Morgunblaðið - 27.08.2002, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 27. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FÆREYINGAR eru smámsaman að slíta tengslinvið Danmörku. Eftirkosningarnar í vor endur-
nýjuðu Fólkaflokkurinn, Þjóðveld-
isflokkurinn og Sjálfstjórnarflokk-
urinn samstarfið í landstjórninni
auk þess sem Miðflokkurinn kom
inn í stjórnina. Stefnir landstjórnin
að því að taka á kjörtímabilinu við
fjárhagslegri ábyrgð frá Dönum í
ýmsum stórum málaflokkum, að
sögn Anfinns Kallsberg, lögmanns
færeysku landstjórnarinnar. Segir
hann að Færeyingar muni taka yfir
ábyrgð á flestum þeim málaflokk-
um sem ekki heyri beint undir full-
veldið. „Þetta eru stórir málaflokk-
ar sem kosta mikla peninga og eru
inni í fasta fjárframlaginu frá Dön-
um. Lífeyriskerfið og hluti af heil-
brigðiskerfinu, þar sem Danir
borga hluta sem er reiknaður inn í
fasta framlagið. Við höfum ekki
áætlanir um að minnka fasta fjár-
framlagið frá Dönum á þessu fjög-
urra ára tímabili, en við komum til
með að taka yfir málaflokka á þeim
tíma sem samanlagt kosta um 100
milljónir danskra króna,“ segir
Kallsberg í samtali við Morgun-
blaðið. Í ár fengu Færeyingar um
620 milljónir danskra króna í fram-
lög frá Dönum eða um 7 milljarða
íslenska. Árið 2001 var framlagið
um eitt þúsund milljónir dkr.
Segir Kallsberg að stærstu og
erfiðustu málaflokkarnir séu lög-
gæslan og réttarkerfið. Færeysku
réttarkerfi verði komið á fót þar
sem dönsk löggjöf verði þó höfð að
leiðarljósi. Nefnir lögmaðurinn
hegningarlöggjöf, atvinnulífslög-
gjöf og löggjöf um hlutafélög. Einn-
ig standi til að Færeyingar taki við
yfirráðum yfir kirkjunni, flugsam-
göngum og vitamálum.
Á föstudag fundaði Kallsberg
með Davíð Oddssyni, forsætisráð-
herra Íslands, sem þá var í opin-
berri heimsókn í Færeyjum. Sagði
Kallsberg að Færeyingar hefðu
áhuga á að kynnast starfsemi ís-
lenskra ráðuneyta með því að koma
í einhvers konar starfsþjálfun og
tók Davíð vel í þær hugmyndir. „Ég
er viss um að við höfum meira gagn
af því að sjá hvernig samfélag sem
er fimm sinnum stærra en okkar
tekur á málunum en samfélag með
fleiri milljónum íbúa,“ segir Kalls-
berg. Færeyingar geti lært af því
hvernig Íslendingar slitu tengslin
við Danmörku.
Fjórir flokkar standa að sam-
steypustjórninni sem Kallsberg
leiðir, Fólkaflokkur, Þjóðveldis-
flokkur, Sjálfstjórnarflokkur og
Miðflokkur. Segir Kallsberg já-
kvætt að allir flokkar séu sammála
um að Færeyingar eigi að taka yfir
fleiri málaflokka frá Dönum og
bera fjárhagslega ábyrgð á þeim.
hafi upplifað mikinn vöxt í
hagslífinu frá því í kreppunni.
1991 voru nettó erlendar s
okkar 8 milljarðar danskra k
nú er gjaldeyrisforði okkar
milljarðar. Við höfum bætt s
stöðuna um 10 milljarða tíu ár
Fiskidagakerfið
hefur reynst vel
Færeyingar stjórna fiskv
sínum með svokölluðu fisk
kerfi. Bátar og skip fá út
ákveðnum dagafjölda sem
mega veiða ár hvert. Segist
berg telja færeyska kerfið
gott. Brottkast fisks sé ekki v
mál. „Við höfum ekki kvóta h
er einungis leyft að fiska ák
marga daga. Allur fiskur
veiðist er fluttur að landi þv
eru ekki nein bönn um að ekk
veiða fisk umfram einhvern á
inn kvóta. Ef það er mikið af
sjónum veiðist mikið og ef þ
lítið af fiski veiðist minna. Þ
eru veiðarnar í takt við stærð
stofnanna hverju sinni. Ef við
slæmt fiskiár sjáum við það
því þá veiðist minna þá dag
sjómennirnir hafa leyfi til að v
Þá er einnig bannað að ve
ákveðnum svæðum og stof
verndaðir á hrygningatíma
uppvöxt. „Síðustu ár hafa fisk
aukist og um leið eru sterkir
stofnar að koma upp.“
Lögþingið ákveður hverju
hversu mörgum fiskidögum
deilt út. Geta útvegsmenn lag
an fiskveiðiheimildir en segir
berg að Færeyingar hafi ekk
var við samansöfnun fiskveið
ilda. „Við höfum ekki stórar ú
ir á Færeyju og höfum ekki
vör við þetta vandamál. Við m
fylgjast með því hvort það g
framtíðinni. Að sjálfsögðu er
leikinn til staðar meðan þa
versla með og leggja saman
veiðiheimildir, en við höfum
ekki orðið vör við þessa þróu
hefur orðið á Íslandi, að kvót
ist saman á stórar útgerðir.“
Tveggja daga opinberri
sókn Davíðs Oddssonar til Fæ
lauk síðdegis á föstudag.
Kallsberg samstarfið við
hafa verið mjög gott og að ha
bjartsýnn um að svo muni
vera. Fyrir heimsókn Davíð
Anders Fogh-Rasmussen,
sætisráðherra Dana, í Fær
þar sem hann ræddi við Kal
og Jonathan Motzfeldt, for
grænlensku heimastjórnar
Sagði í leiðara færeyska dag
ins Dimmalættings á miðvik
daginn sem Davíð kom til lan
að það hljóti að vera „umhugs
efni fyrir danska forsæt
„Það hefur verið spurningin hversu
hratt þetta eigi að gerast. Ég skal
viðurkenna að metnaðurinn á því
kjörtímabili sem er nýhafið er ekki
jafnmikill og hann var á síðasta
kjörtímabili þannig að þetta tekur
sinn tíma,“ segir Kallsberg.
Megináhersla sé lögð á að af-
nema öll efnahagsleg og pólitísk
tengsl við Danmörku. Færeyingar
muni síðan taka afstöðu til þess í
þjóðaratkvæðagreiðslu hvort þeir
vilji vera sjálfstæðir eða áfram til-
heyra danska ríkinu „Okkar verk-
efni er að taka yfir verkefni frá
Dönum, láta efnahaginn aðlagast
breytingunum og sýna Færeying-
um að landið getur staðið undir sér.
Ég er viss um að takist okkur að
halda efnahagnum stöðugum þessi
fjögur ár og um leið taka yfir verk-
efni frá Dönum verðum við nokkuð
nærri þeim degi þegar færeyska
þjóðin getur tekið ákvörðun um
sjálfstæðið,“ segir Kallsberg þegar
hann er spurður um hvenær hann
sjái fyrir sér að Færeyingar gætu
orðið sjálfstæðir.
Stóla ekki á olíuna
Færeyskt olíuævintýri gæti verið
í uppsiglingu en lögmaðurinn segir
að ekki sé gert ráð fyrir tekjum af
olíunni í reikningum og áætlunum
landstjórnarinnar. Finnist olía á
færeysku landgrunni geti það þó
orðið til þess að hraða því að eyj-
arnar verði sjálfstæðar. „Síðustu ár
höfum við getað staðfest að það er
olía á landgrunninu við Færeyjar,
en við höfum hvorki getað sagt til
um hversu mikið er af henni né
hvort mögulegt sé að vinna með
hana.“ Segir Kallsberg að enn verði
nokkur bið áður en þetta verður
staðfest, það þurfi að gera fleiri til-
raunaboranir. Kanadískt skip muni
hefja boranir öðrum hvorum megin
við mörk enska og færeyska land-
grunnsins á næstunni en það sé enn
ekki ljóst hvort það verði í ár eða á
því næsta.
Hafa bætt skuldastöðuna um
10 milljarða dkr. á áratug
Segir Kallsberg að meginþorri
ungs fólks sem fer til útlanda til að
mennta sig komi til baka. Mikil nið-
ursveifla varð í færeysku efnahags-
lífi í byrjun 10. áratugarins og fluttu
þá um 10% Færeyinga af landi
brott. „Hingað hefur verið mikill
aðflutningur fólks síðustu ár. 2⁄3
hlutar af vexti þjóðarinnar er fólk
sem flytur heim, 1⁄3 hluti vaxtarins
er fæðingar fram yfir dauðsföll. Við
erum aftur komin upp í 48 þúsund
íbúa. Fleiri og fleiri ungir Færey-
ingar fara til útlanda en koma heim
aftur.“
Kallsberg segir að Færeyingar
Anfinn Kallsberg, lögmaður Færeyja, segir Færeyinga ge
Vill afnema efnah
og pólitísk tengsl v
Færeyingar munu á
næstu fjórum árum
taka við stjórnartaum-
unum frá Dönum í
flestum þeim mála-
flokkum sem heyra
ekki beint undir full-
veldið. Anfinn Kalls-
berg, lögmaður Fær-
eyja, segir í samtali við
Nínu Björk Jóns-
dóttur að mikilvægt sé
að færeyskur efna-
hagur fái svigrúm til
að aðlagast aukinni
ábyrgð. Anfinn Kallsberg, lögmaður færeysku landstjórnarinnar, segir a
efnahagslífi frá því að kreppan lék Færeyinga grátt í up
LEST ER KOSTUR
Lest milli Reykjavíkur og Kefla-víkurflugvallar myndi kalla ámestu framkvæmdir í sam-
göngumálum sem ráðist hefur verið í
hér á landi. Hvalfjarðargöngin, sem
þóttu gífurlega mikil framkvæmd á
sínum tíma, kostuðu um fimm millj-
arða króna. Það er mat breska ráðgjaf-
arfyrirtækisins AEA að upphafskostn-
aður við hraðlest á milli Reykjavíkur
og Keflavíkurflugvallar yrði um 33
milljarðar króna. Talið er að tekjur
vegna járnbrautarinnar geti numið um
1,2 milljörðum króna árlega en að út-
gjöld verði um 250 milljónum króna
meiri. Því réttlæti hagkvæmnissjónar-
mið ekki framkvæmdir af þessu tagi.
Eftir sem áður er margt sem mælir
með að lestarhugmyndin verði skoðuð
frekar. Margir töldu á sínum tíma að
fáránlegt væri að velta fyrir sér göng-
um undir Hvalfjörð. Framkvæmdin
yrði of dýr og myndi aldrei standa und-
ir sér. Nú dregur enginn í efa gildi
þessa mannvirkis og raunar eru já-
kvæð áhrif enn að koma í ljós.
Ávinningurinn af lestarsamgöngum
milli Reykjavíkur og Keflavíkurflug-
vallar gæti ekki síður orðið margvís-
legur. Lest myndi stytta ferðatíma á
flugvöllinn, draga verulega úr mengun
og minnka slysahættu. Með sam-
göngubyltingu af þessu tagi myndu all-
ar forsendur varðandi innanlandsflug
einnig breytast. Ef hraðlest tengir
Keflavíkurflugvöll og höfuðborgina
eru auknar forsendur fyrir því að flytja
innanlandsflugið til Keflavíkur án þess
að þjónusta við farþega sé skert. Þar
með myndi losna mikið og dýrmætt
byggingarland í Vatnsmýrinni.
Könnun AEA byggist einungis á
þeirri forsendu að lestin eigi að þjóna
flugfarþegum. Lest gæti hins vegar
einnig opnað marga aðra möguleika
fyrir íbúa á suðvesturhorninu. Það hef-
ur löngu sýnt sig að framkvæmdir sem
þessar stuðla að því að tengja saman
stærri svæði í eina heild hvað varðar
atvinnu og þjónustu. Þannig má segja
að Hvalfjarðargöngin hafi tengt Vest-
urland við höfuðborgarsvæðið og mik-
ið af þeirri blómlegu starfsemi, sem
þar er nú að byggjast upp, má rekja
beint til samgöngubótanna.
Samgöngumannvirki eru í eðli sínu
dýr og það er ekki alltaf hægt að ætlast
til að þau standi undir sér í hefðbundn-
um skilningi. Nefna má að á næstu 25
árum er stefnt að því að mannvirki fyr-
ir bifreiðaumferð verði reist á höfuð-
borgarsvæðinu fyrir 60 milljarða
króna.
Ef við horfum lengra en nokkur ár
fram í tímann er ljóst að byggðin á suð-
vesturhorni landsins á eftir að breiða
úr sér verulega. Mikið af því svæði,
sem nú stendur autt á milli Keflavík-
urflugvallar og Reykjavíkur verður í
byggð eftir einhverja áratugi. Lestar-
samgöngur gætu því ekki einungis
sinnt flugfarþegum heldur tengt
Reykjanes við höfuðborgarsvæðið.
Þannig mætti draga úr bílaumferð og
kostnaðarsömum framkvæmdum í
tengslum við hana í framtíðinni.
Í flestum ríkjunum í kringum okkur
leita menn stöðugt nýrra lausna til að
leysa þann samgönguvanda sem fjölg-
un íbúa hefur í för með sér. Þar verður
að samræma mörg og oft andstæð
sjónarmið, t.d. varðandi kröfur um
hraða, sveigjanleika, mengun, ónæði
og öryggi. Miðað við þær tölur sem nú
liggja fyrir er lest ekki fýsilegur kost-
ur. Engu að síður er ástæða til að
skoða málið betur og út frá mismun-
andi forsendum.
SAMFÉLAGSLEGT VERKEFNI
Undirbúningur að þriðju og endur-bættri útgáfu Íslenskrar orða-
bókar hefur staðið um nokkurra ára
skeið en hún mun væntanlega koma út
í lok október hjá Eddu – miðlun og út-
gáfu hf. Íslenska orðabókin kom fyrst
út árið 1963 og önnur útgáfa hennar
árið 1983, svo hefð íslensk-íslensku
orðabókarinnar er hreint ekki löng hér
á landi. Árni Böðvarsson var ritstjóri
fyrri útgáfa og mótuðu hann og sam-
verkamenn hans þau markmið sem
enn eru við lýði við þriðju útgáfuna, að
sögn Marðar Árnasonar, sem rætt var
við í Morgunblaðinu á sunnudag, en
hann stýrir því teymi sem stendur að
baki nýju orðabókinni. Þó hefðin að
baki þessu starfi sé ekki lengri en raun
ber vitni er ljóst að sú viðamikla þekk-
ing sem safnast við vinnslu orðabóka
er ein helsta forsenda þess að tungu-
málið, fjölbreytileiki þess og merking
varðveitist með hverri kynslóð fyrir
sig. Á tímum hraðra framfara á öllum
sviðum þjóðlífsins er litlu málsvæði á
borð við Ísland jafnvel enn mikilvæg-
ara en ella að eiga góðar orðabækur er
endurspegla sem flestar hliðar þeirrar
margbreytilegu tilveru sem tungumál-
ið þarf að tjá.
Íslensk-erlendar orðabækur eru
ekki síður verðmætar íslenskri menn-
ingu en íslensk-íslensk orðabók. Þær
eru undirstaða samskipta okkar við
aðrar þjóðir, nauðsynleg tæki til að
auðga þýðingar og efla grundvöll
fræðistarfa. Um leið eru þær mikil-
vægur hvati sem stuðlar að gagnsæi
og skilvirkni íslenskrar tungu miðað
við önnur mál. Á þessu sviði á enn eftir
að vinna mikið starf, frumvinnu hvað
mörg tungumál varðar, en þær tvímála
orðabækur sem þegar eru til þarf að
endurskoða og endurvinna miðað við
sérhæft notagildi og þarfir ólíkra not-
enda.
Í grein sem birtist í Morgunblaðinu
árið 1995 kom fram að orðabókaútgáfa
hefur átt erfitt uppdráttar hér á landi
og af orðum Marðar Árnasonar að
dæma hefur ástandið ekki breyst til
batnaðar frá þeim tíma. „Orðabókaút-
gáfa er mjög kostnaðarsöm, arður
kemur seint og ef vel á að vera rennur
hann að mestu aftur í orðabókagerðina
sjálfa,“ segir hann. Af orðum hans má
ráða að önnur lögmál gilda um orða-
bókaútgáfu en aðra útgáfustarfsemi,
því ef starfinu er sinnt af nauðsynlegri
alúð er því aldrei lokið. Útgáfa orða-
bóka er mikið hagsmunamál hvað efl-
ingu íslenskrar tungu varðar og afar
hæpið að einkafyrirtæki hafi það bol-
magn sem þarf til að sinna því þannig
að nauðsynlegar framfarir eigi sér
stað. Útgáfa orðabóka er samfélags-
legt verkefni eins og Mörður orðar
það. Því er ekki nema rétt að sam-
félagið veiti slíku starfi vísan stuðning
með styrkjum og varðveiti þannig þau
miklu menningarverðmæti sem lítið
málsvæði á borð við Ísland býr yfir.