Morgunblaðið - 05.05.2002, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. MAÍ 2002 21
Gerði mér grein fyrir að það hefði
ekki breyzt eins mikið innra með
sér og á ytra borðinu. Ég sé æ bet-
ur, að við höfum vanmetið forfeður
okkar, þeir höfðu ekki minni
greind en við, svo að engin framför
hefur átt sér stað á mannsheil-
anum á þeim langa tíma sem liðinn
er frá velmektardögum víking-
anna. Við höfum að vísu lært
meira. Okkur hefur aukizt vitn-
eskja, en gáfur okkar og greind
eru ekki meiri. Þvert á móti er ég
þeirrar skoðunar, að kynslóðin sem
við heyrum til, og þá ekki sízt
börnin og unglingarnir nú á dög-
um, hefur vegna tækniframfara
orðið að leggja of mikið á heilann,
t.a.m. íþyngt honum með alls kon-
ar skemmtiprógrömmum. Af þeim
sökum m.a. höfum við ekki sama
hæfileika og forfeður okkar til að
hugsa skýrt. Það var að vissu leyti
gæfa þeirra að þekking þeirra var
takmörkuð. Hún íþyngdi þeim
ekki. Ómerkilegir hlutir trufluðu
þá ekki eins og nú er.“
Talið berst aftur að hafinu. Hann
var hræddur við það. En hvað gerð-
ist? Hvernig vann hann bug á þess-
ari hræðslu sinni?
„Ég leit á hafið eins og ryksugu
sem sogar allt til sín. Ef maður fór
út á hafið, var nær ógerningur að
halda sig á yfirborðinu, fannst
mér. Maður hlyti að sogast niður í
undirdjúpin og drukkna. En þegar
ég hafði kynnst sjónum úr fleka,
breyttist ótti minn í öryggistilfinn-
ingu. Slíkur farkostur sogast ekki
niður í djúpið, en þeytist upp á yf-
irborðið eins og tappi. Í staðinn
fyrir að hverfa inn í bylgjurnar,
flýtur maður upp á öldutoppana.
Þegar maður siglir á stóru skipi í
þungri öldu, kastar hún skutnum
upp um leið og stefnið hverfur í sjó
af svo miklu afli, að hann getur
beygt járn eins og ekkert sé. En í
litlum farkosti eins og víkingaskipi,
Kon Tiki fleka eða sefbát, er engin
hætta á slíkum átökum, því að nóg
rými er fyrir þessi frumstæðu litlu
skip milli öldutoppanna. Þegar ald-
an rís, tekur hún þessi skip með
sér, og það myndast trúnaður milli
manns og hafs, jafnvel þó að aldan
sé hvítfyssandi yfir höfði manns.
Maður blotnar að vísu, en hvað
gerir það, fyrst fleytan er á öldu-
toppinum?
Þessi reynsla hefur gjörbreytt
afstöðu minni til hafsins. Ég er
hættur að sjá það frá ströndinni.
Margir hafa horft á það eins og ég
gerði drengur, frá stórum klettum,
þar sem brimlöðrið springur í allar
áttir og brotnar með svo miklum
krafti að maður hefur á tilfinning-
unni, að aldan gæti brotið allt sem
fyrir er. En þegar komið er út á
hafið blasir við manni allt önnur
mynd. Maður sér ekki lengur
þessa krepptu ölduhnefa sem koma
æðandi á mann, heldur veltur hafið
áfram í stórum bylgjuföllum, hvort
sem er í roki eða fárviðri. Aldan
veltur alltaf þannig að báturinn
hefur tækifæri til að hrista hana af
sér. Við fljótum ofan á froðunni og
krafturinn er ekki eins mikill og
maður hélt. Óttinn hverfur.
Eina skiptið sem ég fann til ótta
um borð í Kon Tiki var þegar við
höfðum farið 8.000 km leið yfir
Kyrrahafið á 101 sólarhring og
kóralrifin blöstu við okkur, þar
sem öldurnar brotnuðu hvítfyss-
andi við eyjarnar og rifin minntu á
hvassar tennur eða spjótsodda. Við
vorum ekki hræddir við sjóinn, þar
sem hann steypti sér eins og vegg-
ur yfir kóralrifin, heldur óttuðumst
við þann möguleika að okkur
mundi skola fyrir borð. Þá mund-
um við farast á rifgörðunum á
svipstundu. Sömu sögu er að segja
úr Ra-ferðunum. Við óttuðumst
ekki hafið, heldur þann möguleika
að okkur mundi skola upp á kletta-
beltin á strandlengju Afríku, þegar
við sigldum suður með álfunni, áð-
ur en við lögðum út á hafið. Það
var okkur mikill léttir þegar úthaf-
ið blasti við framundan eftir
tveggja eða þriggja vikna siglingu
meðfram Afríkuströnd. Þá fundum
við til öryggiskenndar. Að vísu átt-
um við mikla og erfiða raun fyrir
höndum. En við litum á hafið sem
vin. Landið með klettum og skerj-
um er óvinurinn.“
Trú og haf eru óskiljanlegir þættir
í sögu okkar. Hvað segir norski vík-
ingurinn, Thor Heyerdahl, um
trúna og örlög mannsins?
„Ég held að þeir sem sterkast
hafa upplifað náttúruöflin, þeir
sem hafa dvalizt á heimskautunum
undir endalausum stjörnuhimni og
einnig þeir sem hafa vikum saman
barizt við úthöfin með óendanleik
stjörnuhiminsins yfir höfði sér,
komist fljótt að þeirri örlagaríku
niðurstöðu, að við mennirnir erum
ekki skaparar himins og jarðar.
Við erum hluti sköpunarverksins.
Undir víðáttum stjörnuhiminsins, á
hafi úti, á ísbreiðum heimskaut-
anna og endalausum eyðimörkum,
finnur maður til meiri auðmýktar
en þegar gengið er eftir götum
stórborganna. Í borginni er allt af
manna völdum sem við blasir. Við
erum meistararnir. En landkönn-
uðurinn hefur fljótlega á tilfinning-
unni, að bak við þetta allt sé miklu
stærra og sterkara afl en við
þekkjum. Allt þetta var til áður en
menn fæddust og verður til löngu
eftir að maðurinn er horfinn af
sjónarsviðinu.
Um borð í Ra vorum við átta
saman frá jafnmörgum ólíkum
löndum. Ég valdi félaga mína með
tilliti til þess, að þeir höfðu ólík
trúarbrögð, ólíkan pólitískan bak-
hjarl, ólíkan litarhátt. Þar var kaþ-
ólskur maður og mótmælandi,
kopti og Búddatrúarmaður, Mú-
hameðstrúarmaður, náttúrudýrk-
andi og guðleysingi. Þegar við sát-
um um borð í skipinu, sem virtist
svífa um endalausan alheiminn í
niðamyrkri með glitrandi stjörnu-
himininn yfir höfði og lýsandi
frumgróður í sjónum, snerust um-
ræðurnar stundum um trúarbrögð
og þá kom í ljós, að fátt skildi okk-
ur að í þeim efnum. Við fundum
allir að við vorum ekki, þrátt fyrir
allt, herrar sköpunarverksins. Að
þessu leyti vorum við allir jafnir. Í
raun og veru vissum við sáralítið
um tilveruna og lögmál hennar.
Hugsun okkar hvarflaði að hinu
sama – við getum kallað það Allah,
við getum kallað það guð, við get-
um kallað það náttúruöfl. En það
var eitthvað sem verður ekki mælt
með þeirri þekkingu, sem tækni og
vísindi hafa yfir að ráða.
Við vorum allir í sama báti.“
Viðtalið birtist fyrst í Morgun-
blaðinu 1971.
AP
Thor Heyerdahl fyrir framan Ra II í hafnarborginni Safi í Marokkó áður en hann
gerði aðra tilraun til að komast yfir Atlantshafið.