Morgunblaðið - 27.08.2002, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. ÁGÚST 2002 27
BECKETT, sem hélt fyrir-lestur á vegum Barna-verndarstofu á dögunum,segir að einungis um 10 til
20% þeirra sem fremja kynferðis-
glæpi gagnvart börnum teljist vera
síbrotamenn sem meðferð virðist
lítil eða engin áhrif hafa á.
Hversu áreiðanlegar eru þessar
tölur?
Það hafa verið gerðar margar
rannsóknir í Norður-Ameríku og á
Bretlandi þar sem metinn hefur
verið árangur af slíkri meðferð yfir
fimm ára tímabil. Það er alveg
greinilegt að líkur á endurteknum
brotum hjá mönnum, sem höfðu
framið kynferðisglæpi gagnvart
börnum, voru miklum mun minni ef
þeir höfðu fengið tilskilda meðferð.
En að sjálfsögðu þurfa að koma til
rannsóknir sem spanna lengri tíma
eða tíu til fimmtán ár.
En ég tek fram að þetta er allt
saman nýtt ef svo má segja, það er
aðeins nú á síðustu fimm árum sem
mönnum hefur í raun tekist að sýna
fram á þetta þótt lengi hafi verið
stundaðar rannsóknir á þessu sviði.
En vitaskuld er það svo að ekki
breytast allir jafnmikið við meðferð,
hegðun sumra þessara ofbeldis-
manna er tiltölulega auðvelt að
breyta með meðferð en því miður
hefur meðferð lítil sem engin áhrif á
suma.
Hversu langt eru menn komnir í
því að þróa aðferðir til þess að
greina á milli þeirra sem meðferð
gagnast og gagnast ekki?
Það eru til tvær leiðir til þess að
greina þá sem líklegir eru til þess að
endurtaka kynferðisafbrot gagn-
vart börnum. Annars vegar með því
að líta til sögu afbrotamannsins; of-
beldismaður sem orðinn er fjörutíu
ára og á að baki langan sakaferil
fyrir kynferðisafbrot og hefur til-
tekin skapgerðareinkenni er lík-
legri til þess að halda áfram að
brjóta af sér en aðrir og meðferð
skilar oft litlum árangri.
Á hinn bóginn er líka hægt að
greina tiltekið mynstur hjá kynferð-
isglæpamönnum sem erfitt getur
verið að eiga við. Það er ekki óal-
gengt að fólk fremji kynferðisglæpi
en hafi ekki áður verið staðið að
verki. Og þess vegna er ekki ein-
göngu hægt að reiða sig á afbrota-
sögu manna; þeir eru ef til vill í
fyrsta sinn að komast undir manna
hendur þótt þeir eigi ef til vill lang-
an brotaferil að baki.
Því eru notuð sálfræðileg próf og
ákveðin tækni til þess að meta þessa
menn. Í Bandaríkjunum hafa menn
í auknum mæli notað lygamæla og
oft verður raunar vitneskjan um að
það eigi að nota þá til þess að menn
gefa meiri og betri upplýsingar en
ella. Allar þessar aðferðir hafa gert
það að verkum að menn eru færari
um að greina á milli afbrotamanna
sem líklegir eru til þess að endur-
taka brot og þeirra sem ekki eru lík-
legir til þess ef þeir fá viðeigandi
meðferð.
En ég vil taka sérstaklega fram
að þótt einstaklingur teljist líklegur
til þess að endurtaka brot er ekki
þar með sagt að sú verði endilega
raunin. Jafnvel á meðal þeirra kyn-
ferðisglæpamanna sem einna mest
hætta er talin stafa af munu vænt-
anlega 50% verða dæmdir aftur,
50% en ekki 100% og menn verða
því að fara varlega þegar rætt er
um hættuna af þessum mönnum og
aðgerðir til þess að koma í veg fyrir
glæpi.
Við tölum hér í líkum, hvað með
þá sem síst eru líklegir til að brjóta
aftur af sér?
Jú, það er rétt. Ef við tökum kyn-
ferðisglæpamenn sem falla undir
þann hóp sem síst er talinn líklegur
synlegt að safna þeim saman til þess
að koma á öflugri hópmeðferð, inn-
an og utan fangelsanna. Ég hygg að
bæði ríkið og eins sveitarfélögin hér
þyrftu að huga betur að þessu. En
öll fagþekking er hins vegar fyrir
hendi hér.
Persónueinkenni þeirra sem falla
í áhættuflokkinn, hver eru þau?
Í raun eru tveir hópar í áhættu-
flokknum, annars vegar eru það
menn sem vegnar vel í lífinu og eru
félagslega hæfir og eru sjaldan
staðnir að verki.
Þeir sem á hinn bóginn komast
oftast í kast við lögin ná yfirleitt
ekki að tengjast öðru fullorðnu
fólki, þeir eru félagslega einangr-
aðir, eiga kannski í vandræðum í
vinnunni, hafa lágt sjálfsmat og
vegnar alls ekki vel. Oftast má rekja
þessi vandamál langt aftur í tímann.
Oft hafa þessir menn þurft að þola
ofbeldi, þó ekki endilega kynferð-
islegt, einelti o.s.frv. í æsku og hafa
kannski einangrast við 10–12 ára
aldur. Þeir ná oft vel til barna og líð-
ur betur í návist þeirra. Vandamál
þeirra eru því bæði félagsleg og
kynferðisleg.
Er þá ekki mögulegt að grípa fyrr
í taumana?
Við eigum enn eins og fimm til sjö
ár í það. Við teljum að við höfum náð
að greina einkenni fámenns hóps
ungmenna sem hugsanlega gætu
orðið barnaníðingar. En auðvitað
þyrfti að fylgja þeim eftir til þess að
sannreyna slíkt og þá kemur upp
ákveðinn siðferðisvandi. Ef menn
halda að sér hafi tekist að greina til-
vonandi barnaníðing, hvað gera
menn þá? Láta þeir hann eiga sig og
bíða eftir að hann brjóti hugsanlega
af sér? Eða grípa menn í taumana
áður. Og hafa þeir rétt til þess?
Eru tengsl á milli kynferðisglæpa
og neyslu vímuefna?
Tengslin milli eiturlyfja og kyn-
ferðisglæpa gagnvart börnum eru
ekki mikil og ef nefna ætti einhvern
vímugjafa væri það einna helst
áfengi. Mun sterkari tengsl er að
finna milli neyslu eiturlyfja og
áfengis og nauðgana eða kynferð-
islegs áreitis gagnvart fullvöxnum
konum.
Meðferð verkar vel á þá sem hafa
framið kynferðisglæpi gagnvart
börnum en við vitum enn ekki nógu
mikið um þá sem nauðga eða sýna
konum kynferðislegt ofbeldi.
Hvað með morð á börnum á borð
við það sem átti sér stað í Englandi
nýveri? Hvers konar einstaklingar
fremja slík verk?
Ég hef verið hér á Íslandi og hef
því fylgst með málinu úr fjarlægð.
Mér finnst þó full ástæða til þess að
leggja áherslu á að þetta er afar
öfgakennt og óvenjulegt dæmi.
Einn möguleikinn er sá að Ian
Huntley hafi sýnt þeim Holly og
Jessicu kynferðislegt ofbeldi og síð-
an drepið þær til þess að hylja slóð
sína. Hitt er mögulegt, þó það sé
þekkt, að menn hafi lengi verið upp-
teknir af hugsuninni um að drepa.
Þetta er mjög óvenjulegt fólk en er
þó til og það má vera að Huntley sé
einn af því.
Sú staðreynd að Ian Huntley hef-
ur verið vistaður á Rampton-rétt-
argeðdeildinni þykir mér benda til
tvenns: annars vegar að hann sé
treggáfaður og eigi við erfiðleika að
etja vegna þess. Eða þá hins að
hann hafi beinlínis orðið geðveikur
eftir að hann framdi glæpinn. Þótt
mörgum kunni að koma það á óvart
er það þó engu að síður staðreynd
að menn sem hafa framið slík afbrot
komast oft í geðveikisástand í kjöl-
far þess og eru oft orðnir geðveikir
þegar þeir eru handteknir. Og í
sumum tilvikum reynast þeir síðan
vera ósakhæfir.
þeim en fullorðnu fólki. Hann leitar
því eftir sambandi við börn, bæði
vegna þess að hann á auðveldara
með að tengjast þeim og eins vegna
kynferðisáhuga á þeim.
Í meðferðinni er þessum mönnum
beinlínis kennt í hverju skaðinn er
fólginn og í öðru lagi eru þeir sviptir
öllum þeim réttlætingum og afsök-
unum sem þeir hafa notað árum
saman. Og þá er líka reynt að hafa
áhrif á hvert kynferðisáhugi þeirra
beinist og við getum raunar mælt
það. En meðferð breytir ekki alltaf
fólki þannig að það er reynt að gera
mönnum grein fyrir hvaða aðstæður
og hugsanir koma þeim í hættu og
hvernig eigi að bregðast við því.
Þegar brotamaður lýkur með-
ferðinni hefur hann áætlun um
hvernig hann eigi að bregðast við
ákveðnum hugsunum og aðstæðum.
Og hann umgengst fólk sem glímt
hefur við svipuð vandamál og þekkir
þessa áætlun og fylgist með hvernig
honum vegnar, ekki ólíkt og hjá AA-
samtökunum. Þetta er fólk sem
kann að spyrja réttra spurninga og
skynjar ef menn eru að fara út af
réttri braut. Við getum auðvitað
ekki breytt öllu í fari fólks þannig að
þetta snýst sem sagt líka um að
kenna fólki að hafa stjórn á sjálfu
sér. Lausnin er oft blanda af þessu
tvennu.
Hvað um meðferðarúrræði hér á
Íslandi?
Hér í Reykjavík er fyrir hendi
mjög góð miðstöð til þess að greina
þá sem fremja kynferðislegt ofbeldi
gagnvart börnum og hér eru menn
að stunda svipaðar aðferðir í með-
ferð og á Bretlandi.
Vandinn, svo notað sé einkar
óheppilegt orð, er þó einkum fólginn
í því að það eru ekki mjög margir
kynferðisglæpamenn á Íslandi.
Þannig að erfitt getur verið að koma
virkri hópmeðferð við en það hefur
einmitt sýnt sig að hópmeðferð
verkar sérstaklega vel. Þegar um
fáa menn er að ræða, sem ef til vill
sitja í mörgum fangelsum, er nauð-
til að endurtaka brot sýna tölur að
einungis um 5–7% þeirra munu
hljóta dóm aftur. Það sem einkennir
þessa menn er að þeir hafa ekki
hlotið dóma áður, búa við þokkalegt
öryggi og tengsl þeirra við annað
fullorðið fólk eru í þokkalegu lagi.
Ef við tökum aftur á móti hinn
dæmigerða barnaníðing sem fremur
afbrot gagnvart börnum utan eigin
fjölskyldu eru, miðað við sumar
rannsóknir, um 40% líkur á að hann
hljóti annan dóm innan fimm ára.
Hefðbundin sálgreining ku duga
skammt við meðferð kynferðis-
glæpamanna, hvaða aðferðir eru
það sem þið notið?
Menn reyndu lengi að nota sál-
greiningu og það á sér auðvitað
sögulega skýringu. Annars konar
meðferð var einfaldlega ekki fyrir
hendi fram yfir miðja síðustu öld.
Ástæða þess að sálgreining gagnast
ekki er af tvennum toga. Í fyrsta
lagi er það tiltekin hegðun eða at-
ferli sem knýr ofbeldismanninn til
þess að fremja afbrot. Kynferðis-
legur áhugi á börnum er gott dæmi
um slíkt.
Í annan stað er um að ræða al-
mennari vandamál sem oftast snúa
að tengslum við annað fólk, lágri
sjálfsvirðingu o.s.frv. Sálgreining
dugar stundum á þennan þátt en
tekur ekki á hegðuninni sem leiðir
til afbrota.
Getur þú lýst nútímaaðferðum
sem notaðar eru á kynferðisglæpa-
menn betur?
Meðferðin byggir á atferlisfræði
og í henni er gengið út frá að sam-
band sé á milli hegðunar, tilfinninga
og hugsana. Ef við tökum barnaníð-
ing sem dæmi þá er ljóst að hann
hefur kynferðislegan áhuga á börn-
um og hann hefur myndað sér
ákveðnar skoðanir eða öllu heldur
ranghugmyndir til þess að réttlæta
áhuga sinn á börnum. Og oft gera
þessir menn sér ekki grein fyrir að
það sem þeir aðhafast sé eitthvað
rangt. Þessum manni líkar við börn
og á auðveldara með að tengjast
Menn sem fremja kynferðisglæpi gagnvart börnum
Meðferð stórs hóps
skilar árangri
Öfugt við það sem margir telja er ítrek-
unartíðni hjá þeim sem fremja kynferðis-
glæpi gagnvart börnum fremur lág.
Richard C. Beckett, yfirmaður réttarsál-
fræðistofnunarinnar í Oxford, segir að
meðferð skili árangri í meirihluta tilvika
og að menn séu nú nær því en áður að
geta afmarkað þann hóp sem líklegur er
til þess að brjóta af sér aftur.
Morgunblaðið/Arnaldur
Beckett segir menn komna langt í að geta þekkt úr kynferðisglæpa-
menn sem líklegir séu til þess að brjóta aftur af sér gagnvart börnum.
herrann að svo skjótt sem hann yf-
irgefur Færeyjar kemur íslenski
forsætisráðherrann í heimsókn til
að funda með Færeyingum og
Grænlendingum – pólitískt sam-
starf sem Færeyingar og Græn-
lendingar veita meiri athygli en
samstarfinu við Danmörku.“
„Dimmalætting er blað Sam-
bandsflokksins og þeir vilja meiri
samvinnu við Danmörku og sjá það
sem samkeppni að við fáum opin-
bera heimsókn frá íslenska for-
sætisráðherranum. Það skil ég
ekki,“ segir Kallsberg aðspurður
um hvort Færeyingar leggi meira
upp úr samstarfi við Íslendinga en
Dani. „Við höfum engin áform um
að fara frá Danmörku og yfir til Ís-
lands, þetta snýst um að gera fær-
eyskt samfélag sem best og við
reynum að eiga eins gott samstarf
við alla og hægt er.“ Færeyingar
vilji eiga gott samstarf við öll Norð-
urlöndin.
Var tilbúinn að segja af sér
Litlu munaði að Anfinn Kalls-
berg segði af sér sem lögmaður
færeysku landstjórnarinnar við
setningu Lögþingsins á þjóðhátíð-
ardegi Færeyinga hinn 29. júlí síð-
astliðinn. Hafði Kallsberg sagt að
drægi Torbjørn Jacobsen, þing-
maður Þjóðveldisflokksins sem á
aðild að landstjórninni, ekki um-
mæli sín til baka um að Kallsberg
hefði átt í vafasömum viðskiptum á
árum áður, myndi hann segja af sér
við þingsetninguna. Kallsberg hafði
því tvær ræður tilbúnar til flutnings
við setningu þingsins en sagði ekki
af sér þar sem Jacobsen dró um-
mælin til baka.
Segir Kallsberg að samstarf
flokkanna í ríkisstjórn hafi gengið
vel þrátt fyrir þetta. Vandamálin
sem upp hafi komið séu fyrst og
fremst á persónulegum grunni. „Ég
er bjartsýnn um að við getum leyst
úr því í framtíðinni. Mér finnst að
maður eigi ekki að láta smámál eins
og þetta eyðileggja gott samstarf.“
Það hafi verið mjög erfitt að vera
með tvær ræður tilbúnar og ekki
vita hvora þeirra hann myndi halda.
„Það var erfitt en nauðsynlegt og
ég er ánægður með að við náðum að
leysa það vandamál áður en við
gengum til kirkju. Þetta var óþægi-
legt, sérstaklega á þessum tíma eft-
ir kosningarnar þegar menn voru í
hátíðarskapi að fara að opna nýinn-
réttað Lögþingshús og að fagna því
að 150 ár voru liðin frá endurreisn
þingsins. Það er ljóst að það hefði
drepið stemninguna ef ég hefði
þurft að halda hina ræðuna,“ segir
Kallsberg.
efna-
. „Árið
skuldir
króna,
um 2
kulda-
rum.“
veiðum
kidaga-
thlutað
m þeir
Kalls-
mjög
vanda-
heldur
kveðið
r sem
ví það
ki megi
ákveð-
f fiski í
það er
Þannig
ð fiski-
ð fáum
ð strax
ga sem
veiða.“
eiða á
fnarnir
og við
kveiðar
r veiði-
u sinni
m skal
gt sam-
Kalls-
ki orðið
ðiheim-
útgerð-
i orðið
munum
gerist í
mögu-
að má
n fisk-
m enn
un sem
ti safn-
heim-
æreyja
Segist
Ísland
ann sé
áfram
ðs var
for-
reyjum
llsberg
rmann
rinnar.
gblaðs-
kudag,
ndsins
sunar-
tisráð-
eta lært af Íslendingum
hagsleg
við Dani
Morgunblaðið/Nína Björk
að mikill uppgangur hafi verið í færeysku
pphafi 10. áratugar síðustu aldar.
nina@mbl.is