Morgunblaðið - 05.05.2002, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 5. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ALÞJÓÐLEGURbaráttudagurverkamanna er ekkihaldinn hátíðlegur
að jafnaði í Bandaríkjunum.
Fyrsti maí hefur litla þýð-
ingu, Bandaríkin eru ekki eitt
af þeim þúsund löndum þar
sem þjáðir menn fara fram.
Þeir vita hreinlega ekkert af
þessu hérna. Nema í hippa-
bænum Berkeley í Kali-
forníu. Þar uppfræðir pitsu-
kommúnan ,,Pizza Collective“
(PC) lýðinn um bárur frelsis
og fúnar stoðir. Flestir hafa
þó lítinn áhuga á þeim og
vilja bara pitsu. En PC (sem
vel á minnst býr til bestu
pitsur í heimi) reynir sitt,
hefur lokað fyrsta maí og
leggur hljóðlega á ráðin um
byltinguna.
PC er samvinnufélag,
starfsmennirnir eiga staðinn
saman og sjá um hann eins
og stór fjölskylda. Þar eru
pitsusneiðar afgreiddar við
afgreiðsluborð, ein tegund
bökuð á dag úr fyrsta flokks
hráefni, minnst tveimur osta-
tegundum og einhverju gúm-
mulaðisgrænmeti, ólífu-
mauki, og -olíu og ferskum
kryddjurtum. Það er alltaf
röð út á götu og mussuklædd-
ir tónlistarmenn leika djass
til að stytta fólki stundirnar í
biðröðinni. Ég elska ,,góðu
pitsuna“ eins og ég kýs að
kalla matinn sem þeir hippar
búa til og gæti léttilega borð-
að hana daglega. Svo hittir
maður líka alltaf alls konar
fólk þarna, þó að samræð-
urnar séu sjaldnast frum-
legar …
,,Fyrirgefiði,“ segir parið á
næsta borði, ,,en hvaðan eruð
þið?“ Þeir eru báðir krúnu-
rakaðir með dökkt og grósku-
mikið alskegg, vöðvastæltir í
hlýrabolum og með silfur-
hring í nefinu. Þeir eru voða
krúttlegir og ég varpa
sprengjunni: „Frá Íslandi.“
Brosi kurteislega um leið og
ég renni í huganum yfir sam-
talið sem framundan er. ,,Vá
Ísland! Þið eruð fyrstu mann-
eskjurnar frá Íslandi sem við
höfum hitt!“ (Nú kemur sami
ömurlegi brandarann í þús-
undasta sinn) ,,Já, við erum
nú ekki það mörg“, segi ég,
,,bara þrjú“ bætir maðurinn
minn við og við hlæjum öll
voða mikið. ,,Nei í alvöru,
hvað eruð þið eiginlega
mörg?“ ,,280.000“ ,,Nei!“
,,Jú!“ ,,Í alvöru?“ ,,Já.“ ,,En
ótrúlega magnað!“ ,,Já“ (á
innsoginu). (Næst spyrja þeir
pottþétt um tungumálið.)
Hvaða tungumál talið þið á
Íslandi?“ „Íslensku“. Þeir
verða ráðvilltir á svip og
grunar eflaust að við séum að
rugla í þeim. ,,Ha? Íslenska?“
Svo er eins og rofi aðeins til:
,,Hvernig mál er það? Er það
eins og þýska? Þetta hljómaði
eins og þýska þarna áðan.“
,,Já, vel athugað, íslenska er
nefnilega skyld þýsku“ (Svo
veðrið.) „Vá Ísland! En er
ekki hræðilega kalt á Ís-
landi“. ,,Jú“. (Nú kemur
Grænlandsfrasinn.) „Ég
heyrði einhvers staðar að Ís-
land væri í rauninni grænt,
en að Grænland sé þakið ís.
Er það rétt?“ (Hvað sem ann-
ars má segja um vanþekk-
ingu Bandaríkjamanna á
sviði landafræði, þá virðast
þeir vita eitt og annað. Ég
hef til dæmis ekki enn hitt
hressan Kana á kaffihúsi sem
ekki kann að fara með Ís-
lands/Grænlands-brand-
arann. Alla vega held ég að
þetta sé brandari. Þeir glotta
allir við tönn þegar þeir fara
með frasann. Eða kannski
ljóma þeir bara svona af stolti
yfir landafræðiþekkingu
sinni. Til að vera vingjarnleg
beiti ég húmor af sama kal-
íberi og útskýri fyrir þeim að
Grænlendingar hafi verið
slyngari í almannatengslum.)
,,Hvað heitið þið annars?“
spyr ég þá svona til að sýna
lit. ,,Scott,“ segir sá minni.
,,Ég heiti líka Scott,“, bætir
sá stærri við og hlær svo að
hringurinn gengur upp og
niður efri vörina. Litli Scott
bendir með pitsusneiðinni á
áletrunina á bolnum sínum og
spyr ,,Þekkirðu Björk?“
Við kveðjum Scott og Scott
og þökkum þeim fyrir spjall-
ið. Þeir voru mjög „impóner-
aðir“ þegar ég sagði þeim að
ég hefði einu sinni séð Björk í
strætó og eru að hugsa um að
koma í helgarferð til
,,Rekkjavikk“. Maðurinn við
borðið hinum megin við okk-
ur blandaði sér í samræð-
urnar undir lokin og sagðist
hafa lesið það einhvers staðar
að pabbi Bjarkar væri skóg-
arhöggsmaður, eins og raun-
ar flestallir Íslendingar.
,,Þess vegna eru þeir svona
sterkir sjáiði.“ Við leiðréttum
þennan athyglisverða mis-
skilning og sögðum að faðir
Bjarkar hefði reyndar verið
verkalýðsleiðtogi til margra
ára. ,,Hvað segiði, ber hann
þá ábyrgð á þessum fyrsta
maí?“ Við ákváðum að sum-
um væri greinilega ætlað að
vaða í tómum misskilningi,
stungum síðasta pitsubit-
anum upp í okkur og vink-
uðum bless. Á leiðinni út
pikkar maðurinn sem stendur
aftast í röðinni í okkur og
segir ,,Fyrirgefiði, en hvaðan
eruð þið?“ Við horfum hvort á
annað, erum svo sem ekkert
að flýta okkur í dag, þetta er
líka vinalegur náungi og
svona … „Frá Íslandi …“
,,VÁ!“
Birna Anna
á sunnudegi
Morgunblaðið/Ásdís
Ísland, pitsa
og 1. maí
B
LÓMLEGT leikhúslíf er sjálf-
krafa vitnisburður um skapandi
list og listamenn; íslenskt leik-
hús er skapandi og framsækið í
viðleitni sinni til að spegla sam-
félagið, umskapa það og end-
ursegja; vinna úr hráefninu sem
því leggst til af menningu okkar, sögu og sam-
tíma. Hversu nálægt þessari lýsingu kemst
leikhúsið okkar og hversu einlægt er það í við-
leitni sinni til að gegna þessu hlutverki? Svari
hver fyrir sig.
Tilefni þessara hugleiðinga eru tvær nýaf-
staðnar frumsýningar í stóru Reykjavíkurleik-
húsunum; Kryddlegin hjörtu í Borgarleikhús-
inu og Veislan í Þjóðleikhúsinu. Báðar hafa
þessar sýningar hlotið afbragðsgóðar viðtökur
og leikurum og listrænum stjórnendum verið
hrósað í hástert fyrir frumleg efnistök og úr-
vinnslu. Að flestu leyti er
óþarft að gera samanburð
á þessum sýningum en þó
eiga það þær sameiginlegt
að upphaf þeirra má rekja
til vinsælla kvikmynda þar
sem Kryddlegin hjörtu var
gerð eftir skáldsögu en
Veislan eftir frumsömdu handriti. Í Borgarleik-
húsinu var tekin sú ákvörðun fyrir ári að gera
leiksýningu byggða á skáldsögunni Kryddlegin
hjörtu. Guðrún Vilmundardóttir er aðalhöf-
undur leikgerðarinnar en leikstjórinn Hilmar
Jónsson kom fljótt til sögunnar og átti sinn þátt
í þróun handritsins. Kvikmyndin var að sjálf-
sögðu til staðar og var að sögn þeirra Hilmar og
Guðrúnar höfð til hliðsjónar en þeir sem séð
hafa hvorutveggja kvikmyndina og leiksýn-
inguna geta dæmt um hversu líkt er á með
þeim. Aðalatriðið er þó að leikgerðin er íslenskt
handrit, unnið eftir hugmyndum íslenskra lista-
manna og af sjálfu leiðir að talsverð áhætta er
tekin með útkomuna. Hversu miklu auðveldara
hefði verkið ekki orðið ef til hefði verið erlend
leikgerð sem aðeins hefði þurft að klæða í ís-
lenskan leikbúning, leikararnir að læra hlut-
verkin sín og allir hefðu vitað frá upphafi að
þetta væri leikgerð sem „farið hefði sigurför
um heiminn undanfarin misseri“. Það hefði
sannarlega verið auðveldara en um leið minna
skapandi, þar sem frumsköpun í listum er ávallt
meira gefandi en eftirtökur af fyrirmyndum.
Sýning Þjóðleikhússins á Veislunni eftir
Thomas Vinterberg er byggð á samnefndri
kvikmynd sem Vinterberg skrifaði handritið að.
Kvikmyndin og leikhandritið eru einnig mjög
lík í útfærslu, svo mjög að sá sem hefur séð
kvikmyndina veit gjörla hvernig sagan mun
ganga fyrir sig, fátt kemur á óvart að því leyti.
Það er þó ekkert einsdæmi og góð saga þolir
ágætlega að vera sögð bæði í bíó og leikhúsi.
Fyrir hálfu öðru ári eða svo var leikritið Veislan
frumsýnd í tveimur leikgerðum í Þýskalandi af
tveimur leikhúsum í Dortmund og Dresden
með einungis dags millibili. Sviðsetning og út-
færsla var býsna ólík, svo mjög að þýskir gagn-
rýnendur báru þær óspart saman og veltu fyrir
sér hvor leiðin væri verkinu þénanlegri. Í Dort-
mund þótti gagnrýnendum sýningin „leik-
húslegri“ þar sem raunsæi er látið lönd og leið
og m.a.er nýlátin systir í fjölskyldunni á reiki
um sviðið í mörgum atriðum.
Að öðru leyti var sýningin greinilegameð hefðbundnara sniði en Dresden-sýningin. Leikhúsgestunum var ekkiboðið til borðs með persónum leiks-
ins. Þeim var ekki boðinn matur og mynd-
bandstækni var ekki notuð í sýningunni. Þá var
ekki lifandi tónlist undir máltíðinni.
Þrátt fyrir að gagnrýnendur væru sæmilega
hrifnir af þessari sýningu er greinilegt að hrifn-
ing þeirra beindist nær öll í átt til Dresden. Þeir
hæla allflestir sýningunni frá Dresden hástöf-
um og þá einkum sviðssetningu og útfærslu
leikstjórans Michael Thalheimer og sviðsmynd
Olaf Altmann. Lýsingin á sviðsetningu
Dresdensýningarinnar er sem hér segir: Risa-
stórt borð, sem jafnframt er notað sem leiksvið.
Áhorfendur sitja við hlið leikara og blanda við
þá geði á stundum. Þeir eru dregnir inn í leik-
inn, fínlega og bara ef þeir kæra sig um. Borin
er fram þríréttuð máltíð, rauðvín og hvítvín.
Leikarar ganga um beina. Leifur frændi filmar
stöðugt og vídeómyndinni er samtímis varpað
uppá vegg. Píanóleikari spilar undir.
Það vekur athygli að enginn er skrifaður sem
höfundur leikgerðar í hvorugu tilfelli en þó er
greinilegt að leikgerðina í Dresden hefur leik-
stjórinn, Michael Thalheimer, búið til, því hon-
um er óspart hælt fyrir hugmyndaríka útfærsl-
una.
Lengd sýninganna var ekki hin sama því sýn-
ingin í Dresden tók um 3 tíma, en í Dortmund
tók sýningin nánast jafnlangan tíma og bíó-
myndin.
Að lokum velta gagnrýnendurnir því fyrir
sér hvað leikhúsin þyrsti í góðar sögur, sem um
þessar mundir sé einkum að finna í bíómynd-
unum og því sé ekkert skrýtið við það að leik-
húsið sæki á þau mið eftir góðu efni.
Það er erfitt að láta sér detta í hug slíka til-
viljun að listrænir stjórnendur Veislunnar í
Þjóðleikhúsinu hafi „dottið niðurá“ nákvæm-
lega sömu lausn í sviðsetningu sinni og gert var
í Dresden í fyrra. Að sumu leyti má það kannski
einu gilda og dregur ekkert úr gæðum sýning-
arinnar fyrir áhorfendur eða þunga upplifunar-
innar. Það sem er aðfinnsluvert er að ekki skuli
vera gengið hreint til verks og raunverulegir
höfundar sviðsetningarinnar tilfærðir með rétt-
um hætti. Hér er því verið að fara einfalda og
ódýra leið að flóknu markmiði; einmitt öfuga
leið við þá sem Borgarleikhúsið kaus að fara er
það ákvað að sviðsetja Kryddlegin hjörtu.
Nú er það alls ekki óalgengt að höfund-arréttur að sviðsetningu leik-húsverka fylgi þeim á milli landa.Þetta tíðkast mjög með sviðsetningu
stærri söngleikja og er strangt eftirlit haft með
því að öllum fyrirmælum sé fylgt út í ystu æsar
af hálfu handhafa höfundarréttar. Þegar Þjóð-
leikhúsið tók til sýninga nokkra vinsæla söng-
leiki á 9. áratug síðustu aldar, Vesalingana og
Gæja og píur, var gert góðlátlegt grín að því að
þær væru sviðsettar eftir myndböndum sem
bárust frá umboðsmönnum höfunda í London.
Þó var ekki um neitt annað að ræða ef verkin
áttu að fást sýnd á annað borð. Fyrir hefur
komið að kröfur um sviðsetningu hafa verið svo
yfirgengilegar að íslensku leihúsin hafa ekki
haft nokkur tök á að ganga að þeim. Dæmi um
slíkt er Óperudraugurinn eftir Andrew Lloyd
Webber.
Ein vinsælasta sýning Þjóðleikhússins um
þessar mundir er Með fulla vasa af grjóti. Sú
sýning var sviðsett af írskum leikstjóra, þeim
sama og hefur sviðsett verkið víða um heim.
Hann fylgir nákvæmlega sömu aðferð alls stað-
ar og er ekkert um það segja þar sem þetta er
hans hugmynd og hún er jafngóð hér og annars
staðar. Það er því í sjálfu sér ekkert athugavert
við það þótt góðar hugmyndir séu nýttar oft og
vel; það sem stingur í augun er að reynt skuli að
slá ryki í augu okkar hér uppi á Íslandi og láta
sem króginn hafi fæðst hér og nú þegar hann er
löngu kominn á legg og búinn að geta sér nafn
erlendis.
Loks er ekki úr vegi að brýna íslenska leik-
húsgagnrýnendur til að hafa þetta í huga þegar
þeir fjalla um leiksýningar og gera skýran
greinarmun á íslenskri frumsköpun og íslenskri
endursköpun á erlendri frumsköpun; vökva
þann gróður sem gægist upp af og til upp úr
moldinni og gera jafnvel ósanngjarnan sam-
anburð við erlendu stofupottablómin.
Frumsköpun eða endurvinnsla
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Veislan í sýningu Þjóðleikhússins.
AF LISTUM
Eftir Hávar
Sigurjónsson
havar@mbl.is
VEISLAN í sýningu Stadtschauspiel í Dresden.