllum kröf-
um um að gefinn yrði
meiri afsláttur frá verðinu
til að auka líkur á sölu
Landssímans. Sjónarmið
hans og ríkisstjórnarinnar
fóru saman í þeim efnum.
Halldór
Blöndal
fyrrverandi sam-
gönguráðherra gaf Þór-
arni V. Þórarinssyni fyr-
irheit um að hann yrði
ráðinn forstjóri Landssím-
ans. Það kom í hlut eft-
irmanns hans á ráðherra-
stóli að ganga frá
ráðningunni.
Frosti
Bergsson
stjórnarformaður Opinna
kerfa var í viðræðum við
TDC og fleiri fjárfesta um
kaup á Landssímanum á
sama tíma og einkavæð-
ingarnefnd var að ræða
við TDC um sölu.
Friðrik
Pálsson
stjórnarformaður Lands-
símans svaraði gagnrýni
einkavæðingarnefndar á
stjórn og rekstur Lands-
símans fullum hálsi og
fékk samgönguráðherra til
að halda þeim möguleika
opnum að hefja sölu á fyr-
irtækinu strax um vorið.
Davíð
Oddsson
forsætisráðherra taldi
ráðningu Þórarins V. Þór-
arinssonar í forstjórastól
hjá Landssímanum ekki
eftirsóknarverða, en tók þá
afstöðu að setja sig ekki
upp á móti henni.
’ Sturla tók þessari gagnrýni illa og sagðiað stjórnendur Símans ættu ekki að hafa
skoðun á verðinu. Það væri eiganda
fyrirtækisins að taka ákvörðun um verðið
og starfsmenn fyrirtækisins ættu að vinna
að málinu í samræmi við vilja eigandans. ‘