Morgunblaðið - 22.11.2002, Qupperneq 12

FRÉTTIR
12 FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ALLIR foreldrar ætla að standa sig
vel í uppeldisstarfinu, en það tekst
hins vegar ekki alltaf. Börnin eru of-
dekruð eða vanrækt, þau eiga of
stranga foreldra eða of lina. Sumir
foreldrar skipuleggja allan tíma
barna sinna frá morgni til kvölds;
skóli; íþróttir; tónlist; dans. Aðrir gefa
börnunum of mikinn frítíma, leyfa
þeim að horfa of lengi á sjónvarpið,
vera of lengi úti, borða of mikið sæl-
gæti. Allir vita að það er ekki létt verk
að vera foreldri. En er von um að
hægt sé að bæta sig í uppeldisstarf-
inu?
Jean Illsley Clark, aðalfyrirlesari á
ráðstefnu um uppeldishæfni sem
hefst í dag kl. 9 á Hótel Sögu í
Reykjavík, hefur undanfarin ár rann-
sakað og skrifað um uppeldi út frá
kenningunni að alast upp aftur; ala
sjálfan sig upp og börnin. „Þetta er
kenning vonar – vonar til handa þeim
fullorðnu einstaklingum
sem uxu úr grasi við
uppeldi sem þeir vilja
ekki gefa börnum sín-
um í arf,“ segir Jean
Clark og að kenningin
sé líka ætluð því fólki
sem vill endurvinna
uppvöxt sinn.
Að alast upp aftur
Í dag kemur einnig út
íslenska útgáfan bókar
Jean Clark og Connie
Dawson, sem heitir Að
alast upp aftur; annast
okkur sjálf, annast
börnin okkar. Jean
Clark hefur MA-gráðu í Human
Development og heiðursdoktorsnafn-
bót fyrir þjónustu í þágu mannkyns-
ins. Hún er foreldrakennari og
kennsluþjálfari. Bókin hennar og
Dawson er hagnýt uppeldisfræði með
tölfum, skýringarmyndum og dæm-
um, og hefur verið þýdd á fjölda
tungumála. „Ég hélt fyrst að sá vandi
sem skapast þegar foreldra veita
börnum of mikinn frítíma, sökum of-
dekurs eða afskiptaleysis, væri sér-
bandarískur. Svo reyndist síður en
svo vera,“ segir Jean og vísar í góðar
viðtökur bókarinnar úti um víða ver-
öld.
Hún segist ætla að
fjalla um vonina á ráð-
stefnunni í dag, sem
stendur öllum almenn-
ingi opin gegn gjaldi.
„Ég ætla að fjalla um
hvernig foreldrar geti
náð því í uppeldinu sem
þeir ætluðu sér að ná,
og ég ætla að sýna þeim
hvers vegna þeir geta
enn bundið vonir sínar
við það.“
Ofdekur í uppeldi
Jean telur ofdekur
vera afar stórt vanda-
mál í uppeldi og að það
hafi slæmar afleiðingar. „Ofdekur er
ein gerð af barnavanrækslu,“ segir
hún og að ofdekrun hindri börn í að
vinna að eigin þroskaverkefnum og í
því að læra nauðsynlegar lexíur lífs-
ins. Að mati hennar táknar ofdekur að
foreldrar veita börnum sínum of mik-
ið af því sem lítur vel út, of fljótt, og of
lengi. Þeim eru gefnir hlutir eða veitt
reynsla sem er ekki viðeigandi fyrir
aldur þeirra, áhugamál eða hæfileika.
Þessi börn fá of stóran skammt af því
góða. Gallinn er sá að ofdekruð börn
upplifa örbirgð í miðjum allsnæktun-
um. Afleiðingin er m.a. að þau verða
of sjálfhverf og agalaus.
Jean Clark segir að fullorðnir geti
líka búið við ofdekur, og að hún öfundi
ekki fólk sem geti leyft sér allt og viti
t.d. ekki hvort það eigi að fara til út-
landa á afmælinu sínu eða bara í sum-
arbústaðinn sinn eða hvaðeina annað
sem það geti valið úr. Hún segist
fremur finna til með því.
Dulinn vandi
Hún gerði rannsókn á ofdekri
ásamt Dawson, sem sagt er frá í bók-
inni Að alast upp aftur. Þar kemur
m.a. fram að ofdekruð börn tileinki
sér „lært bjargarleysi“. „Málið er að
læra að vita hvað er nóg, því nákvæm-
lega nóg er heilmikið,“ segir hún.
Dæmi um ofdekur 13 til 19 ára
barns er þetta: „Rósa hefur mörgu að
sinna í félagslífi skólans, svo foreldr-
arnir vinna þau skyldustörf sem
henni ber á heimilinu. Foreldrarnir
breyta áætlunum sínum til að geta
keyrt Rósu hvenær sem hún biður um
það (Að alast upp aftur, bls. 145).
„Ég held að vandamálin sem ofdek-
ur hefur orsakað eigi eftir að koma
upp á yfirborðið, alveg eins og þegar
vandi heimilanna vegna áfengissýki
spratt fram með krafti,“ segir Jean
Clark því að ofdekur orsakar svo mik-
inn sársauka, óþægindi og vanlíðan
síðar á lífsleiðinni. Á bak við ofdekrið
eru oft dulin vandamál foreldranna
t.d. vegna fjarvista, sektarkenndar
eða einhvers annars.
Innsæi foreldra
Ofdekrun er aðeins eitt af hugtök-
unum sem Jean Clark leggur áherslu
á, önnur eru t.d. afneitun og van-
ræska. Aðaláherslan er hins vegar á
gullna meðalveginn sem eru reyndar
tveir; annar kenndur við ákveðni og
hinn við stuðning. „Ég held að for-
eldrar treysti alltof sjaldan á innsæi
sitt, þeir vita hvað er rétt og finna
hvað þeir eiga að gera, en þeir fara
bara ekki eftir því,“ segir hún og að
foreldrar eigi einnig að styrkja innsæi
barna sinna með því að spyrja til
dæmis 12 ára barn: „Hvað heldur þú
um það?“ eða „Hver er þín tilifinning
fyrir þessu?“ þannig læra þau líka að
taka mark á áttavitanum sem er inni í
þeim.
Jean Illsley Clark hefur náð góðum
árangri í þessari aðferð að foreldrar
ali sig upp aftur og miðli því til barna
sinna. Hún hefur skrifað fleiri þekkt-
ar bækur eins og „Self Esteem: A
Family Affair“, „Connections: The
Threads That Strengthen Families“
og verið meðhöfundur bókflokksins
„Help! for Parents“, og hún hefur
hlotið margar viðurkenningar og er
dáður uppeldisfrömuður í Bandaríkj-
unum.
Á ráðstefnunni í dag flytja Ragn-
hildur Bjarnadóttir, dósent við Kenn-
araháskóla Íslands, og Herdís Egils-
dóttir kennari, einnig erindi.
Ofdekrun er vanræksla
Hvernig er hæfilegur
skammtur veginn í upp-
eldi? Gunnar Hersveinn
átti samtal við aðalfyr-
irlesara á ráðstefnu um
uppeldishæfni.
Jean Illsley Clarke
guhe@mbl.is
RANNSÓKNARRÁÐ Íslands
(Rannís) gengst fyrir kynningarráð-
stefnu um 6. rannsóknaáætlun ESB
á Hótel Loftleið-
um á milli kl. 9 og
15 í dag. Vilhjálm-
ur Lúðvíksson,
framkvæmda-
stjóri Rannís,
segir ráðstefnuna
lykiltækifæri fyr-
ir vísindamenn og
aðra áhugamenn um vísindi til að afla
sér upplýsinga um áætlunina beint
frá fulltrúum framkvæmdastjórnar
ESB. Áætluninni var formlega
hleypt af stokkunum í síðustu viku.
Eftir setningu Hafliða P. Gísla-
sonar, formanns Rannís, og ávarp
Tómasar Inga Olrich menntamála-
ráðherra, fer Hjördís Hendriksdótt-
ir, forstöðumaður alþjóðasviðs, yfir
reynslu Íslendinga af þátttöku í 5.
rannsóknaáætlun ESB.
Dr. Martin Bohle-Carbonell frá
skrifstofu framkvæmdastjóra rann-
sóknasviðs ESB tekur tvívegis til
máls. „Annars vegar ætlar hann fyrir
hádegi að gefa heildaryfirlit yfir
markmið og framkvæmdaatriði 6.
rannsóknaáætlunarinnar. Hins veg-
ar verður hann með sérstaka kynn-
ingu á undiráætlun um sjálfbæra
þróun og hnattrænar breytingar á
milli kl. 13 og 14 eftir hádegi.
Á sama tíma verður dr. Indriði
Benediktsson, vísindafulltrúi ESB,
með kynningu á líf- og heilbrigðisvís-
indum og líftækni og Erastos Filos
með kynningu á undiráætlun um
upplýsingatækni í rannsóknaáætlun
ESB,“ segir Vilhjálmur og tekur
fram að íslensk fyrirtæki hafi verið
dugleg að nýta sér möguleika innan
upplýsingaáætlunarinnar.
Lítið sótt í mannauðsáætlun
Eftir að Martin Bohle-Carbonell
hefur lokið máli sínu fjallar Nicholas
Newmann um svokallaða mannauðs-
áætlun. „Þessi áætlun sem er eins
konar „vistaskiptaáætlun“ stendur í
raun fyrir möguleika vísindamanna á
því að hljóta styrki til
að starfa í öðrum lönd-
um. Hingað til hafa ís-
lenskir vísindamenn
ekki sótt í að nýta
þennan möguleika.
Þarna felast ný tæki-
færi í 6. rannsókna-
áætluninni,“ segir Vil-
hjálmur.
Dr. Peter Fisch
slær botninn í ráð-
stefnuna fyrir hádegi
með því að ræða sér-
staklega um ný verk-
efnaform 6. rann-
sóknaáætlunarinnar.
„Eins og fleiri er Fish
okkur að góðu kunnur. Hann hefur
komið hingað nokkrum sinnum áður
til að kynna hlut félags- og hugvís-
inda í rammaáætlunum.
Innan 6. rannsóknaáætl-
unarinnar standa þau
mun betur að vígi en áð-
ur bæði sjálfstæð og sem
hluti af stærri verkefn-
um innan raunvísind-
anna,“ segir Vilhjálmur
og tekur fram að Fisch
muni svo kynna sam-
félagsáætlunina sér-
staklega á kynningar-
fundi milli kl. 14 og 15.
Á sama tíma kynnir
Sigurður Bogason fisk-
afurðir, fiskveiði og fisk-
eldisrannsóknir og
Nicholas Hartley efnis-,
framleiðslu- og örtækni. „Örtæknin,
sem alþjóðlega er kölluð „nano-
technology“, er nýtt áherslusvið inn-
an ESB,“ segir Vilhjálmur. „Þessi
tækni felst m.a. í því að nýta örsmáar
og sérhæfðar einingar efnis og íhluti,
sem gjarnan eru hreyfanlegar og
búnar gervigreind eða lúta stjórn,
inn í ýmiss konar framleiðslutæki
bæði í hefðbundnum vélbúnaði og á
líffærasviðinu, t.d. í gervilíffæri.“
Fyrirtæki studd
Fram hefur komið að íslensk fyr-
irtæki gætu átt erfitt með að leggja
fram nægilegt mótframlag til að taka
þátt í stórum verkefnum innan áætl-
unarinnar. Vilhjálmur var spurður
að því hvort hann teldi koma til
greina að ríkið styrkti fyrirtæki til að
taka þátt í verkefnum á vegum áætl-
unarinnar. „Íslenska ríkið hefur ver-
ið aðhaldssamt með styrki til fyrir-
tækja. Hins vegar veit ég ekki betur
en að bæði í Svíþjóð og Noregi séu
smáfyrirtæki styrkt um 20% af sín-
um 50% hlut í verkefnunum. Fyrir-
tæki verða að meta hvort það er þeim
hagkvæmt að taka þátt í áætluninni.
Einnig yrði að gæta jafnræðis í slík-
um stuðningi. Stóra spurningin er
náttúrulega hvort þetta er raunhæft
miðað við allt annað sem verið er að
glíma við í fjárveitingamálum um
þessar mundir.“
Kynningarráðstefna um sjöttu rannsóknaáætlun Evrópusambandsins haldin í dag
Lykiltækifæri til að
afla upplýsinga
Vilhjálmur Lúðvíksson
„ÉG vona að árangurinn af dvöl minni á Ís-
landi verði tvíþættur. Annars vegar vona ég
auðvitað að nemendur mínir í MR taki fram-
förum í frönsku. Hins vegar veit ég burtséð
frá því hvort þeim fer fram eða ekki að ég á
sjálfur eftir að læra talsvert af því að lifa og
starfa í átta mánuði á Íslandi,“ segir
Francois Le Boterff, 23 ára aðstoðarkennari
í frönsku við MR.
Francois kom hingað í gegnum Comenius,
eina af undiráætlunum menntaáætlunar
ESB, Sókrates, í byrjun september. „Ég er
sveitastrákur,“ segir hann og brosir. „Fjöl-
skylda mín býr í smábænum Elven nálægt
borginni Vannes á Bretagne-skaga í Frakk-
landi. Eftir háskólagráðu í sagnfræði langaði
mig til að taka mér hlé frá námi og prófa að
búa í útlöndum í ár. Ég rakst á auglýsingu
um Comenius-áætlunina í háskólanum og
ákvað að grípa tækifærið.“
Francois segist hafa nefnt þrjú lönd í um-
sókn sinni. „Ég sagðist helst vilja fara til
Skotlands, Írlands eða Íslands og var svo
heppinn að komast hingað. Móttökurnar
hafa verið alveg frábærar. Ég hef ekki þurft
að hafa áhyggjur af neinu frá því að ég kom í
haust. Fulltrúar frá Comenius sáu bæði um
að útvega mér vinnu og húsnæði,“ segir hann
og tekur fram að hann búi með ungu fólki frá
Þýskalandi og Danmörku. „Ég hef því ekki
aðeins fengið tækifæri til að kynnast Íslend-
ingum heldur einnig öðrum Evrópubúum.“
Nemendurnir á
sífelldri hreyfingu
Hvernig finnst þér að kenna? „Ég hafði
bara reynslu af því að kenna tónlist áður en
ég kom hingað. Nemendur mínir voru allir
sérstaklega áhugasamir um tónlist. Þess
vegna voru heldur engin agavandamál.
Fyrst eftir að ég byrjaði að kenna í MR
fannst mér skrítið hvað nemendurnir voru
mikið á hreyfingu meðan ég var að kenna.
Ég hélt að ástæðan væri sú hvað ég er
óreyndur kennari en þegar hinir kenn-
ararnir sögðu að nemendurnir hegðuðu sér
alveg eins hjá þeim hætti ég að hafa áhyggj-
ur. Þegar ég var í menntaskóla í Frakklandi
var miklu meiri agi í bekknum og nemendum
var t.a.m. ekki leyft að borða í tímum. Þeir
fengu líka alvöru matarhlé og mat í hádeg-
inu þannig að það er kannski ekki alveg að
marka.“
Francois tekur þó fram að nemendum
hans í MR gangi upp til hópa vel í náminu.
„Ég held að Íslendingar hafi alveg sérstaka
tungumálagáfu, a.m.k. miðað við Frakka,“
segir hann og tekur fram að flestir nemenda
sinna séu bæði opnir og skemmtilegir. „Við
vorum að tala um Evrópusambandið um dag-
inn. Ég er mikill Evrópusambandssinni.
Nemendur mínir voru ekki eins upprifnir og
einn sagði að ef Íslendingar myndu ganga í
ESB myndi Spánverjar bara koma og stela
öllum fiskinum frá Íslendingum.
Ég reyndi náttúrulega að leiðrétta þennan
misskilning. Íslendingar og Norðmenn vilja
standa utan ESB vegna fiskimiðanna í kring-
um Ísland og olíunnar í Noregi en hvað ger-
ist þegar þessar auðlindir þrýtur?“
Íslenskan erfið
Francois segist fá 62.000 kr. á mánuði fyr-
ir kennsluna. „Ef ég held mig heima og borð-
aði pasta í öll mál myndu peningarnir trú-
lega duga betur. Ég vil heldur fara út og
hitta fólk og því á ég oft erfitt með að ná end-
um saman. Kannski verð ég bara að fá mér
aðra vinnu!“ segir Francois og óttast að þá
þurfi hann að fækka heimsóknum sínum á
Þjóðskjalasafnið. „Ég hef aðeins verið að
fara þangað til að glugga í skjöl á frönsku
með MA-verkefni í sagnfræði í huga. Hver
veit hvort eitthvað verður úr því í framtíð-
inni. Svo er ég líka að læra íslensku í Náms-
flokkunum en það er mjög erfitt!“
Comenius-áætlunin er ein þeirra sam-
starfsáætlana ESB sem kynntar verða í Evr-
ópuhúsi í Perlunni um helgina.
Íslendingar með
tungumálagáfu
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Francois Le Boterff: „Flestir nemenda
minna eru bæði opnir og skemmtilegir.“
ago@mbl.is