Morgunblaðið - 26.05.2002, Page 24

24 SUNNUDAGUR 26. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞÓRDÍS Rúnarsdóttir og Jón RagnarJónsson hafa tekið þátt í undirbún-ingi og framkvæmd vitundarvakn-ingar gegn fordómum fyrir höndHins hússins, sem nýlega flutti
starfsemi sína í gömlu lögreglustöðina við
Pósthússtræti. Hitt húsið er menningar- og
upplýsingamiðstöð ungs fólks og var verk-
efnið Sleppum fordómum þeim mjög hug-
leikið, enda leggur Hitt húsið mikla áherslu á
umburðarlyndi og fordómalaus samskipti að
þeirra sögn. Fulltrúar Hins hússins voru mál-
svarar ungs fólks í verkefninu. Hitt húsið tek-
ur þátt í uppákomum í miðbænum og var vit-
undarvakningin gegn fordómum ásamt
samkomunni á Ingólfstorgi um síðustu helgi
þar engin undantekning.
Fordómar ungs fólks
„Ungt fólk hefur fordóma líkt og eldra fólk,
og jafnvel telja sumir að ungt fólk sé for-
dómafyllra en þeir eldri,“ segir Þórdís, en
bætir við að ástæða þessa sé líklega sú að
ungt fólk tjáir sig frekar um þessi mál en þeir
sem eldri eru, og er dæmt út frá því. Þau
benda á að fordómar eru lærðir og ungt fólk
lærir þá ekki síst af því fullorðna fólki sem
það umgengst. Þess vegna liggur ábyrgðin
hjá þeim sem ala upp börnin og er hlutverk
þeirra að kenna þeim víðsýni, umburðarlyndi
og sátt við sjálf sig og aðra. Þórdís telur, að
meðal ungs fólks megi að sjálfsögðu finna for-
dóma sem séu, líkt og aðrir fordómar, byggðir
á staðalmyndum og fáfræði. Þessu er hægt að
breyta með því að fræða ungt fólk um fjöl-
breytileikann og kenna því að láta ekki for-
dóma hlaupa með sig í gönur.
Vinna þarf gegn staðalmyndum og niðrandi
tali um hópa samfélagins, og það tekst oft vel
þegar manneskja er beðin um að íhuga hvort
hún sjálf hafi orðið fyrir fordómum. „Þá opn-
ast augu viðkomandi fyrir líðan þeirra sem
þola þurfa fordóma, og tækifæri gefst til þess
að hefja sjálfsskoðun og lausn frá fordóm-
unum, sem einmitt er markmið vitundarvakn-
ingarinnar,“ segir Þórdís.
„Sýnilegustu fordómarnir hjá ungu fólki
eru gagnvart ungu fólki frá Asíu,“ segir Jón
Ragnar, „en menningarsamfélag þeirra er
mjög frábrugðið veruleika íslenskra ung-
linga.“ Þar þarf að fræða ungt fólk betur og
þjálfa það í fjölmenningarlegum samskiptum.
Ungt fólk verður einnig fyrir fordómum
samfélagsins. Það berst gegn alhæfingum um
slæma hegðun, óábyrgt líferni og hræðslu al-
mennings. Þar verða unglingar að sýna í
verki að þeir eru mikils megnugir, og hefur
Hitt húsið verið vinsæll vettvangur fyrir
framtak ungmenna.
Hlutverk skólans og félagsstarfsins
Skólinn gegnir mikilvægu hlutverki hvað
varðar aðlögun ungs fólks að samfélaginu.
Jón Ragnar hefur tekið þátt í spennandi
starfi í Iðnskólanum í móttöku erlendra
krakka á framhaldsskólastig. Skólinn er vett-
vangur fræðslunnar og þar á að nýta öll tæki-
færi til aukinnar fræðslu. Í grunnskólanum er
unnið mjög gott starf að sögn Þórdísar, en
alltaf má gera betur. Sjálfsmyndina þarf að
rækta og berjast þarf gegn fáfræði. Skóla-
kerfið getur frætt nemendur mikið um er-
lenda menningu og þannig fyrirbyggt for-
dóma.
Aðlögun nemenda í skóla er ekki nægileg,
einnig er nauðsynlegt að vinna með foreldr-
unum. Jón Ragnar bendir á að þetta þurfi að
skoða betur. Fjölskyldan er mismikilvæg í fé-
lagsheild hvers og eins, og allt starf með ungu
fólki af erlendum uppruna verður að vera í
tengslum við foreldrana. Að öðrum kosti
skapast togstreita milli eldri og yngri fjöl-
skyldumeðlima, bæði hvað varðar menningu
foreldranna og menningu landsins sem flutt
hefur verið til. „Þeir krakkar sem eiga í mest-
um vanda lenda í gjá á milli þessara tveggja
póla,“ segir Jón Ragnar, „og þeim þarf nauð-
synlega að hjálpa.“ Þórdís tekur undir orð
Jóns og bendir á að oft myndi unglingar í
vanda hópa sem lenda í árekstrum við aðra.
Klíkur og gengi
Öllum unglingum er nauðsynlegt að til-
heyra hópi, þar þroskast þeir og læra hver af
öðrum. Það er hluti unglingamenningarinnar
að samsama sig einhverjum hóp og finnast
maður tilheyra honum. Sumir þessara hópa
lenda í útistöðum hver við annan og komast
jafnvel í fréttirnar. Viðbrögð samfélagsins
hafa einkennst af tilraunum til að uppræta
samkomur unglinga, til dæmis í miðbæ
Reykjavíkur. Jón Ragnar bendir á, að til þess
að aðgerðir sem slíkar virki er nauðsynlegt að
bjóða upp á uppbyggjandi umhverfi og já-
kvætt hópastarf ungmenna. Þar hefur Hitt
húsið unnið mikið og gott starf, meðal annars
í blönduðum hópum Íslendinga og útlendinga
til þess að auka tengslin milli krakkanna. Þór-
dís telur hópvinnu með unglingum bestu leið-
ina til árangursríks samstarfs við ungt fólk.
Brú milli menningarheima
Hitt húsið hefur starfrækt hópinn Brú milli
menningarheima undanfarin ár þar sem unnið
er með ungu fólki af ýmsu þjóðerni að skap-
andi og fræðandi viðfangsefnum. Starfið er í
samvinnu við aðra sem sinna málefnum út-
lendinga á Íslandi, til dæmis Alþjóðahúsið og
ungliðahreyfingu Rauða krossins. Jón Ragnar
segir að árangur starfsins hafi verið mjög
mikill, krakkarnir hafi kynnt sér ólíka menn-
ingu og gert ýmislegt saman. Fyrir utan hóp-
astarfið er markmið Hins hússins að vinna á
sviði umburðarlyndis, samstarfs og sam-
hygðar. Samstarf Íslendinga og útlendinga er
nauðsynlegt til þess að koma í veg fyrir að
þjóðerni vefjist fyrir fólki. „Fáfræðin nærist á
staðalmyndum sem engan veginn fá staðist
þegar þú kynnist einhverjum persónulega af
tilteknum hópi,“ segir Jón Ragnar.
Umburðarlyndi er lykilorðið
„Unglingar þurfa hjálp við að losna úr viðj-
um fordóma gagnvart þeim sem eru öðruvísi.
Þeir hugsa mikið um sjálfsmyndina, og leitast
við að vera eins og hinir til að falla inn í
normið,“ segir Þórdís, og Jón Ragnar bætir
við að einelti meðal ungs fólks sé að miklu
leyti fordómar. Þórdís tekur upp þráðinn og
segir að lokum: „Umburðarlyndi er lykilorð í
starfi gegn fordómum og einelti. Þú verður að
viðurkenna að það er í lagi að vera öðruvísi og
að fjölbreytileiki mannlífisins er af hinu
góða.“
Ungt fólk og
fjölbreytileiki
mannlífsins
Hitt húsið við Pósthússtræti er lifandi miðstöð ungs fólks. Fulltrúar þess í vitundarvakningu gegn fordómum, Þórdís Rúnarsdóttir og
Jón Ragnar Jónsson, gáfu sér stund til að ræða um fordóma meðal ungs fólks, unglingamenninguna og fjölbreytileika mannlífsins.
Morgunblaðið/Ásdís
Teikning/Andrés
bjarniben@mbl.is
Jón Ragnar Jónsson og Þórdís Rúnarsdóttir leggja áherslu
á umburðarlyndi og fordómalaus samskipti.
athygli fólks í nútímanum. Við vild-
um ná til fólks og fá það til þess að
hugsa sig um. Þess vegna var líka
nauðsynlegt að blöðrunum fylgdu
sjálfskoðunarkort. Blöðrurnar áttu
að vera táknrænar um það að hægt
sé að losa sig við fordóma,“ segir
Dóra Guðrún.
Hún segir að mjög margir hafi
unnið saman að þessari vitundar-
vakningu sem ekki hafa unnið saman
áður og samstarfið hafi gengið vel.
Hvert félag eða stofnun hefur unnið
á sínu sviði en jafnframt sameinast
um hina opinberu umræðu. Hún seg-
ir að þótt margir ólíkir hópar eigi
VITUNDARVAKNINGLandlæknisembættis-ins og Geðræktar umfordóma í samstarfi viðfjölmörg önnur félag og
stofnanir, hefur staðið yfir síðan 18.
maí sl. Dóra Guðrún Guðmundsdótt-
ir, markaðs- og fræðslufulltrúi Geð-
ræktar, segir að upphafsmaðurinn
að vitundarvakningunni sé Héðinn
Unnsteinsson, verkefnisstjóri Geð-
ræktar. Dóra Guðrún segir að hann
hafi fært allt þetta fólk til samstarfs
og sé höfundur að hugmyndafræð-
inni.
„Þetta var vitundarvakning um
fordóma en ekki gegn fordómum.
Við vildum fremur reyna að vekja
umræðu um fordóma en að útrýma
þeim, sem tekur lengri tíma. Í þeim
tilgangi dreifðum við 30 þúsund
póstkortum víða um land þar sem
fólki var gefinn kostur á sjálfskoðun.
Á kortunum voru ýmsar setningar út
frá staðalmyndum því mörgum hætt-
ir við að dæma fólk út frá þeim. Við
höfum fengið mjög jákvæð viðbrögð.
Margir hafa reyndar spurt hvort við
höldum að við getum eytt fordómum
á þennan hátt. Það var ekki okkar
markmið að allir fordómar væru guf-
aðir upp 18. maí. Við vildum að fólk
velti fyrir sér orsök, afleiðingu og
birtingarformi fordóma. Sumir halda
að séu þeir lausir við kynþáttafor-
dóma þá séu þeir lausir við alla for-
dóma,“ segir Dóra Guðrún.
Sumir hafa sett spurningarmerki
við þá táknrænu athöfn að sleppa
blöðrum, sem var hluti af átakinu.
Dóra Guðrún kveðst einnig hafa
heyrt gagnrýni um þennan þátt.
„Þetta er aðallega byggt á þeim mis-
skilningi að það að sleppa blöðrunum
ætti að vera tákn fyrir það að með
því værum við að útrýma öllum for-
dómum. Að sjálfsögðu gera allir sér
grein fyrir því að svo er ekki í raun-
inni. Við notum oft myndmál til þess
að skýra mál og vekja athygli á því.
Það er nauðsynlegt til þess að grípa
þarna hlut að máli séu þeir allir tals-
menn þeirra sem finnast þeir verða
fyrir fordómum. Fordómarnir séu
allir af sömu rót þótt þeir geti sprott-
ið af mismunandi ástæðum.
Ekki sami skilningur á geðvanda-
málum og öðrum kvillum
„Okkar svið er umræða um for-
dóma gagnvart geðheilsuvandamál-
um sem eru miklir. Oft er talað um
að þeir sem eiga við geðvandamál að
stríða séu sjálfir haldnir fordómum
og eigi af þeim sökum erfitt með að
leita sér hjálpar. Við bendum oft á
þann mikla mun sem er á því að
stríða við líkamleg eða andleg vanda-
mál. Oft getur orsökin verið sú sama;
mikil þreyta og álag getur leitt til
brjóskloss í einum en annar fær
kvíðakast og andlega vanlíðan. Þeg-
ar ferlið er skoðað sjáum við að sá
sem þjáist af brjósklosi veit hvar
hann á að leita sér aðstoðar, hann
fær greiningu, stuðning og veikinda-
frí. Fólk með geðheilsuvandamál veit
margt ekki hvort um vandamál sé að
ræða sem hægt er að ráða við, það
veit ekki hvert það á að leita sér að-
stoðar og þorir jafnvel ekki að við-
urkenna að það eigi við andlegt
vandamál að stríða og leggur þess
vegna hugsanlega ekki af stað í leit
eftir aðstoð. Ef það leggur af stað
mætir það örugglega ekki sama
skilningi í samfélaginu eins og þeir
með líkamlegu kvillana,“ segir Dóra
Guðrún.
Hún bendir á að, eins og komið
hafi fram á blaðamannafundi Land-
læknis, geti fordómar verið skaðlegir
heilsu fólks. Þeir beinist helst gegn
þeim sem eigi við geðheilsuvandamál
að stríða en einnig þeim sem eru
eyðnismitaðir og haldnir öðrum
smitsjúkdómum. Þeir sem verði fyr-
ir fordómunum eigi erfiðara með að
takast á við sín heilsuvandamál en
ella. Fordómar séu einnig slæmir
þeim sem þeim eru haldnir. Fæstir
vilji hafa fordóma en erfitt sé að tak-
Vitundarvakning um fordóma
Fæstir vilja hafa fordóma en erfitt er
að takast á við falda fordóma og þess
vegna er vitundarvakning Landlækn-
isembættisins og Geðræktar fyrsta
skrefið til þess að gera sér grein fyrir
því hvort maður sé haldinn fordóm-
um. Hér er rætt við Dóru Guðrúnu
Guðmundsdóttur, markaðs- og
fræðslufulltrúa Geðræktar, um átakið.
Morgunblaðið/Ásdís
Dóra Guðrún Guðmundsdóttir.