Morgunblaðið - 28.02.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FIMMTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Ó
hóflegur metnaður,
dómgreindarleysi og
slæm ráð hafa lagst
á eitt um gera fall
sýningarinnar á
Sniglaveislunni í West End
Lundúna að umtalaðasta floppi
leikhúsborgarinnar það sem af er
árinu. Ef einhverjum þykir hér
harkalega tekið til orða þá skal sá
hinn sami fullvissaður um að hér
eru ekki settar tærnar þar sem
breskir leikhúsgagnrýnendur
hafa tekið upp hælana í umfjöllun
sinni um verkið og sýninguna.
Mörgum kann að finnast óþarft
að höggva enn í sama knérunn og
rétt að láta staðar numið. Höf-
undinum Ólafi
Jóhanni
Ólafssyni
svíður sjálf-
sagt nægilega
undan svipu-
höggunum og
hefur einn
orðið fyrir þeim flestum; aðrir að-
standendur sýningarinnar hafa
sloppið með skrekkinn, sagðir
hafa gert það sem hægt var við
handónýtt leikrit. Stjarna sýning-
arinnar, David Warner, sá sem
mestar vonir voru bundnar við,
fékk þær umsagnir að hlutverkið
væri honum tæplega samboðið og
fylgdu óskir um að hann birtist
fljótlega aftur á bresku leiksviði
og þá í bitastæðara hlutverki.
Ekki er ætlunin að snúa hnífn-
um í því sári sem Ólafur Jóhann
hefur orðið fyrir af þessari harka-
legu reynslu en þó er ástæða til
að velta því fyrir sér hvernig í
pottinn var búið og þá sér-
staklega hversu mörg þrep var
stokkið yfir á leið leikritahöfund-
arins að sviðsljósi West End, þó
deila megi um gildi þess sem
markmiðs.
West End í London ásamt
Broadway í New York eru hásæti
hins frjálsa markaðsleikhús í
heiminum. Þar standa menn og
falla með sýningum sínum, fjár-
hagsleg áhætta er gríðarleg,
sumir græða mikið og aðrir tapa
miklu. Þeir sem lifa þetta af eru
þeir sem þekkja markaðslögmál
leikhússins út í æsar, taka áhættu
á réttum póstum. Þaulreynt leik-
rit, þekktir leikarar, við-
urkenndir stjórnendur, þekktur
höfundur er uppskriftin að vel
heppnaðri sýningu. Þrátt fyrir
það er ekki alltaf á vísan að róa. Í
langflestum tilfellum hefur sýn-
ingin verið reynd til þrautar við
minni áhættu annars staðar áður
en kemur að eiginlegri frumsýn-
ingu í háborginni. Þetta á sér-
staklega við um Broadway þar
sem sýningar hafa verið for-
sýndar víða um Bandaríkin og
viðbrögð áhorfenda og gagnrýn-
enda könnuð ofan í kjölinn; sýn-
ingunni iðulega breytt til að koma
til móts við aðfinnslur áður en
stóra stökkið inn á Broadway er
tekið. Margar sýningar leggja
upp laupana áður en svo langt er
náð ef fjárfestar meta stöðuna
svo að það sé ekki áhættunnar
virði. Í London er þetta ekki jafn-
einhlítt en þó er ávallt nokkur að-
dragandi að því að dramatískt
leikrit (straight drama) sé talið
eiga erindi upp á svið í West End.
Hafa má í huga að listrænar for-
sendur eru aukaatriði í þessu um-
hverfi, hið eina sem skiptir raun-
verulega máli er hvort sýningin
er talin standa undir aðsókn
þannig að hún skili fjárfestum
aftur peningum sínum með rent-
um. Þannig hafa vinsælar sýn-
ingar bresku ríkisstyrktu leik-
húsanna oft verið fluttar yfir í
leikhús í West End þegar ljóst er
að aðsókn muni standa undir því.
Það heyrir til algjörra und-
antekninga að óþekkt verk sé
sviðsett formálalaust í West End,
enda ólíklegt að fjárfestar sjái
hag í því. Þannig má spyrja hvort
höfundurinn sjálfur hafi ekki
staðið á bakvið fjármögnun upp-
setningar Sniglaveislunnar með
beinum eða óbeinum hætti og þá
hvort hann hafi ekki tapað um-
talsverðum fjármunum ásamt
orðstír sínum sem leikritahöf-
undur í sömu umferð.
Ólafur Jóhann Ólafsson er við-
urkenndur skáldsagnahöfundur.
Hann hefur getið sér orðstír sem
slíkur bæði hér heima og erlend-
is. Metsölubók hans, Höll minn-
inganna, fékk góðar viðtökur
gagnrýnenda hér heima og mikla
umfjöllun. Ferill hans sem leik-
ritahöfundar er hins vegar mun
styttri. Hann hefur skrifað eitt
leikrit, Fjögur hjörtu, auk leik-
gerðarinnar að Sniglaveislunni.
Hvorugt þessara leikrita hefur
gefið fyrirheit um að Ólafur Jó-
hann ætti brýnt erindi sem leik-
ritahöfundur, hvorki hér heima
né erlendis. Mælikvarði á slíkt er
m.a.áhugi annarra leikhúsa á
verkum höfundarins og hversu
eftirsótt þau eru til uppsetninga.
Má nefna sem dæmi um hið gagn-
stæða að Stundarfriður Guð-
mundar Steinssonar var sýnt víða
um heim á níunda áratugnum,
Himnaríki Árna Ibsen hefur ver-
ið sýnt í fjölda uppsetninga í leik-
húsum á Norðurlöndunum og víð-
ar í Evrópu, einnig Ég er
meistarinn eftir Hrafnhildi Haga-
lín og fleiri mætti nefna. Ásamt
Ólafi Hauki Símonarsyni eru
þessir höfundar giska vel þekktir
í evrópskum leikhúsheimi. Eng-
um hefur þó dottið í hug að taka
verk þeirra til sýninga í West
End í London þótt sannarlega
ættu þau meira erindi þangað
sem fulltrúar íslenskrar sam-
tímaleikritunar en Sniglaveisla
Ólafs Jóhanns.
Ástæðan er vitaskuld augljós.
Orðstír þessara leikskálda er
áunninn með mikilli elju við list-
form sitt, væntanlega á sama hátt
og Ólafur Jóhann hefur ástundað
við skáldsagnagerð sína. En þrátt
fyrir áunninn orðstír hefur eng-
um leikhúsfjárfesti í West End í
London dottið í hug að taka ís-
lenskt leikrit framyfir fjöldamörg
önnur sem standa áhorfendum
þar nær og þykja líklegri til vin-
sælda. En stæði spurningin um
að velja frambærilegt nýtt ís-
lenskt leikrit er hafið yfir vafa að
Sniglaveislan yrði aftarlega á
merinni. Hér verður því engu
öðru um kennt en dómgreind-
arleysi höfundarins sjálfs. Hann
hefði átt að vita betur en svo að
stinga höfðinu í gin ljónsins.
Breskir leikhúsgagnrýnendur
sem boðaðir eru á frumsýningu í
West End mæta ekki til leiks með
samúð með nýgræðingum upp á
vasann. Þeir álíta með réttu að
viðkomandi hafi tekið út þroska
sinn annars staðar í vinsamlegra
umhverfi og sé nú tilbúinn að tak-
ast á við deild skipaða þraut-
reyndum atvinnumönnum. Ólafur
Jóhann hefði átt að busla lengur í
grynnra vatni áður en hann lagði
út fyrir aðgöngumiða að djúpu
lauginni. Hann var umsvifalaust
kaffærður.
Hætt kominn í
djúpu lauginni
„Sumir fæðast tignir, sumir afla sér
tignar og tigninni er troðið í suma.“
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
havar@mbl.is
(Malvolíó í Þrettándakvöldi W. Shakespeares. Þýð.: Helgi Hálfdanarson.)
AUÐVITAÐ er að
bera í bakkafullan
lækinn að taka aftur
til varna vegna þeirra
ásakana um „sjálf-
töku“ sem ég hef orð-
ið fyrir af hálfu eins
af þingmönnum Sam-
fylkingarinnar, Krist-
jáns L. Möllers, vegna
formennsku minnar í
framkvæmdanefnd
um einkavæðingu. Ég
ætla eigi að síður að
gera það enn og aftur
vegna þess að mér
þykir illt að sitja und-
ir slíkum ásökunum
en þó einkum vegna
þess að leiðréttingar virðast ekki
hafa náð að skila sér sem skyldi.
Síðast í Morgunblaðinu laugardag-
inn 16. febrúar var ég sagður auk
greiðslu fyrir nefndarsetu hafa
fengið greiddar „umtalsverðar
upphæðir“ fyrir ráðgjafarstörf í
þágu nefndarinnar þann tíma sem
ég var þar formaður. Var þetta
tekið sem dæmi um „nánast eft-
irlitslausa meðferð almannafjár“!
Hvort tveggja er rangt.
Staðreyndin er sú að í for-
mannstíð minni í framkvæmda-
nefnd um einkavæðingu sendi ég
til forsætisráðuneytisins mánaðar-
lega reikninga fyrir störf mín að
þessu verkefni í undanliðnum mán-
uði. Þetta fyrirkomulag var við
lýði öll þau 10 ár sem ég var for-
maður nefndarinnar. Reikningum
mínum vegna þessa starfs var
skipt í tvennt; annars vegar var
um að ræða fasta nefndaþóknun 20
tíma á mánuði og hins vegar var
um að ræða stundir vegna starfa
að málefnum nefndarinnar milli
nefndafunda. Tímagjaldið var
ávallt hið sama, var 5.000 kr. á sl.
ári, enda um sama verkefni að
ræða. Þarna var ekki um ráðgjaf-
arstörf að ræða fyrir nefndina
heldur framkvæmd á ákvörðunum
hennar, viðræðufundir, kynningar-
fundir, viðtöl, samningar, skýrslu-
gerð og ótal margt fleira. Slík
störf eru ekki unnin í sjálfboða-
vinnu eins og gefur að skilja en
nefndarmenn skipta þeim á milli
sín og þá mæðir eðlilega mest á
formanninum sem oddvita og tals-
manni nefndarinnar. Þetta kom
skilmerkilega fram í svari forsæt-
isráðuneytisins við skriflegri fyr-
irspurn og í umræðum á Alþingi.
Þingmaðurinn, Kristján L. Möller,
mælir því gegn betri vitund þegar
hann heldur því fram
að ég hafi keypt „sér-
fræðiþjónustu af sjálf-
um mér“.
Reikningar mínir
hafa verið yfirfarnir
af fjármálastjóra
ráðuneytisins áður en
til greiðslu hefur
komið. Allt lýtur þetta
síðan eftirliti Ríkis-
endurskoðunar og
þannig hefur fram-
kvæmdin verið öll ár-
in. Ég hef haldið
skýrslu um þá tíma
sem ég hef unnið að
þessum störfum rétt
eins og ég geri vegna annarra
verkefna sem ég sinni sem lögmað-
ur. Þessi verkefni utan fastra
nefndafunda hafa verið mismun-
andi eftir mánuðum. Á sl. ári var
mikið um að vera á haustmánuðum
en minna yfir sumarmánuðina. Þá
hefur þetta einnig verið misjafnt
eftir árum. Síðastliðið ár og árið
1998 skera sig úr þar sem þá hafa
mjög stór og tímafrek verkefni
verið á borðum nefndarinnar.
Hér er ekki neitt óeðlilegt á
ferðinni. Ég er sjálfstætt starfandi
lögmaður og hef opna skrifstofu
sem slíkur eins og lög gera ráð
fyrir. Mikill kostnaður er því sam-
fara að halda úti slíkum rekstri því
auk launa til mín og aðstoðarfólks
þarf ég að greiða húsnæði, hita,
rafmagn, síma, tölvur og margt
fleira. Allur sá kostnaður er inni-
falinn í útseldum stundum mínum
til umbjóðenda minna. Ég fullyrði
að hver einasti lögmaður í landinu
muni geta staðfest að það teljist
ekki hátt tímagjald lögmanns að
rukka 5.000 kr. fyrir útseldan
vinnutíma sinn. Raunar hef ég ver-
ið gagnrýndur meðal kollega
minna fyrir þetta tímagjald og ég
hef svarað því þannig til að þetta
stafi af viðkvæmu eðli þessa til-
tekna verkefnis. Eðlilegra tíma-
gjald hefði líkast til verið a.m.k.
helmingi hærra. Þá hef ég einnig
stillt tímafjöldanum í hóf.
Þegar Kristján L. Möller ræddi
málefni þetta á Alþingi á dögunum
taldi hann að „vel væri í lagt“ og
að um „grófa sjálftöku“ væri að
ræða. Aðrir þingmenn stjórnar-
andstöðunnar hafa fullyrt á op-
inberum vettvangi að ég hafi feng-
ið „milljónir á milljónir ofan“ fyrir
þessi störf. Þessi málflutningur er
enn eitt dæmið um þá lágkúru sem
einkennir málflutning margra
þingmanna, því miður. Betur hent-
ar í áróðrinum að fullyrða að ég
hafi fengið 16 milljónir króna fyrir
einkavæðinguna (eða jafnvel rúm-
ar 20 milljónir króna ef virðisauka-
skatturinn er talinn með) og geta
þess ekki að þar er um saman-
lagða þóknun fyrir 6 ára tímabil að
ræða fremur en að segja að ég hafi
fengið að jafnaði 2,7 m. kr. á ári
fyrir vinnu mína í þágu einkavæð-
ingar á þessu tímabili.
Þegar rætt er um laun þing-
manna er venjan að tala um mán-
aðarlaun eða árslaun, fremur en að
leggja saman öll fjögur árin sem
hvert kjörtímabil er og bæta ofan
á það öðrum kostnaði við hvern
þingmann. En það er kannski ein-
mitt sú aðferð sem þingmenn á
borð við Kristján L. Möller eru að
hvetja til að notuð verði þegar
rætt er um laun og önnur starfs-
kjör þeirra sjálfra? Samkvæmt því
kostar það þjóðfélagið ekki undir
30 milljónum króna að hafa einn
slíkan á Alþingi í eitt kjörtímabil
og 45 milljónir króna ef miðað er
við 6 ár eins og þingmaðurinn hef-
ur miðað við í mínu tilviki. Þá er
aðeins tekið tillit til þingfarar-
kaupsins, lífeyrisréttinda, fastra
greiðslna vegna ferða og starfs,
húsnæðis- og dvalarstyrks. Þar við
bætist síðan kostnaður vegna
skrifstofuaðstöðu og aðstoðarfólks.
Sá kostnaður getur legið á bilinu
1,5–2 milljónir króna á ári fyrir
hvern þingmann, en nákvæm tala
hefur ekki verið reiknuð út eftir
því sem ég kemst næst. Niðurstað-
an er þá sú, að það kosti þjóðfélag-
ið u.þ.b. 37 milljónir króna að hafa
Kristján L. Möller á Alþingi í eitt
kjörtímabil. Menn geta síðan sjálf-
ir dæmt um skynsemina í þeirri
ráðstöfun fjármuna.
Sjálftaka og nefndarlaun
Hreinn
Loftsson
Fjármunir
Það kostar þjóðfélagið
u.þ.b. 37 m. kr.,
segir Hreinn Loftsson,
að hafa Kristján L.
Möller á Alþingi í eitt
kjörtímabil.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður
og fyrrverandi formaður fram-
kvæmdanefndar um einkavæðingu.
Í Morgunblaðinu
miðvikudaginn 27.
febrúar var frétt undir
yfirskriftinni „Eðlileg-
ur farvegur að mati rík-
isendurskoðanda“ þar
sem ríkisendurskoð-
andi lýsti þeirri skoðun
sinni að þeir sem teldu
sig búa yfir upplýsing-
um um spillingu eða
mistök í stjórnsýslu,
ættu að koma slíkum
upplýsingum á fram-
færi við Ríkisendur-
skoðun. Tekur ríkis-
endurskoðandi þar
undir með forsætisráð-
herra þegar hann
gagnrýndi starfsmann Landssímans
fyrir að leita til fjölmiðla með upplýs-
ingarnar sem hann bjó yfir, réttara
væri að leita til Ríkisendurskoðunar
með slík mál. Af umræddri frétt og
af orðum forsætisráðherra um títt-
ræddan starfsmann Landssímans
má ráða, að það sé óæskilegt að leita
til fjölmiðla með upplýsingar og fór
ekki á milli mála andúð forsætisráð-
herra á slíku framferði, þegar hann
lýsti því yfir á Alþingi að það væri
fyrir neðan allar hellur að gera þjóð-
hetju úr starfsmanni
Landssímans.
Ég vil af þessu tilefni
vekja athygli á því að
fjölmiðlar gegna stóru
hlutverki í lýðræðis-
þjóðfélaginu og almenn
upplýst og opin rök-
ræða er einn af horn-
steinum þess. Það er
ekkert óheilt við það að
koma upplýsingum um
meinta spillingu, lög-
brot eða óráðsíu með
almannafé á framfæri
við fjölmiðla eins og
starfsmaður Lands-
símans gerði. Það fá-
ránlega er hins vegar
að hér á landi skuli heimildamenn
fjölmiðla ekki njóta nokkurrar
verndar. Í Svíþjóð er beinlínis
óheimilt fyrir stjórnvöld að leita
slíka heimildamenn uppi, hvað þá
heldur að láta þá gjalda fyrir með
starfi sínu. Í Bandaríkjunum og víð-
ar eru svipaðar reglur í gildi. Reynd-
ar eiga reglur um vernd heimilda-
manna einkum við í stjórnsýslunni,
en eru þó víðtækari í tilvikum sem al-
mannahagsmunir krefjast þess. Það
er fráleitt að loka umræðu um spill-
ingarmál inni í opinberri stofnun á
borð við Ríkisendurskoðun. Tilvera
þeirrar ágætu stofnunar og annarra
opinberra eftirlitsaðila á alls ekki að
koma í veg fyrir að lýðræðisleg rök-
ræða um málefni sem varða almenn-
ing þrífist í þjóðfélaginu, þvert á
móti. Landsímamálið sýnir fyrst og
fremst mikilvægi þess að settar séu
hér reglur til verndar heimilda-
mönnum fjölmiðla sem koma mikil-
vægum upplýsingum sem varða al-
mannahagsmuni á framfæri, en slíkt
frumvarp mun Samfylkingin leggja
fram á næstunni.
Vill Ríkisendurskoðun koma í veg
fyrir opinskáa fjölmiðlaumræðu?
Bryndís
Hlöðversdóttir
Spilling
Það er fráleitt, segir
Bryndís Hlöðversdóttir,
að loka umræðu um
spillingarmál inni í op-
inberri stofnun á borð
við Ríkisendurskoðun.
Höfundur er formaður þingflokks
Samfylkingarinnar.