Morgunblaðið - 28.02.2002, Blaðsíða 35

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2002 35
Um nokkurt skeið hefur verið
unnið að því að kanna möguleika á
að gera Ísland að fyrsta vetnissam-
félagi heims. Þetta hefur verið gert
í samstarfi ýmissa íslenskra aðila og
öflugra alþjóðlegra fyrirtækja.
Verkefnið gengur undir nafninu
Ectos og er það Íslensk NýOrka ehf.
sem stýrir því. Á næstunni munu
birtast greinar á vegum Íslenskrar
NýOrku um þessa nýju tækni og
ýmsar hliðar hennar sem snerta ís-
lenskar aðstæður. Tilgangurinn er
að auka skilning almennings á verk-
efnum sem í vændum eru. Fyrstu
greinina í þessum flokki ritar Jón
Björn Skúlason, forstjóri Íslenskrar
NýOrku.
Á NÆSTU misserum er ætlunin
að gera grein fyrir ýmsum þáttum
vetnisvæðingar á Íslandi. Sú grein
sem hér birtist fjallar um orkumagn-
ið sem þarf til að skipta út öllu jarð-
efnaeldsneyti sem notað er í íslensk-
um samgöngum – að undanskildu
flugi.
Á undanförnum mánuðum hefur
mikil umræða farið fram í samfélag-
inu um nýtingu á þeim endurnýjan-
legu orkulindum sem Ísland býr yfir.
Einkum hefur umræðan átt rætur að
rekja til fyrirhugaðra virkjunarfram-
kvæmda á Austurlandi í tengslum við
stóriðju á Reyðarfirði. Umræðan
hefur meðal annars snúist um hvort
virkja eigi yfirleitt eða hvort ekki
væri betra að nýta þessar orkulindir
til umhverfisvænni verkefna en stór-
iðju. Einnig hafa heyrst efasemdir
um að næg orka verði eftir ef fyr-
irhugað vetnissamfélag nær fram að
ganga.
Íslenska samgöngukerfið brennir
um 200 þúsund tonnum af bensíni og
gasolíu árlega og skipaflotinn ríflega
230 þúsund tonnum af olíu. Ef vetni
væri notað í stað þessara hefðbundnu
orkugjafa þyrfti um 80 þúsund tonn
af vetni á ári. Samkvæmt útreikning-
um Árna Ragnarssonar hjá Orku-
stofnun þarf 4,3 TWh/ári til að fram-
leiða þetta magn vetnis (sjá töflu 1).
Hér er rétt að nefna að samkvæmt
tölum frá Orkustofnun hefur verið
áætlað að á Íslandi sé efnahagslega
og umhverfislega hagkvæmt1 að
virkja vatnsafl og jarðhita til að
framleiða um 50 TWh/ári og er því
raforkuþörfin til vetnisframleiðsl-
unnar tæp 10% af virkjanlegri raf-
orku. Nú þegar er búið að virkja um
17% af þessum 50 TWh/ári til að anna
núverandi orkuþörf landsins (var um
7 TWh árið 2000). Áætluð orkunotk-
un fyrirhugaðs álvers á Austurlandi
er 4-5 TWh/ári sem nemur því um 7-
10% af hagkvæmt virkjanlegri orku.
Ef önnur áform um
stóriðju, stækkun
Norðuráls og ÍSAL,
verða að veruleika má
áætla að þau verkefni
þurfi svipað magn orku
og stóriðja á Austfjörð-
um. Samtals þyrftu
þessi áform því um 10
TWh/ári eða um 20% af
virkjanlegri orku. Nýt-
ingarhlutfall væri þá
orðið um 37% af hag-
kvæmt virkjanlegri
orku. Gangi eftir hug-
myndir um að vetni
taki við af hefðbundn-
um orkugjöfum á næstu 50 árum
þyrfti að nota um 5 TWh/ári þessu til
viðbótar. Þá væri enn aðeins búið að
virkja innan við 50% af hagkvæmt
virkjanlegri orku í landinu. Það er
því ljóst að orkuöflun fyrir stóriðju á
næstu árum mun ekki hafa umtals-
verð áhrif á orkuöflun fyrir vetnis-
samfélagið. Það er þó rétt að benda á
að báðir áfangar fyrirhugaðrar Kára-
hnjúkavirkjunar jafngilda um 4,8
TWh/ári af raforku (svipað magn
orku og þarf í allt vetnissamfélagið).
Líkan af hugsanlegri notkun
Ólíklegt verður að teljast að fram-
leiðsla vetnis fyrir framtíðar vetnis-
samfélag verði í stórum, miðlægum
framleiðslueiningum. Fyrst og
fremst vegna þess að gert er ráð fyrir
„on-site“ framleiðslutækni, þ.e. vetn-
isstöðvum sem framleiða vetni nærri
notkunarstað með rafgreiningu.
Akstur með eldsneyti mun því að
miklu leyti heyra sögunni til. Í öðru
lagi vegna þess að vetnisframleiðsla
mun aukast jafnt og þétt yfir talsvert
langt tímabil, þ.e. hraðinn mun að
miklu stjórnast eftir því hversu hratt
vetnistæknin verður aðgengileg al-
menningi og fyrirtækjum. Mynd 1
sýnir hugsanlega þróun eða spá Ís-
lenskrar NýOrku á notkun vetnis á
næstu áratugum.
Í spánni er gert ráð fyrir því að til-
raunaakstur bifreiða og almennings-
vagna sem ganga fyrir
vetni muni aukast veru-
lega á árabilinu 2004–
2008. Margir bifreiða-
framleiðendur hafa til-
kynnt að þeir muni
framleiða vetnisbíla
fyrir hinn almenna
neytenda upp úr 2004
og markaðssetja á þeim
stöðum þar sem dreifi-
kerfi eða innviðir fyrir
vetnisdreifingu hafa
verið reistir. Vonir
standa til að tilrauna-
verkefni með skip geti
hafist á árabilinu 2005–
2008 og að skipsvélar
knúnar vetni verði markaðsvara í
kringum 2025. Sama gildir þar og
með vetnisfarartækin að fyrst munu
skip koma á markað þar sem innviðir
hafa verið reistir. Þau tilraunaverk-
efni sem Íslensk NýOrka er að vinna
að þessa dagana er einmitt til þess
fallin að byggja upp innviði fyrir
vetnisdreifingu. Það er því ljóst að
takist vel til hér á Íslandi gætu sam-
göngur á landi og fiskiskipaflotinn að
mestu notað vetni árið 2050.
Lokaorð
Þá möguleika, sem nú þegar hafa
myndast í tengslum við tilraunir á
notkun á nýju eldsneyti, ætti að nýta
til hins ýtrasta. Hægt er að nota vetni
í stað jarðefnaeldsneytis við nánast
allar kringumstæður. Það er því mik-
ilvægt að skilningur samfélagsins í
heild sé sem mestur á þessu nýja
eldsneyti og að almenningur verði
upplýstur um bæði kosti og galla
þess. Einnig er það mikilvægt að
mörkuð verði skýr stefna um orku-
mál í víðu samhengi, bæði til sam-
gangna og annarra þátta. Ljóst er að
stjórnvöld munu skipa veigamikinn
sess í hversu hratt vetnistæknin
verður að veruleika hérlendis – með
bæði beinum og óbeinum hætti. Ís-
lendingar hafa áður tekið þátt í upp-
byggingu á nýjum tæknigreinum,
t.d. líftæknigeirann. Upphaflega var
stofnaður Líftæknigarður við Iðn-
tæknistofnun. Sú þekking sem þar
varð til hefur nýst vel og er Íslensk
erfðagreining (DeCode) besta dæmið
um hvernig hægt er að byggja upp
hátæknistörf út frá þekkingariðnaði.
1 Túlkun orðsins „hagkvæmt“ er talsvert
umdeild í þessu samhengi. Sums staðar hafa
verið færð rök fyrir því að þar sé tekið tillit til
umhverfismála sem og annarra mála, en ekki
eru allir á eitt sáttir um þá skýringu. Þetta er
þó opinbert viðmið og því er farið eftir því hér.
Vetni – eldsneyti framtíðar
Jón Björn
Skúlason
Höfundur er framkvæmdastjóri
Íslenskrar NýOrku ehf.
Hrein orka
Takist vel til hér á
Íslandi, segir Jón Björn
Skúlason, gætu sam-
göngur á landi og fiski-
skipaflotinn að mestu
notað vetni árið 2050.
Aðeins
3 dagar
eftir ....
Kanebo kynning í dag og á morgun
FARÐINN SEM FULLKOMNAR HINA SÖNNU FEGURÐ!
Bankastræti 8,
sími 551 3140
Bensín/
olía Vetni
Raforka til
vetnisframl.
(TWh)
Bílar 202 31 1,6 TWh
Skip 232 50 2,7 TWh
Samtals 434 81 4,3 TWh
Tafla 1. Notkun olíu og bensíns árs-
ins 2000, umreiknuð yfir í magn
vetnis og þá raforku sem þyrfti til
vetnisframleiðslunnar. Hér er gert
ráð fyrir að efnarafalar verði notaðir
bæði í bíla og skip í stað hefðbund-
inna véla.