Morgunblaðið - 17.07.2002, Síða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JÚLÍ 2002 31
meistar inn. is
ÁBYRGÐ ÁREIÐANLEIKI
Forþjöppur
Fiskislóð 26 · Sími: 551 4680 · Fax: 552 6331
www.sturlaugur.is
i i l í i
l i
iskislóð 26 Sími: 551 4 80
www.sturlaugur.is
ÞAÐ er samdóma álit okkar sem
höfum ferðast um hálendið síðustu
áratugi að umgengni hefur versnað
síðastliðin tvö ár og aldrei verið eins
slæm og í fyrra. Dæmin sanna að
ástandið er slæmt og eitthvað verð-
ur að gera.
Til að koma í veg fyrir misskiln-
ing viljum við leggja áherslu á að
við erum ekki að fjalla um ástand
veganna. Undirrituð, sem ferðumst
á eigin vegum, erum sátt við þá eins
og þeir eru.
Það er einkum tvennt sem við
viljum vekja athygli á:
Rusl
Það er rusl víða, allt frá sígar-
ettustubbi til plastpoka með úr-
gangi, jafnvel fiskikörum sem áður
voru notuð fyrir mælitæki vísinda-
manna og ótrúlega algengt er að sjá
klósettpappír gægjast undan stein-
um.
Þetta á ekki eingöngu við um
gönguleiðir við Gullfoss og Detti-
foss, heldur einnig slóðir lengra inni
á öræfunum, t.d. við Öskju, að
Fjallabaki og á Gæsavatnaleið.
Akstur utan vega
Aldrei hefur akstur utan vega
verið eins áberandi og sl. sumar. Í
gegnum árin hafa það verið óskrifuð
lög fjallafara að þegar bílar mætast
á fjallaslóð er vikið út í kant og oft
þarf annar bíllinn að halda kyrru
fyrir á meðan hinn mjakar sér fram
hjá. Þetta er t.d. eitt af því sem ger-
ir umferðina á hálendinu eftirsókn-
arverða og öðruvísi en í byggð. Það
sem hins vegar er að gerast er að
ökumenn keyra á bílum sínum yfir
vegarkanta og keyra síðan langar
vegalengdir langt fyrir utan veg. Til
að sjá ummerki eftir þessar aðfarir
er nóg að keyra Sprengisandsleið.
Af einhverjum óskiljanlegum
ástæðum eru alls kyns mynstur að
myndast meðfram fjallvegum, í
sandi og gróðri. Mynstur? Hringir,
áttur og línur, nálægt vegum og
fjarri. Slóðir upp á hæðir og hóla í
nágrenni vega eru að verða óhugn-
anlega algengar. Lengi vel var slóð
upp í mosavaxinn hól í Tómasar-
haga við Tungnafellsjökul víti til
varnaðar og mörgum fannst það
eina utanvegaslóðin. Nú er þessi
slóð ein af ótal mörgum á þessum
fjallvegum norðan jökla. Sunnan
jökla kannast allt reynt fjallafólk við
slóðirnar utan vega í hlíðum fjalla á
Fjallabaksleið. Þar hafa þær verið
síðan þær voru gerðar, fyrir líklega
þrjátíu til fjörutíu árum og verða
þar áfram.
Í sumar tekur hálendi Íslands
væntanlega á móti fleiri erlendum
ferðamönnum en nokkru sinni og
Íslendingar virðast ætla að ferðast
frekar innanlands en utan. Nú þeg-
ar skriðan fer af stað inn á hálendið
þyrfti að grípa til aðgerða til að
hindra meiri akstur utan vega.
Erum við á réttri leið/slóð?
Það er bannað að aka utan vega.
Það má aka á slóð, en hvað er slóð?
Þurfum við ekki nánari leiðbeining-
ar? Þegar komin er ein slóð utan
vegar kallar hún á aðra. Dæmi um
það eru við norðurenda upphækk-
aða Kvíslaveituvegar-
ins. Virkjanavegurinn
endar þar. Áður fyrr lá
slóð af Sprengisands-
leið í Eyvindarkofaver.
Hún var lítið farin og
ógreinileg. Ferðamenn
sem keyra upphækk-
aða virkjanaveginn
lenda í ógöngum þegar
þeir ætla að reyna að
komast áfram inn á
Sprengisand. Nú eru
komnar svo margar
slóðir að þær er ekki
lengur hægt að telja.
Þarna þyrfti aðeins
að merkja eina leið í
austur inn á Sprengi-
sandsleið og aðra í norður inn á
Laugafellsleið, F 72, með stikum og
líkur á akstri utan vegar minnkuðu.
Margar slóðir hafa orðið til vegna
rannsókna, mælinga og vinnu. Það
hefur verið nauðsynlegt og þótt
ástæða til að aka út fyrir veg í ein-
hverjum erindagjörðum. En þegar
komið er inn á hann aftur gleymist
að „laga til eftir sig“. Það býður
þeirri hættu heim að þeir sem næst
eiga leið um fari þennan nýja af-
leggjara...
Refsivert athæfi
Samkvæmt lögum er bannað að
aka utan vega. Ef þú ekur á 90 km
hraða í Hvalfjarðargöngunum, þar
sem 70 km hámarkshraði er leyfi-
legur, getur þú átt von á því að
verða sektaður um 15.000 krónur.
Ef þú notar ekki öryggisbelti ertu
sektaður um 5.000 kr. Lögreglan er
eini aðilinn sem hefur vald til að
sekta fólk og hún er yfirleitt ekki á
hálendinu. Líklega vegna fjárskorts.
Það er liðin sú tíð að við getum ver-
ið án lögreglu á hálendinu.
Lokun ekki virt
Helstu fjallvegir verða færir um
mánaðamótin júní–júlí. Út frá þeim
liggja slóðir í allar áttir sem verða
ekki færar fyrr en seinna í júlí. Þær
slóðir eru ekki endilega merktar
ófærar og því næstum öruggt að
fólk fer inn á þær. Hættan er sú að
við fyrsta snjóskaflinn telji öku-
menn að þetta geti verið sá eini og
krækja fyrir hann, oft upp á næsta
mel af því að þar er þurrt eða þeir
fara með fram skaflinum og skilja
eftir hjólför í blautum jarðveginum.
Framhaldið getum við auðveldlega
séð fyrir.
Þegar þetta er skrifað er nýbúið
að opna hálendisvegi norðan jökla.
Á þessum stutta tíma eru þegar
farnar að myndast nýjar slóðir utan
vega. Jafnvel eftir mótorhjól sem
farið hafa um víðan völl í blautum
sandinum og skilið eftir djúpa ljóta
skurði þar sem krækt hefur verið
fyrir skafla og tjarnir sem voru á
veginum. Það bendir til þess að ekki
hafi verið búið að opna leiðina þegar
farið var um.
Merkingar
Það hafa verið hugleiddar nokkr-
ar lausnir sem komið gætu í veg
fyrir akstur utan vega. Ein þeirra
er einskonar tilkynning til vegfar-
enda um að þeir séu að fara inn á
hálendið og beri að virða þær reglur
sem gilda þar.
Inn á hálendið eru ekki margar
aðalleiðir. Væri hægt að setja upp
áberandi skilti við þær leiðir með
einföldum reglum um umgengni?
Tvær einfaldar leiðbeiningar gætu
bætt ástandið.
 Akið ekki utan vega
 Takið allt rusl með ykkur til
byggða
Ferðamenn þyrftu ekki einu sinni
að stoppa til að lesa þessar einföldu
reglur. Auðvelt ætti að vera að
koma leiðbeiningum til erlendra
ferðamanna um leið og þeir koma
inn í landið á einkabílum eða með
aðstoð bílaleigufyrirtækja.
Bréf um ofangreind efni hefur
verið sent ýmsum opinberum
aðilum sem hafa með þessi mál að
gera. En það eru fyrst og fremst við
öll, sem ferðumst um hálendið, sem
verðum að bæta umgengnina og
hugsa hvernig við viljum hafa um-
horfs þegar við eigum aftur leið um.
Með óbreyttri umgengni mun há-
lendið fljótlega fara að líkjast
stórum „malarkrúsum“ með rusli.
Umgengni á hálendi Íslands
Sigríður
Sigurðardóttir
Náttúruvernd
Umgengni um hálendið
hefur versnað sl. tvö ár,
segja Sigríður
Sigurðardóttir og
Smári Sigurðsson,
og hefur aldrei verið
eins slæm og í fyrra.
Smári er garðyrkjufræðingur og
Sigríður er bókasafns- og upplýs-
ingafræðingur. Bæði hafa starfað á
hálendinu og eru áhugafólk um
bætta umgengni þar.
Smári
Sigurðsson
HINN 29. júní sl.
birti Mbl. grein eftir
Pál Theodórsson, vís-
indamann við raunvís-
indadeild Háskólans
þar sem hann gagn-
rýndi starfsemi Brynj-
ólfs Snorrasonar,
frumkvöðuls í Eyja-
firði, og nefndi starf-
semi hans hjávísindi í
fyrirsögn sinni. Einnig
gagnrýndi hann Ný-
sköpunarsjóð atvinnu-
lífsins fyrir að veita lof-
orð fyrir fjárfestingu í
Lífafli hf., sem byggist
á þekkingu og aðferð-
um Brynjólfs. Einkum
gagnrýndi Páll skort á vísindalegum
sönnunum á því að rafsegulsvið, í
þeim styrk sem finnst í húsum, hafi
nokkur skaðleg áhrif á heilsu manna
og dýra.
Ég vissi ekkert um starfsemi
Brynjólfs þar til fyrir um sjö árum
þegar hann ráðlagði breytingar á
rafkerfi fiskeldisstöðvar, sem ég
hafði yfirumsjón með. Mikil vanda-
mál höfðu verið í eldi laxaseiða í stöð-
inni um átta ára skeið og höfðu að-
ferðir raunvísindanna lítinn árangur
borið fram að þessum tíma við lausn
vandans. Hins vegar hurfu vanda-
málin nánast eftir framkvæmd
þeirra aðgerða sem Brynjólfur ráð-
lagði. Ég hef engar raunvísindalegar
skýringar á orsökum þessa. Brynj-
ólfur er ekki raunvís-
indamaður og hefur
aldrei sagst vera slíkur.
Hann hefur hins vegar
þróað (empíriskar) að-
ferðir á seinustu 20 ár-
um, sem reynst hafa
mörgum aðilum vel (að
þeirra sögn) í tilfellum
þar sem önnur ráð hafa
ekki dugað.
Það er rétt að enn
skortir vísindalegar
sannanir á áhrifum raf-
sviða/rafsegulsviða á
heilsufar manna og
dýra. Þó eru til nokkr-
ar vísindagreinar sem
benda til líffræðilegra
áhrifa slíkra sviða án þess að það
segi til um hvort þau tengist heilsu-
fari. Ég tel hins vegar að í starfsemi
Brynjólfs hafi komið upp svo mörg
tilfelli, sem benda til þess að ein-
hverjir þættir tengdir rafmagni
skipti máli varðandi heilsufar og at-
ferli dýra að það réttlæti vísinda-
rannsóknir á þeim fyrirbærum sem
upp hafa komið. Brynjólfur sækist
eftir samstarfi við raunvísindamenn
en ekki hefur fengist fjármagn til al-
vöru rannsókna á þeim fyrirbærum,
sem hann fæst við. Það er yfirleitt
ekki á færi einstaklinga að stunda
rannsóknir á eigin vegum og það á
við um Brynjólf. Hann hefur hins
vegar þekkingu sem getur leitt raun-
vísindamenn að fyrirbærum, sem
eru verðug rannsóknarefni og getur
bent á leiðir, sem e.t.v. má útfæra
með vísindalegum hætti. Vísindaleg-
ar sannanir geta ekki orðið til fyrr en
fjármagn er veitt til rannsókna á við-
fangsefnum Brynjólfs.
Í stað þess að hefja neikvæða um-
ræðu í fjölmiðlum um starfsemi
Brynjólfs, hefði mér þótt betur fara
á því hjá Páli að hann setti sig í sam-
band við Brynjólf, kynnti sér aðferð-
ir hans og byði honum aðstoð við að
greina með vísindalegum hætti þau
atriði, sem raunvísindalegar aðferðir
ráða við. Við raunvísindamenn meg-
um ekki vera svo lokaðir í okkar
„rétttrúnaði“ að við getum ekki
gengið með opnum huga til viðræðu
og samstarfs við fólk með aðra þekk-
ingu og reynslu en okkar eigin.
Að ofansögðu hvet ég Pál og aðra
raunvísindamenn til að líta á starf-
semi Brynjólfs og þekkingu hans
sem tækifæri, fyrirbæri á heimaslóð-
um okkar, sem verðugt væri að rann-
saka. Þessu má líkja við lúpínuseyði
Ævars Jóhannessonar, sem hefur
verið framleitt um árabil fyrir fjölda
fólks áður en nokkrar vísindalegar
sannanir voru til fyrir virkni þess.
Rannsóknir Sigmundar Guðbjarna-
sonar og samstarfsmanna hans hafa
sýnt á undanförnum árum að ýmis
efni í lúpínuseyðinu hafa líffræðileg
áhrif, þótt enn skorti sannanir um
áhrif þess á heilsufar manna.
Nýsköpunarsjóður á hrós skilið
fyrir framsýni og stuðning við starf-
semi Brynjólfs og ég hvet fleiri til að
styðja við verkefni hans.
Um h(j)ávísindi
og rétttrúnaðarstefnu
Júlíus B.
Kristinsson
Frumkvöðlar
Við raunvísindamenn
megum ekki vera svo
lokaðir í okkar „rétt-
trúnaði“, segir Júlíus B.
Kristinsson, að við get-
um ekki gengið með
opnum huga til viðræðu
og samstarfs við fólk
með aðra þekkingu og
reynslu en okkar eigin.
Höfundur er líffræðingur.