Morgunblaðið - 24.08.2002, Síða 26

MENNTUN
26 LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MARGIR þurfa að sitja ívinnunni allan liðlangandaginn; á stól við borð,jafnvel á hörðum stól.
Það er mikilvægt að stóll og borð séu
í góðum gæðaflokki. Sé ekki gætt að
vinnustellingu og stillingum hús-
gagna getur fólk átt á hættu að fá lík-
amlega verki eins og bakverki og
vöðvabólgu. Börnin eru í enn meiri
hættu þar sem þau eru á viðkvæmu
stigi vaxtar og þroska. Um 45 þúsund
börn á aldrinum 6–16 eru nú að byrja
í grunnskólum landsins og setjast við
borðin sín.
Á 20. öldinni, í flestum skólum
landsins, áttu börnin að passa í
fjöldaframleidd húsgögnin í skóla-
stofum sínum. En hvernig er staðan
núna? Sitja börn enn í misþægilegum
stólum við of há eða lág borð?
Langar setur í skólastofum
Jónína Sigurðardóttir og Krist-
björg Rán Valgarðsdóttir gerðu
rannsókn til BSc.-gráðu um hvernig
skólahúsgögn henta grunnskólanem-
endum á Norðurlandi eysta. Þær eru
nú útskrifaðar í iðjuþjálfun frá Há-
skólans á Akureyri.
Vinnuaðstaða barns í íslenskum
grunnskóla er borð og stóll, og þar
situr barnið milli 30 og 40 stundir á
viku. Það er algengt að vinnuaðstöðu
grunnskólanemenda sé ábótavant,
sem dæmi eru skólaborðið og stólinn
stundum of há hjá yngri nemendun-
um en of lítil hjá þeim eldri.
Langvarandi slæm vinnuaðstaða
getur leitt til þess að viðkomandi
finni til verkja í stoðkerfinu, t.d. í
hálsi, herðum, öxlum, baki eða höfði.
Talið er að ýmsir álagssjúkdómar
hefjist á grunnskólaárunum, börn
sitji vitlaust, beiti líkamanum rangt,
og algengt er því að finna hjá þeim
vöðvastyttingar, eymsl og stirðleika.
Flestir kennarar vilja sennilega að
börnin sitji án mikilla tilþrifa við borð
sín, og til að svo megi vera þurfa hús-
gögnin að vera þægileg. Í lögum um
grunnskóla (66.8/1995) er kveðið á
um að skólunum beri að haga störfum
sínum í samræmi við eðli og þarfir
nemenda. Auk þess gera þau ráð fyr-
ir að í námskrám og kennsluskipan
og skólar stuðli að líkamlegri og and-
legri vellíðan og heilbrigðum lífshátt-
um. (29. gr).
Fjölmennir vinnustaðir
Jónína og Kristbjörg segja að al-
mennt sé lítið hugað að vinnuum-
hverfi grunnskólanemenda, og að al-
gengt sé að vinnuaðstaða þeirra sé
slæm og komi niður á heilsu þeirra og
vellíðan. Þetta er alvarlegt m.a. í ljósi
þess að grunnskólar eru fjölmenn-
ustu vinnustaðir landsins.
Þær telja að iðjuþjálfar hafi verk
að vinna í grunnskólum, en önnur
rannsóknarspurning þeirra var hvort
þörf væri að ráða heilbrigðisstarfs-
mann með sérþekkingu á vinnuvist-
fræði til starfa innan grunnskólanna.
Svo virðist vera.
„Til að börn geti einbeitt sér að
vinnu sinni og haft meira úthald í
skólanum, er mikilvægt að líkams-
beiting þeirra sé góð,“ segir Jónína,
„en það veltur m.a. á því að húsgögn-
in henti þeim sem nota þau.“ Hún
segir að góð vinnuaðstaða sé for-
senda þess að hægt sé að ná góðri
færni í fínhreyfivinnu og þar með
skólaverkefnum. En því miður henta
skólahúsgögn oft ekki nemendunum
og getur það haft áhrif á einbeitingu
þeirra í námi.
Algengt er að í bekkjum séu öll
borð og stólar af sömu hæð en mis-
munur á hæð nemenda í bekk getur
verið allt að 30 cm. Það er því alvana-
legt að sumir nemendur bogri yfir
borð sitt á meðan aðrir ná ekki með
fæturna niður á gólf. En auðvitað
ekki algilt, því í sumum skólum fá ein-
staka nemendur, sem betur fer,
stærri húsgögn vegna stærðar sinn-
ar, og í öðrum er vel fylgst með.
Hvað sitja börn lengi á dag?
Jónína og Kristbjörg unnu rann-
sókn sína á Norðurlandi eystra. Ekki
var vanþörf á þessari rannsókn því
telja má að nútímabarn sitji samtals í
10–12 tíma yfir daginn. Iðjuþálfar eru
ágætlega til þessa verkefnis fallnir
því þeir eru sérfræðingar í samspili
einstaklingsins, iðju hans og um-
hverfis og gagnvirkni þessara þátta.
Þær spurðu því: „Hvernig henta
skólahúsgögn grunnskólanemendum
á Norðurlandi eystra? Og fram-
kvæmdu rannsóknina í þremur skól-
um sem lentu í úrtaki þar og voru
nemendur í 1., 6. og 10. bekk, samtals
173 nemendur (161 tóku svo þátt í
verkefninu).
Þær beittu megindlegri rannsókn-
araðferð og notuðu gátlista, og náðu
með því til margra einstaklinga á
skömmum tíma, einnig var auðvelt að
lesa úr niðurstöðum á tölulegan og
myndrænan hátt. Hins vegar var
ekki spurt eða skráð hvernig nem-
endur upplifðu skólahúsgögnin.
Mælingar á stærðum; aðferð
Þættir á gátlistanum fólu meðal
annars í sér að mæld var legglengd,
lærlengd, mjaðmalengd, fjarlægð frá
olnboga að gólfi þegar handleggur er
í lóðréttri stöðu auk þess sem hæð
nemenda var mæld. Þá voru skráðar
mælingar og athuganir á skólahús-
gögnunum, ásamt ýmsum öðrum
upplýsingum.
Farið var eftir ákveðnum viðmið-
um í samanburði á til dæmis stólhæð
og legglend nemenda, til að kanna
hvort þeir næðu með fætur niður á
gólf. Þannig mætti lengi telja.
Í ljós kom að skólahúsgögn í þeim
skólum sem rannsakendur fóru í voru
afar mismunandi að gerð og lögun.
„Mismunandi var milli bekkja hvort
húsgögnin voru óstillanleg, faststill-
anleg eða fjölstillanleg,“ segir Krist-
björg (fjölstillanleg skólahúsgögn eru
auðstillanleg bæði af nemendum og
kennurum án notkunar verkfæra).
Sex bekkir höfðu óstillanleg borð
og þrír stillanleg, þar af tveir með
faststillanleg og einn með fjölstillan-
leg borð. Sá bekkur hafði einnig fjöl-
stillanlega stóla en aðrir óstillanlega.
Rannsókn Jónínu og Kristbjargar
leiddi í ljós að fæst þessara stillan-
legu húsgagna voru rétt stillt. Þar
sem hæðarmismunur nemenda í
bekkjunum var allt að 33 cm má
draga þá ályktun að talsvert vanti
upp á að skólahúsgögnin henti hverj-
um og einum nemanda.
Að bogra við iðju sína
„Rúmlega 71% grunnskólanem-
endanna var með of lág borð, og
þurfa þeir því að bogra við iðju sína,“
segir Jónína, og nefnir sem dæmi að
fjarlægð milli neðri brúnar borðplötu
og olnboga, þegar handleggur er í
lóðréttri stöðu, hafi verið allt frá 7–30
cm.
Vitundin um mikilvægi þess að
skólahúsgögnin séu í samræmi við
vöxt nemenda virðist ekki mikil, því
dæmi voru um að innan sama bekkjar
voru hávaxnir nemendur með lægri
borð en þeir lægstu í bekknum. En
6% nemenda voru með of hátt borð.
Einnig vakti athygli að í skólastof-
um með fjölstillanleg húsgögn voru
þau ekki stillt eftir þörfum hvers
nemanda og voru fæst borðin í æski-
legri hæð. Tæplega 74% nemenda
voru ýmist með borðin of hátt eða of
lágt stillt, og einungis 27% með þau
rétt stillt.
Kristbjörg segir að rúmlega 90%
nemenda hafi setið í of háum stól, og
ekki náð með iljar að gólfi/fótslá til að
finna stöðugleika, nema með tilfær-
ingum. Fjarlægð frá iljum að gólfi/
fótslá var allt að 16 cm. Einnig að
rúmlega 68% nemenda með fjölstill-
anleg skólahúsgögn sátu í of hátt
stilltum stól, en 26% nemenda voru
með stólinn of lágt stilltan. Einungis
5% voru með rétt stilltan stól. Einn
nemandi var með rétta dýpt á stól-
setu. Flestir nemendur reyndust hins
vegar vera með stuðning frá stólbaki,
en óvíst er hvort hann hafi verið
nægilega góður.
Engir ráðgjafar ráðnir
Jónína og Kristbjörg gerðu svo
könnun á því hversu margir nemend-
ur væru með alla þætti í lagi. Enginn
af þeim 161 nemanda sem tók þátt í
rannsókninni reyndist búa við skóla-
húsgögn þar sem allir þættir reynd-
ust í lagi, segja má því að enginn
þeirra búi við góða vinnuaðstöðu.
Þær segja að víða erlendis starfi
iðjuþjálfar innan skólakerfisins og
séu í nánu samstarfi við kennara og
annað fagfólk skólanna. „Skólarnir
hér á landi hafa ekki fylgt þróun ná-
grannalanda okkur um þjónustu fag-
aðila nema að takmörkuðu leyti,“
segja þær og að eftir því sem þær hafi
komist næst sé enginn fagaðili ráðinn
innan grunskólanna með það starf að
sinna eftirlitsskyldu með vinnuum-
hverfi barna. Ekki sé neinn ráðinn til
grunnskólanna til að fræða og kenna
um þessi mál. Niðurstaða rannsókna
þeirra sýni hins vegar ótvírætt að
þess sé þörf og að ráðning fagaðila
eins og iðjuþjálfa geti hækkað hlut-
falla þeirra sem búa við góða vinnu-
aðstöðu.
Grunnskólinn er óplægður akur
fyrir iðjuþjálfa, og finnst Jónínu og
Kristbjörgu þetta vera fjárfesting
þjóðarinnar í heilsu og vellíðan ein-
staklingsins.
TENGLAR
..............................................
Skólahúsgögn og grunnskólanem-
endur. Lokaverkefni í iðjuþjálfun. Há-
skólinn á Akureyri; heilbrigðisdeild.
Skólahúsgögn/ „Hvernig líður þér í skólanum?“ er stundum spurt. Sjaldan er spurt um vinnuumhverfi barna;
stólinn og borðið. Gunnar Hersveinn spjallaði við iðjuþjálfa sem gerðu rannsókn á þessum þætti og fengu sláandi
niðurstöður. Enginn virðist hafa beint eftirlit með vinnuaðstöðu grunnskólabarna. Vitundin um þessi mál er veik.
Morgunblaðið/Golli
Í Vesturbæjarskóla fékk 6. S. mælingu hjá iðjuþjálfunum vegna myndatökunnar. Fremst til vinstri: Þorvaldur,
Adam, Kristbjörg, Jónína, Heiðdís. 2.: Jón Reynir, Tumi, Daníel, Álfrún, Helga Dagný. 3.: Böðvar, Elvar, Frank
og Sylvía, 4.: Stefán, Einar og Tristan. Bekkurinn er nú 7. S. og fær brátt fjölstillanleg húsgögn í stofuna.
Vinnuað-
stöðu barna
ábótavant
Álfrún og Helga gera sitt besta við borðin. Algengara
er að börn sitji skökk og fái svo verki í líkamann.
Algengt er að borðin séu of lág og stólar of háir.
Böðvar er hávaxinn, hér í óhentugri vinnuaðstöðu.
 Rúmlega 71% grunnskólanemend-
anna var með of lágt borð
 90% nemenda sitja í of háum stólum
og ekki með iljar að gólfi
guhe@mbl.is