Morgunblaðið - 28.02.2002, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 FIMMTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
LANDSSÖFNUN
Geðhjálpar stendur nú
fyrir dyrum undir yf-
irskriftinni Ný með-
ferð – ný störf fyrir
geðsjúka.
Af hverju safnar
Geðhjálp fyrir nýrri
meðferð fyrir geð-
sjúka og nýjum störf-
um? Er það ekki hins
opinbera að sjá um
meðferðina lögum
samkvæmt og sjá til
þess að geðsjúkir lifi
sómasamlegu lífi en í
því felst auðvitað líka
að hafa vinnu? Jú, það
er rétt en við göngum
ekki blind um sjúkragangana frek-
ar en götur Reykjavíkur. Geðhjálp
er ekki að safna fyrir bráðameð-
ferð eins og þeirri sem rekin er á
Landspítala – háskólasjúkrahúsi.
Við ætlum ekki að hafa læsta deild
með sjúklingum sem stríða við al-
varlegar ranghugmyndir og sturl-
unareinkenni. Áfram verður það
verkefni ríkisins að fullu. Það sem
við erum að gera er það sem gert
var á Reykjalundi þegar Geðvernd
safnaði fyrir á þriðja tug rúma fyr-
ir geðsjúka til eftirmeðferðar. Í
dag er þar biðlistinn jafnan á milli
200 og 300 manns og fæstir komast
að. Eftirmeðferðin þar hefur á
margan hátt verið til fyrirmyndar
en eitt er það sem við teljum brýnt
að koma að í þeirri nýju meðferð
sem Geðhjálp leitar til almennings
með að styðja og það er að ein-
staklingar sem hafa haft samfelld-
an bata en greinst með geðsjúk-
dóm, komi til starfa við hina nýju
meðferð sem ráðgjafar. Í þessu
sambandi lítum við að hluta til hins
árangursríka ráðgjafarstarfs SÁÁ.
Okkar markmið er að fólk sem
sæki nýju meðferðina komi ekki
aftur. Að meðferðin verði svo góð
að hún rjúfi vítahring innlagna,
þunglyndis og alvarlegra kvíða-
kasta. Okkur draumur er sá að fólk
öðlist nýja trú á sig sjálft og til-
ganginn í lífinu. Að það læri af
þeim sem einu sinni voru í sömu
sporum, hve mikilvægt það er að
horfast af fullri alvöru í augu við
sjúkdóminn og að lifa með honum,
ekki á móti. Við erum ekki aðeins
að tala um eftirmeðferð. Það liggur
fyrir og er viðurkennt af þeim sem
horfast í augu við raunveruleikann
að geðdeildirnar í dag henta alls
ekki öllum þeim sem þjást af alvar-
legu þunglyndi eða kvíða. Þannig
erum við að tala um meðferð sem
er ein allsherjar uppbyggingar-
meðferð, fyrir fólk sem lent hefur í
hverskyns sálrænum eða geðræn-
um áföllum og þarf á miklum
stuðningi, hvatningu og virðingu að
halda. Það er okkar trú, að ef ís-
lensk þjóð styður þetta verkefni
jafn rausnarlega og hún hefur oft
gert þegar mikið hefur legið við, þá
muni okkur takast að koma þessari
meðferð í gagnið strax á næsta ári.
Og hvers vegna er það svo
óskaplega brýnt að safna fyrir
nýrri meðferð?
Við viljum oft vega og meta mik-
ilvægi mála í krónum og aurum.
Gott og vel. Samkvæmt tölum frá
landlæknisembættinu,
sem byggjast á upp-
lýsingum frá ná-
grannalöndum okkur,
nemur tap þjóðfélags-
ins á ári rúmum 3% af
vergri þjóðarfram-
leiðslu, beint og
óbeint, vegna geð-
raskana. Þetta þýðir
að samfélagslegur
kostnaður vegna geð-
raskana, umönnunar
og vinnutaps nemur
vel á þriðja tug millj-
arða króna. Þrjátíu
þúsund milljónir og
þessi kostnaður á eftir
að hækka verulega ef
spár Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
unarinnar rætast. Innan tíu ára er
því spáð að geðheilsuraskanir verði
alvarlegasta heilsufarsvandamál
veraldar. Eins og forsætisráðherra
sagði í stefnuræðu sinni á Alþingi
verður að leggja sérstaka áherslu á
geðheilbrigðismálin. Þar njótum
við stuðnings heilbrigðisráðherra
og trúum því að hann og ráðuneyti
hans muni bregðast vel við í fram-
haldi söfnunarinnar eins og hann
hefur sýnt geðheilbrigðismálum
áhuga og skilning til þessa. Kostn-
aðurinn er þó ekki aðalatriði í mín-
um huga. Ef okkur tekst með sam-
stilltu átaki að fækka innlögnum á
bráðamóttökudeildir, laga með-
ferðina betur að þörfum hvers og
eins, efla eftirmeðferð og bæta
þannig líðan stórs hóps fólks þá
skiptir það mestu máli. Jafnvægi
og lífshamingja er það mikilvæg-
asta sem við eigum. Þegar við eig-
um enga hamingju, enga trú á
framtíðina, engan tilgang þá eigum
við ekkert. Þessvegna er sérhvert
framlag í þessa landssöfnun lífs-
gjöf. Okkar verkefni er að fara vel
með þetta fé sem þið treystið okk-
ur fyrir og verja því þannig að það
nýtist geðsjúkum og aðstandend-
um þeirra best í samræmi við fyrr-
nefnd markmið.
Ætlar Geðhjálp að reka nýja
meðferðarstöð? Nei, það ætlar
Geðhjálp ekki að gera. Undanfarn-
ar vikur höfum við átt viðræður við
aðila sem bjóða í dag upp á með-
ferð. Við teljum einsýnt að við
munum gera þetta í samstarfi við
aðra þannig að starfskraftar og að-
staða geti sem best verið samnýtt.
Við höfum ekki áhuga á að fjár-
festa í steinsteypu, við viljum fjár-
festa í fólki og framtíð þess. Það er
alveg opið í dag hvar við lendum
með hina nýju meðferð ef þjóðin
vill styðja þetta verkefni. Staðsetn-
ingin skiptir máli en er ekki aðal-
atriði. Mestu máli skiptir hvað þar
fer fram, hverskonar starfsemi er-
um við að tengjast og hvaða mögu-
leikar eru á að okkar hugmyndir
og framtíðarsýn nái fram að ganga.
Við viljum sinna þeirri eftirlits- og
aðhaldsskyldu sem lög okkar fé-
lags bjóða en ekki standa í beinum
rekstri utan okkar félagsheimilis
og skrifstofu. Þar hefur starfsemin
verið að eflast mikið á síðustu
misserum, ekki síst með tilkomu
Auðar Axelsdóttur iðjuþjálfa sem
hefur sett mikinn kraft í hópastarf,
meðal annars aðstandendastarf,
sem ég bind miklar vonir við.
Þannig má segja að nú þegar séum
við með ákveðið eftirmeðferðar-
starf í Geðhjálp og við lítum svo á
að það þurfi enn að styrkjast. Með
mjög aukinni aðsókn í húsið frá því
sem áður var, verða kröfurnar
meiri enda erum við farin að gera
meiri kröfur til okkar sjálfra.
Virkni er það sem þetta snýst allt
um og virðing. Gestum okkar eig-
um við að sýna hvort tveggja. Ég
vil þakka sérstaklega Kiwanis-
hreyfingunni og Íþróttasambandi
Íslands fyrir ómetanlegan stuðning
þessara félaga í landssöfnun Geð-
hjálpar. Ólafur Ragnar Grímsson
forseti Íslands er verndari söfn-
unarinnar og kann ég honum bestu
þakkir fyrir auk þess sem ég vil
þakka stuðning heilbrigðisráð-
herra við söfnunarátakið.
Þeim öðrum sem oft hafa lagt
ómælda vinnu í sjálfboðastarf, til
að vel megi takast, þakka ég af
heilum hug.
Við stöndum nú frammi fyrir
möguleikanum á því að breyta
landslagi geðheilbrigðisþjónustu á
Íslandi þar sem virkni og virðing
verði sett i öndvegi. Íslendingar
hafa sýnt svo oft áður að þegar við
sýnum samstöðu gerum við krafta-
verk. Á undanförnum árum höfum
við látið til okkar taka á forvarn-
arsviðinu undir yfirskriftinni: Eng-
in heilsa án geðheilsu. Á örfáum
árum hefur umræðan um geðheil-
brigði og geðsjúkdóma opnast upp
á gátt og skömmin er á undanhaldi.
Áfram verður lögð áhersla á geð-
ræktina í samstarfi við okkar sam-
starfsaðila en nú er lag að stíga
skrefið lengra. Fara þangað þar
sem mest er þörf. Ný meðferð, nýr
valkosur í heilbrigðisþjónustu.
Þegar verður bankað upp á hjá þér
í dag, þér réttur söfnunarbaukur
eða þú sest fyrir framan sjónvarpið
á laugardagskvöld bið ég þig að
hafa það í huga að einn af hverjum
fjórum brotna. Það eru yfirgnæf-
andi líkur á að það verði einhver
þér nákominn. Hvernig meðferð
viltu þá eiga kost á?
Af hverju
landssöfnun?
Sigursteinn
Másson
Landssöfnun
Við stöndum nú frammi
fyrir möguleikanum á
því að breyta landslagi
geðheilbrigðisþjónustu
á Íslandi, segir Sigur-
steinn Másson, þar sem
virkni og virðing verði
sett í öndvegi.
Höfundur er formaður Geðhjálpar.
Samningaviðræður
Tryggingastofnunar
ríkisins og sjúkraþjálf-
ara í einkarekstri hafa
farið út um þúfur.
Samningur sjúkra-
þjálfara kveður á um
þátttöku Trygginga-
stofnunar í kostnaði
sjúklinga í meðferð
sjúkraþjálfara.
Ástæða þess að
samningurinn er í upp-
námi er að Trygginga-
stofnun vill ekki greiða
sambærilegt verð fyrir
sjúkraþjálfun á einka-
markaði og greitt er
fyrir sjúkraþjálfun á
stofnunum ríkis og líknarfélaga.
Í desember árið 2001 er taxti
sjúkraþjálfara aðeins 74% af raun-
gildi taxtans árið 1995. Taxti
sjúkraþjálfara hefur því lækkað að
raungildi á sama tíma og kröfur
Tryggingastofnunar og samfélags-
ins hafa aukist um bæði gæði þjálf-
unar og aðstöðu.
Á sama tíma og Tryggingastofn-
un hefur haldið niðri taxta vegna
sjúkraþjálfunar hafa samningar
sem þeir gera við aðrar stéttir
hækkað verulega og í takt við aðra
verðþróun í landinu. Þar munar allt
að 90%. Sjá töflu
SLF stendur fyrir Styrktarfélag
lamaðra og fatlaðara
RL stendur fyrir Reykjalund
Rauða stendur fyrir þá hækkun
sem samninganefnd HTR er að
bjóða
Um leið og Tryggingastofnun
ríkisins vill halda niðri kostnaði
vegna sjúkraþjálfunar hafa heil-
brigðis- og fjármálaráðuneyti gert
þjónustusamninga við stofnanir,
sem eru í samkeppni við sjúkra-
þjálfara á einkamarkaði, um mun
hærra verð fyrir sjúkraþjálfunar-
þjónustu. Er nú svo komið að mun-
urinn er á bilinu 40–
60%.
TR hefur sparað 1,5
milljarða á sjö árum
Tryggingastofnun
ríkisins hefur undan-
farin sjö ár greitt sama
meðferðargjald til ým-
issa stofnana sem eru á
föstum fjárlögum og til
sjúkraþjálfara á einka-
markaði. Þetta þýðir,
að í raun er verið að
greiða 40% hærra með-
ferðargjald til stofnan-
anna þar sem allur
rekstrarkostnaður hef-
ur þegar verið greidd-
ur. Er því Tryggingastofnun í raun
búin að viðurkenna að gjaldskrá
sjúkraþjálfara sé allt of lág.
Ef kostnaður vegna þessa mis-
munar er reiknaður á núvirði lætur
nærri að um sé að ræða fjárhæðir á
bilinu 1,4–1,6 milljarðar.
Hvaða leiðir eru í stöðunni?
Um síðustu áramót hækkuðu
þjónustusamningar heilbrigðis-
ráðuneytisins við keppinauta
sjúkraþjálfara á einkamarkaði um
10%, sem er sjálfkrafa hækkun
vegna breytinga á vísitölu.
Á sama tíma hafa sjúkraþjálfarar
ekki mætt skilningi heilbrigðis-
ráðuneytisins um eðlilega leiðrétt-
ingu gjaldskrár miðað við keppi-
nauta sem hafa fengið hækkanir um
allt að 88% frá árinu 1995 á sama
tíma og hækkanir sjúkraþjálfara
eru 26%.
Við þetta geta sjúkraþjálfarar á
einkamarkaði ekki unað og hafa því
ákveðið að grípa til aðgerða.
TR hefur sparað
200 millj. á ári
Gauti
Grétarsson
Höfundur er sjúkraþjálfari
á einkamarkaði.
Sjúkraþjálfarar
Sjúkraþjálfarar á einka-
markaði geta ekki
unað við ástandið, segir
Gauti Grétarsson, og
hafa því ákveðið að
grípa til aðgerða.
ALLIR Íslendingar kannast við
þá þýðingarmiklu mannréttinda-
reglu, að sá sem borinn er sökum
um refsiverða háttsemi skuli telj-
ast saklaus, þar til sekt hans hefur
verið sönnuð að lögum. Regluna er
að finna í stjórnarskrá Íslands og
einnig í Mannréttindasáttmála
Evrópu.
Í fréttamiðlum er sagt frá því,
að lögreglan hafi haft til rannsókn-
ar kæru á hendur banka um refsi-
verða háttsemi. Rannsókn lýkur
með þeirri niðurstöðu, að ekki séu
efni til málssóknar, þar sem ekki
hafi sannast sök á hendur hinum
kærðu. Þá skrifar lögreglan bréf,
sem birt er almenningi. Af bréfinu
má helst ráða, að víst séu fyrir-
svarsmenn bankans sekir. Þeir
hafi bara sloppið á tækniatriðum.
Svo er að heyra sem lögreglumenn
og jafnvel ráðherra viðskiptamála
noti þetta tækifæri til að boða
breytingar á lögum svo menn
sleppi ekki svona vel aftur. Um
svipað leyti er sagt frá dönskum
fyrirlesara, sem flytur mönnum
þann boðskap, að maður, sem var
sýknaður fyrir íslenskum dómstól
á síðasta ári af ákæru um áþekkt
brot og bankinn var sakaður um,
hefði verið sakfelldur í Danmörku!
Fyrirlesarinn hlustaði áreiðanlega
ekki á verjanda mannsins fyrir
dómi og veit líklega ekki mikið um,
hvort aðrar varnir mannsins hefðu
líka dugað til sýknu.
Í refsimálum sem rekin eru fyr-
ir dómstólum, er oft tekist á um,
hvort sök ákærðs manns teljist
sönnuð. Þá eru sakborningar
stundum sýknaðir þar sem sök
hefur ekki sannast. Allir sem við
þetta vinna, þekkja vel dæmi af
slíkum málum, þar sem í forsend-
um dóms koma fram hugleiðingar
dómarans um ýmislegt, sem bendi
til sektar en „ekki sé alveg nægi-
lega sannað“, að sakborningurinn
hafi drýgt glæpinn. Dómarinn er
þá að segja, að sennilega sé mað-
urinn sekur, þó að óhjákvæmilegt
sé að sýkna hann.
Mannréttindareglan um sak-
leysi, þar til sekt er sönnuð, leyfir
ekki opinberum sýslunarmönnum,
hvort sem þeir heita dómarar eða
lögreglumenn, að dylgja á opin-
berum vettvangi um sekt sak-
lausra manna. Í niðurstöðum um
sakleysi er nóg að segja að sektin
sé ósönnuð. Það þjónar engum til-
gangi að láta fylgja með hugleið-
ingar um annað. Nema fyrir
mönnum vaki að gefa syndaaf-
lausn þeim, sem stofnað hafa til
máls á hendur þeim sem saklaus
er. Þeir „hagsmunir“ eiga skilyrð-
islaust að víkja fyrir mannréttind-
um hins saklausa manns um að
teljast saklaus, þar til sekt hans er
sönnuð.
Jón Steinar Gunnlaugsson
Saklaus eða
ekki saklaus
Höfundur er hæstaréttar-
lögmaður.