Morgunblaðið - 17.03.2002, Qupperneq 4

FRÉTTIR
4 SUNNUDAGUR 17. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
KONUR með of háan blóðþrýsting
eru helmingi líklegri en aðrar til að
fá hjartasjúkdóma. Þetta er ein
helsta niðurstaða rannsóknar á
konum í Gautaborg sem íslenskur
læknir að nafni Karl Kristjánsson
vann úr og birti í doktorsritgerð
sinni sem unnin var við læknadeild
Háskóla Íslands og háskólans í
Gautaborg. Rannsóknin sýnir enn-
fremur fram á að konur sem tóku
þátt í rannsókninni og höfðu of há-
an blóðþrýsting voru í 86% aukinni
áhættu á að deyja á rannsóknartím-
anum sem spannaði 24 ár.
Niðurstöðurnar eru settar fram í
doktorsritgerð Karls sem byggist á
fimm greinum sem allar fjalla um
blóðþrýsting á einn eða annan hátt.
Fjórar byggjast á hóprannsókn á
1462 konum í Gautaborg í Svíþjóð
og ein byggist á hóprannsókn
Hjartaverndar en í henni tóku ríf-
lega 25 þúsund íslenskar konur og
karlar þátt. Sænska rannsóknin
hófst árið 1968 og voru þá 1462
konur valdar tilviljanakennt í ít-
arlega læknisskoðun sem rann-
sóknin byggir á. Þeim var fylgt eft-
ir og voru aftur rannsakaðar, sex,
tólf og 24 árum síðar, en rannsókn-
inni lauk árið 1992. Karl segist hafa
unnið að rannsókninni í um tólf ár
og hefur vinna hans falist í að túlka
niðurstöður rannsóknanna tveggja.
Samband efnaskipta og blóð-
þrýstings rannsakað
„Við höfum aðallega verið að
skoða sambandið milli efnaskipta
og þróunar blóðþrýstings,“ segir
Karl. „Það má segja að rannsóknin
hafi verið þríþætt. Í fyrsta lagi
könnuðum við samband milli offitu,
fitudreifingar og blóðþrýst-
ingsþróunar, í öðru lagi var skoðað
sambandið milli efnaskipta, þ.e.
sykurþols og insúlíns og hvernig
það tengist blóðþrýstingi. Í þriðja
lagi var tenging eggjahvítu í þvagi
og blóðþrýstings könnuð.“ Karl
segir að allir þessir þættir og fleiri
til tengist síðan innbyrðis. „Talað
er um efnaskiptaheilkenni, þar sem
við sjáum blóðþrýstinginn sem að-
eins toppinn á ísjakanum.“
Sú skoðun sem sænsku konurnar
fóru í fól í sér margs konar rann-
sóknir og mælingar, ítarlega lík-
amlega skoðun og viðtal um hagi
þeirra. „Við höfum skoðað for-
spárgildi ýmissa hluta. Við fyrstu
skoðun var skoðað hvernig t.d. in-
súlín og blóðþrýstingur fylgjast að,
eftir að tekið er tillit til líkamsfitu.
Síðan höfum við skoðað for-
spárgildi, t.d. þær konur sem höfðu
eðlilegan blóðþrýsting í byrjun
rannsóknarinnar, hvernig insúlíng-
ildi þeirra spái fyrir því að þær fái
háþrýsting eftir sex eða tólf ár.“
Karl segir að þar hafi komið í ljós
mjög marktæk fylgni. „Helstu nið-
urstöður rannsóknarinnar eru þær
að konur sem höfðu háþrýsting við
fyrstu skoðun voru í meiri hættu á
að fá hjartasjúkdóma á rannsókn-
artímanum, þær voru í tvöfalt meiri
áhættu á að fá kransæðastíflu og
sykursýki og í 86% aukinni áhættu
á að deyja.“ Áður hafði verið sýnt
fram á að háþrýstingur væri sterk-
ur áhættuþáttur fyrir krans-
æðasjúkdómum og dauða, m.a. í
hóprannsókn Hjartaverndar, en
Karl segir að komið hafi á óvart
hversu mikil áhætta fylgir háþrýst-
ingi.
Hvað veldur háþrýstingi?
„Við fórum síðan eitt skref til
baka og skoðuðum hvað veldur há-
þrýstingnum. Margskonar hlutir
spila inn í háþrýstinginn og þeir svo
aftur spila sín á milli, svo þetta er
mjög flókið ferli.“ Karl segir að það
sem talið sé að liggi að einhverju
leyti að baki þróun sykursýki og há-
þrýstings geti verið það sem kallað
er insúlínónæmi í líkamanum. „Það
aftur orsakast m.a. af erfðum, of-
fitu og hreyfingarleysi. Þegar
næmi fyrir insúlíni minnkar í lík-
amanum reynir hann að bæta fyrir
það með því að framleiða meira in-
súlín til að halda sykurmagninu í
blóðinu stöðugu. En þetta háa insúl-
ín getur leitt af sér hækkaðan blóð-
þrýsting.“ Rannsóknin sýnir að
sögn Karls að insúlín virðist hafa
meiri þýðingu fyrir hækkun blóð-
þrýstings hjá þeim konum sem voru
of þungar eða höfðu kviðfitu, sem
er meiri áhættuþáttur en fitusöfnun
annars staðar á líkamanum. „Kvið-
fita er mikill áhættuþáttur, bæði
hvað varðar sykursýki og hjarta-
og æðasjúkdóma,“ segir Karl. „Í
þessu tilliti virtist insúlín hafa held-
ur meiri þýðingu hjá þeim konum
sem voru með kviðfitu. En kviðfita
annars virtist ekki spá miklu fyrir
háþrýsting, það kom svolítið á
óvart, þar sem hún er þekkt sem
áhættuþáttur hvað varðar hjarta-
og æðasjúkdóma. Á þessu höfum
við ekki skýringu enn.“
Eggjahvíta í þvagi
og háþrýstingur
Þekkt er að þeir sem eru með
sykursýki og hafa eggjahvítu í
þvagi eru í aukinni hættu á að fá
nýrnasjúkdóma og hjarta- og æða-
sjúkdóma. „Eggjahvítu í þagi má
trúlega rekja til þess að klæðning
innan á æðunum leki eggjahvítunni
í gegnum nýrað.“ Þannig getur
prótein í þvagi að sögn Karls verið
merki um lélegt eða gallað æðaþel.
Í rannsókninni var rannsakað allt
þvag um 700 kvenna sem þær söfn-
uðu á einum sólarhring og athuguð
samtímafylgni við blóðþrýsting og
eins var kannað hvernig það spáði
um háþrýsting seinna. „Eggjahvíta
í þvagi hafði samtímafylgni við há-
an blóðþrýsting en varðandi for-
spárgildi virtist það ekki hafa mikið
að segja hvað varðar háþrýsting.“
Karl segir að niðurstöður sænsku
könnunarinnar og rannsóknar
Hjartaverndar hafi verið að flestu
leyti sambærilegar og því þótti til-
valið að hafa þær saman í ritgerð-
inni. „Þegar svona hóprannsóknir
eru gerðar safnast gífurlegt magn
upplýsinga á kerfisbundinn hátt,“
segir Karl. „Þarna er því komið
mjög öflugt tæki til að skoða ýmsa
hluti og margt annað en það sem ég
skoðaði. Í framtíðinni væri hægt að
skoða margt á sambærilegan hátt.
Upplýsingarnar liggja þegar fyrir
og alltaf er verið að vinna úr þeim.“
Íslenskur læknir rannsakar forspárgildi ýmissa þátta um háþrýsting
Blóðþrýstingurinn er
toppurinn á ísjakanum
Morgunblaðið/Jim Smart
Karl Kristjánsson sinnir ungum sjúklingi á Heilsugæslustöðinni Sólvangi í Hafnarfirði þar sem hann starfar.
SKÓGRÆKTARFÉLAG Íslands og
Olís hafa gert með sér samkomulag
um bætt aðgengi fólks að nýjum
skógarsvæðum landsins. Samningur
þess efnis var undirritaður á aðal-
fundi Olís. Samkvæmt honum verður
ráðist í að bæta aðstöðu við aðkomu,
stígagerð og merkingar í Land-
græðsluskógum, með áherslu á að
hægt verði að opna þessi svæði betur
og auðvelda aðgang til útivistar fyrir
almenning. Auk þess er það mark-
mið samstarfsins að auka skilning á
mikilvægi skógræktar á Íslandi.
Samingurinn er til næstu þriggja
ára og mun Olís styðja verkefnið
með þriggja milljóna króna framlagi
á ári næstu þrjú árin, samtals um 9
milljónir króna. Að loknu samnings-
tímabilinu verður metið hvort frek-
ara framhald verði á samstarfinu.
Stefnt er að því að fá fleiri fyrirtæki
til samstarfsins og að um 50 millj-
ónum króna verði varið til verkefn-
isins á næstu 5 árum.
Olís fagnar 75 ára afmæli sínu á
þessu ári og er samningurinn gjöf til
Skógræktarfélagsins á þessum tíma-
mótum. Félagið hefur á síðustu 10
árum varið um 200 milljónum króna,
eða um 12% af hagnaði félagsins á
tímabilinu, til ýmissa þjóðþrifamála.
Í fréttatilkynningu frá Olís og
Skógræktarfélagi Íslands segir að í
upphafi síðasta áratugar hafi Skóg-
ræktarfélag Íslands, ásamt aðildar-
félögum sínum, hafið umfangsmikið
átak á 120 stöðum víða um landið.
Mörg þessara skógarsvæða, sem
kölluð eru Landgræðsluskógar, hafi
dafnað vel og séu nú farin að mynda
skjól og skapa bætt útivistarskilyrði.
Því sé brýnt að hugað sé strax að
framkvæmdum sem stuðla að góðu
aðgengi, þannig að almenningur geti
notið þessara svæða sem fyrst.
Skógar Íslands eru í dag ein vin-
sælustu útivistarsvæði landsins.
Sem dæmi má nefna að árlega heim-
sækja Heiðmörkina um 250 þúsund
manns og um 150 þúsund manns
heimsækja Kjarnaskóg við Akureyri
á hverju ári.
Olís styrkir bætt aðgengi
að skógarsvæðum
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Magnús Jóhannesson, formaður Skógræktarfélags Íslands, og Gísli
Baldur Garðarsson, stjórnarformaður Olís, undirrita samkomulag um
bætt aðgengi að nýjum skógarsvæðum landsins. Fyrir aftan þó standa
Brynjólfur Jónsson, framkvæmdastjóri Skógræktarfélagsins, Einar
Benediktsson, forstjóri Olís, og Thomas Möller, markaðsstjóri Olís.
Meirihlutinn
ákvað að
loka Örlygs-
hafnarskóla
BÆJARSTJÓRN Vesturbyggðar
ákvað á fundi sínum á fimmtudag, í
tengslum við umræðu um fjárhags-
áætlun ársins, að loka Örlygshafn-
arskóla á næsta skólaári og flytja
skólahald til Patreksfjarðar. Minni-
hlutinn í bæjarstjórn lagðist gegn
lokuninni og deildi hart á meirihlut-
ann fyrir þessa ákvörðun, sem ekki
var sögð pólitísk heldur „persónu-
legt óþokkabragð“ eins og einn bæj-
arfulltrúi, sem á börn í skólanum,
komst m.a. að orði á fundi bæjar-
stjórnar.
Börnum í skólanum
fer fækkandi
Jón B.G. Jónsson, forseti bæjar-
stjórnar, átti ásamt formanni bæj-
arráðs fund á föstudag með foreldr-
um þeirra átta barna sem stunda nú
nám við skólann í Örlygshöfn, sem er
heimavistarskóli. Ekki fer fram
kennsla í 10. bekk en milli Örlygs-
hafnar og Patreksfjarðar er um
þriggja kortera akstur. Jón sagði við
Morgunblaðið að á fundinum hefði
ákvörðunin verið útskýrð og rök-
studd en vissulega hefði komið fram
gagnrýni frá foreldrunum. Spurður
um helstu ástæður fyrir því að loka
skólanum sagði Jón að fámennið
skipti þar nokkru, nemendurnir átta
fengju betri aðstöðu til menntunar í
skólanum á Patreksfirði og sveitar-
félagið myndi spara töluvert í út-
gjöldum, eða um 10 milljónir á ári.
„Við teljum að hag barnanna sé
betur borgið í stærri skóla. Okkur
ber skylda til þess að sjá þeim fyrir
sambærilegri menntun og gerist
annars staðar í sveitarfélaginu. Ör-
lygshafnarskóli er einnig mjög dýr í
rekstri og það er fyrirséð að árið
2004 verða aðeins fjögur börn eftir í
skólanum. Þá yrði skólahaldinu sjálf-
hætt. Þær fjárhæðir sem sparast
munu að hluta nýtast í stuðning við
atvinnulífið í Örlygshöfn og sveitinni
í kring,“ sagði Jón en auk Patreks-
fjarðar og Örlygshafnar rekur sveit-
arfélagið Vesturbyggð skóla á Bíldu-
dal og Barðaströnd.
Bæjarstjórn
Vesturbyggðar