Morgunblaðið - 17.03.2002, Qupperneq 18

18 SUNNUDAGUR 17. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á
ALLRA seinustu
árum hefur orðið
sannkölluð bylting
í myndatöku gervi-
tungla af jörðinni.
Á nýjustu gervi-
tunglamyndum má
sjá smágerð atriði eins og einstaka
bíla og jafnvel merkingar á götum
borga. Slíkar myndir bjóða upp á
margs konar nýja nýtingarmögu-
leika miðað við eldri myndir sem
voru mun ónákvæmari.
Fjarkönnunartungl
Fjarkönnun með gervitunglum
hefur verið stunduð í rannsókna-
og eftirlitstilgangi í þrjá áratugi
og enn lengur í njósnaskyni.
Fyrsta eiginlega fjarkönnunar-
tunglið var bandaríska Landsat-1
tunglið sem komið var á braut um-
hverfis jörðu árið 1972. Um borð í
þessu tungli var svokallaður fjöl-
rásaskanni (MSS: MultiSpectral
Scanner) sem tók myndir af yf-
irborði jarðar á fjórum aðgreind-
um rásum eða böndum í sýnilegu
og nærinnrauðu ljósi. Greinihæfni
Landsat-MSS myndanna er 80 m,
þ.e. hver myndpunktur svarar til
80 m x 80 m svæðis á jarðaryf-
irborði, sem gefur til kynna lág-
marksstærð þeirra fyrirbæra sem
hægt er að greina á myndunum
(t.d. íþróttahöllin í Laugardal).
Síðan 1972 hafa gervitunglagögn
farið batnandi þannig að mynd-
irnar hafa orðið nákvæmari, þ.e.
það svæði sem svarar til hvers
myndpunkts hefur smækkað og
greinihæfni þeirra þannig aukist.
Landsat-TM (TM: Thematic Map-
per) með 30 m greinihæfni tók við
af Landsat-MSS árið 1984 og árið
1986 var franska gervitunglinu
SPOT-1 skotið á loft, en það tók
myndir með 10 m greinihæfni. Það
er þó ekki fyrr en í kjölfar hruns
Sovétríkjanna að verulegur skrið-
ur kemst á þróun myndskanna fyr-
ir gervitungl.
Njósnamyndir settar á markað
Það hefur alltaf verið vitað að
fjarkönnun hefur verið stunduð í
hernaðarlegum tilgangi með mun
nákvæmari tækjum heldur en frið-
sömum notendum hefur boðist. En
þótt menn hafi vitað þetta hefur
mikil leynd hvílt yfir þessari starf-
semi að öðru leyti og myndir úr
njósnatunglum aldrei verið sýndar
á opinberum vettvangi fyrr en
mörgum árum eftir að þær voru
teknar.
Við fall Sovétríkjanna varð
grundvallarbreyting á þessum
málum þegar Rússar tóku sig til
og fóru að selja njósnamyndir úr
gervitunglum sem þeir höfðu tekið
á tímum kalda stríðsins. Þessar
myndir höfðu meiri greinihæfni en
áður hafði sést og kipptu í einu
vetfangi grundvellinum undan
frekara laumuspili á þessu sviði.
Viðbrögð Vesturveldanna létu
heldur ekki á sér standa. Fyr-
irtæki, sem höfðu tekið þátt í smíði
tækjabúnaðar fyrir njósnatungl,
fengu leyfi stjórnvalda til þess að
að smíða og reka sín eigin fjar-
könnunargervitungl sem gátu tek-
ið mjög nákvæmar myndir.
Ný kynslóð gervitunglamynda
Árið 1999 er gervitunglið IKON-
OS tekið í notkun, en það tekur
myndir með eins fermetra mynd-
punktsstærð. Og á seinasta ári var
síðan gervitungli að nafni Quick-
Bird komið á braut um jörðu, en
myndir þess hafa um 0,6–0,7 m
greinihæfni. Ef að líkum lætur er
enn ekki komið að mörkum hins
tæknilega í þessum efnum. Þar
með eru nákvæmni og gæði gervi-
tunglamynda, sem teknar eru úr
mörg hundruð kílómetra fjarlægð
utan úr geimnum, orðin sambæri-
leg við loftljósmyndir sem teknar
eru úr flugvélum í tiltölulega mjög
lítilli hæð.
Notkun gervitunglamynda
á Íslandi
Gervitunglamyndir hafa frá upp-
hafi verið notaðar við margs konar
rannsóknir á Íslandi, t.d. í jarð-
fræði, jöklafræði og við kortlagn-
ingu á gróðri. Margir vísindamenn
hafa samt sett það fyrir sig að
greinihæfni gagnanna hafi verið
ónóg fyrir ákveðnar rannsóknir
auk þess sem gögnin sjálf voru dýr
og verð á sérhæfðum tölvubúnaði
til úrvinnslu á stafrænum mynd-
gögnum var mjög hátt. Á allra
seinustu árum hafa orðið veru-
legar breytingar til batnaðar hvað
öll þessi atriði snertir; greinihæfni
myndgagnanna hefur stóraukist
og verð þeirra lækkað hlutfallslega
auk þess sem hug- og vélbúnaður
til myndvinnslu kostar núna ekki
nema lítið brot af því sem hann
gerði fyrir áratug. Með aukinni
Ný kynslóð gervitunglamynda
– nýir notkunarmöguleikar
Landsat-TM mynd af Reykjavík. Greinihæfnin er 30 m. Stærstu byggingar,
helstu götur og opin svæði koma fram á myndinni. Heil Landsat-TM mynd er
185 km x 185 km að stærð.
Miðbærinn og Tjörnin í Reykjavík. Lítill hluti IKONOS-gervitunglamyndar sem
tekin var 9. ágúst 2001. Greinihæfni er 1 m. Bílar og merkingar á götum og bíla-
stæðum sjást auðveldlega, t.d. strætisvagnar í efra hægra horni myndarinnar.
Innrauð IKONOS-litmynd af Reykjavík og Kópavogi. Greinihæfnin er 1 m. Mynd-
in er tekin á sýnilegu og nærinnrauðu sviði. Gróður kemur fram í rauðum litum
og gefur það mjög vel til kynna hversu strjál byggðin á höfuðborgarsvæðinu er.
IKONOS-mynd af Öskjuhlíðinni og Perlunni í Reykjavík. Myndin er í raunlitum
þannig að gróður kemur fram í grænum lit. Sjá má einstaka bíla og jafnvel
merkingar á götum og bílastæðum.
Landsat-MSS mynd af Reykjavík og nágrenni. Greinihæfnin er 80 m en hún
nægir ekki til þess að hægt sé að greina einstök hús eða götur, aðeins sést
móta fyrir flugvellinum og Tjörninni. Myndin sýnir aðeins örlítinn hluta af heilli
Landsat-MSS mynd sem er 185 km x 185 km að stærð.
IKONOS-mynd af Reykjavík sem tekin var 9. ágúst 2001 úr 680 km hæð.
Greinihæfnin er 1 m. Öll hús og allar götur eru mjög vel sýnileg. Einnig má sjá
einstaka bíla á götunum og merkingar á flugbrautum Reykjavíkurflugvallar.
Hver IKONOS-mynd er 11 km x 11 km að stærð.
Fjarkönnun með gervi-
tunglum hefur verið
stunduð í rannsókna- og
eftirlitstilgangi í þrjá ára-
tugi og enn lengur í
njósnaskyni. Kolbeinn
Árnason segir f́rá bylting-
unni í þróun slíkrar tækni
á síðustu árum, en með
henni má nú orðið jafnvel
greina bíla og götumerk-
ingar.