Morgunblaðið - 07.12.2002, Qupperneq 46

46 LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
A
FGREIÐSLU fjárlaga fyrir árið
2003 er lokið á alþingi. Sitt sýnist
hverjum eins og jafnan, þegar
stjórnmálamenn fara höndum um
skattfé almennings. Eðlilegt er, að
gerðar séu kröfur um gegnsæi og efnislegan rök-
stuðning, þegar fjármunum er skipt með fjár-
lögum. Oft er sagt, að ríkissjóður eigi í raun fáa
vini og helst sé hann í hættu, þegar stjórn-
málamenn búa sig undir kosningar eins og nú er,
því að þá sé mest freisting fyrir þá að nýta sér
aðstöðu sína til að deila út peningum í því skyni
að afla sér stuðnings meðal kjósenda.
Í vikunni var fyrri umræða um fjárhagsáætlun
stærsta sveitarfélagsins, Reykjavík. Er ólíkt að
taka þátt í undirbúningi og umræðu um hana en
fjárlög ríkisins, að því leyti að fyrir þingmenn er
dæmið lagt í heild strax frá fyrsta degi, en fjár-
hagsáætlun Reykjavíkur er kynnt í bútum.
Fyrst er lagður fram sá hluti hennar, sem bygg-
ist einkum á skatttekjum, síðar á svo að leggja
fram áætlunina í heild, en þá fyrst gefst tækifæri
til að átta sig á raunverulegri fjárhagsstöðu
borgarinnar.
Vegna þessarar sérkennilegu aðferðar við að
leggja fram fjárhagsáætlun Reykjavíkur sá ég
ástæðu til að leita álits félagsmálaráðuneytisins
á því, hvort það stæðist sveitarstjórnalög að
leggja áætlunina fyrir í bútum. Ráðuneytið sagð-
ist ekki hafa tekið formlega afstöðu til málsins en
komst óformlega, hvernig sem það er unnt í máli
sem þessu, að þeirri niðurstöðu, að bútasaum-
urinn við afgreiðslu fjárhagsáætlunarinnar væri
líklega viðunandi, af því að draga ætti fram í jan-
úar og fjölga fundum við að afgreiða hana. Rök
ráðuneytisins fyrir þessari óformlegu afstöðu
eru veik, svo að ekki sé meira sagt, þegar litið er
til sveitarstjórnalaganna. Hitt er einsdæmi, að
þrjár umræður þurfi til að afgreiða fjárhags-
áætlun Reykjavíkurborgar.
Hvernig halda menn, að þingmenn tækju því,
ef fjármálaráðherra dytti í hug, að leggja aðeins
fram hluta af fjárhagsdæmi ríkissjóðs við fyrstu
umræðu fjárlaga? Að sjálfsögðu dytti engum í
hug að standa þannig að málum. Þetta gerist
hins vegar í borgarstjórn Reykjavíkur með að
minnsta kosti óformlegri blessun félagsmála-
ráðuneytisins.
x x x
Útgjaldaþenslan hjá Reykjavíkurborg á því
kosningaári, sem nú er að líða, ber þess merki,
að stjórnendur borgarinnar hafi fallið fyrir ein-
hverjum freistingum á árinu. Nú á hins vegar að
taka sér tak, því að tillögu Ingibjargar Sólrúnar
Gísladóttur borgarstjóra ætlar hún með R-lista-
mönnunum Árna Þór Sigurðssyni (vinstri/
grænum) og Stefáni Jóni Hafstein (samfylking-
armanni) að setjast í sparnaðarnefnd í því skyni
að vinda ofan af útgjöldum, vinna að sparnaði og
hagræðingu. Nú á að setja upp sparnaðarsvipinn
í stað útgjaldabrossins á kosningaári.
VETTVANGUR
Samþykkt fjárlög og h
Eftir Björn Bjarnason
S
AMKVÆMT lauslegri athugun
hafa um 40% af forsíðum dag-
blaðanna síðastliðnar vikur
verið tileinkuð umfjöllun um
viðskipti. Suma daga virtist
ekkert annað fréttnæmt en að BYKO
keypti í VÍS, að Flugleiðir breyttu skipu-
lagi sínu, að BYKO seldi í VÍS, að Eimskip
breytti skipulagi sínu og að BYKO keypti í
Keri. Á þessu tímabili lauk umfjöllun um 9
mánaða uppgjör fyrirtækja á verð-
bréfamarkaði en síðan tekur við 12 mán-
aða uppgjör, þá 3ja mánaða, 6 mánaða og
þannig koll af kolli.
Á innsíðum blaðanna undanfarnar vikur
var m.a. sagt frá því að viðskiptafræð-
ingar, sem stjórnuðu vel reknum fyr-
irtækjum, væru í auknum mæli að koma
inn í menningar- og listastarfsemi; þar
þyrfti meira af „sjónarmiðum viðskipta-
lífsins“! Á innsíðunum var einnig fjallað
um „tónlistariðnaðinn“ og að til að hann
tæki kipp þyrftu viðskiptamenn ásamt
ráðherrum í ríkisstjórninni að koma til
skjalanna.
Á sama tíma er það að gerast að íþrótta-
fréttirnar eru orðnar uppfullar af fréttum
af afkomu íþróttafélaga; Knattspyrnu-
félagið Víkingur rekið með tapi, hagnaður
og ný stjórn í hlutafélaginu FRAM FC hf.
og auðvitað fjárhagsstaða Stoke. Einu
sinni heyrðist meira að segja rætt um
lausnarorð fjármálamarkaðarins,
EBITDA-hlutfallið, í íþróttafréttum.
Það virðist hvergi hægt að þverfóta fyr-
ir viðskiptasíbyljunni, ofurtrú á tölum og
viðskiptafræðingum. Þetta er farið að
ganga það langt að jafnvel þeir sem lifa og
hrærast í viðskiptum alla daga eru orðnir
leiðir á þessu. Það var helst grein Einars
Arnar Benediktssonar Sykurmola um tón-
listariðnaðinn í Morgunblaðinu sem stakk
í stúf við þessa umfjöllun en hann lýsti
þeirri skoðun sinni að lausn á vanda tón-
listariðnaðarins fælist ekki í því að sér-
fræðingar (eflaust markaðsfræðingar)
yrðu látnir velja úr líklegar stjörnur ís-
lensks „tónlistariðnaðar“ á næstu árum
sem hlytu síðan ríkisstyrki.
Það má kannski segja að með sífelldri
umræðu um peninga sé samfélagið orðið
leiðigjarnara en áður. Þótt viðskipta- og
hagfræðingar eigi hlutdeild í þessum
auknu leiðindum er ekki ástæða fyrir þá
að taka á sig fulla ábyrgð á þróuninni. Ein
ástæða umræðu um hagræðingu og við-
skipti er sú að krafist hefur verið sparnað-
ar á flestum sviðum í þjóðfélaginu og í
framhaldi af því hefur verið leitað til
þeirra hópa sem eyddu námsárum sínum í
pælingar um stjórnun og hagræðingu. En
á sama tíma og spurnin eftir þessari þekk-
ingu hefur aukist má kannski segja að við-
skipta- og hagfræðingar séu farnir að taka
sig einum of hátíðlega og telja viðhorf sín
eiga erindi inn á öll heimili, alla daga og
inn á flest svið þjóðlífsins. Vel kann að
vera að þessar stéttir séu hreinlega ekki
nógu vel undir það búnar að taka á sig alla
þessa ábyrgð. Heimspekingur sem kenndi
okkur aðferðafræði í viðskiptafræðinni
kynnti skyldulesninguna Menón eftir
Plató í kúrsinum með þeim orðum að með
því að lesa hana hefðum við að minnsta
kosti lesið eina góða bók um ævina!
Það er líklega aldrei brýnna en nú þegar
nemendum í viðskiptafræðum fjölgar sem
og viðskiptaháskólum hérlendis að huga
að menntun í viðskiptafræðum útfrá því
sem að framan er sagt.
Það má líka spyrja sig hvers vegna fjöl-
miðlamenn virðast ganga svo mikið upp í
því að fjalla um viðskipti. Tvær skýringar
koma upp í hugann. Annars vegar kann að
vera að þeir telji þekkingaröflun á þessu
sviði geta aukið möguleika þeirra á starfi í
viðskiptalífinu eða þá að þeir skynji að
átök og þungamiðjan í þjóðfélaginu
séu að færast frá stjórnmálum yfir í
viðskiptalífið. Það er margt til í
seinni skýringunni eins og einka-
væðing ríkisbankanna hefur vitnað
um. Eftir standa þó margar við-
skiptafréttir sem snúast ekki um
átök og snúast að mínu mati reyndar
ekki um hluti sem ættu að rata á forsíður
blaða.
Gagnrýnin á peningahyggju samfélags-
ins hefur vaxið hröðum skrefum á und-
angengnum árum. Mjög margt bendir þó
til að samfélagið sé alls ekki gegnsýrt af
peningahyggju; við sækjum hvers kyns
menningu meira en nokkru sinni og aldrei
hefur meiri fjármunum verið varið til vel-
ferðarmála. Það sem gefur þó gagnrýn-
endum hins frjálsa markaðar byr undir
báða vængi er þessi endalausa og oft
gagnslitla umræða um fyrirtæki og við-
skipti í fjölmiðlum.
Nú geta viðskiptafræðingar og hag-
fræðingar í samráði við fjölmiðlamenn
snúið við blaðinu og bjargað fólki frá við-
skiptunum. Fjölmiðlamenn og forsvars-
menn fyrirtækja þurfa að efla skilning á
gagnkvæmu hlutverki og eðli starfsemi
fjölmiðla og atvinnulífs. Þá þurfa við-
skipta- og hagfræðingar einnig að spyrja
sig hvar þeirra krafta sé helst þörf og hvar
sé líklega réttast að leyfa öðrum að spjara
sig en sjá um síðan um bókhaldið eins og
nægði hér forðum.
Viðskiptasíbyljan
Eftir Þór Sigfússon
Höfundur er hagfræðingur og svæðisstjóri
Norræna fjárfestingarbankans á Íslandi.
’ Það virðist hvergi hægt aðþverfóta fyrir viðskiptasíbylj-
unni, ofurtrú á tölum og við-
skiptafræðingum. ‘
Í
Í BY
viðræ
unar
ingin
báru
lands að ES
þess í viðræð
greiddu í Br
og sjöfalt þa
greitt. Í viðta
vikunni voru
af Percy We
aðalsamning
ræðunum. A
kvæmdastjór
að fyrirtækj
heimilað að
sjávarútvegi
Á því er by
vilji aðgang
sóknarríkjan
reyndar toll
dag utan Mö
að borga fyri
samningsins
ingar sig til
um 100 milljó
ár. Þetta var
gang að inn
tollfrjálsan a
vörur á þan
taldar langf
Eftir að hafa
fimm ár töldu
uppfyllt sinn
að meira þy
ESB var an
frumkvæði
lendingar þ
Deilur Ísland
Hi
Eftir Birgi
TYRKIR OG ESB
Á leiðtogafundi Evrópusambands-ins í næstu viku er gert ráð fyrirað tíu ríkjum verði boðin aðild að
Evrópusambandinu. Það ríki sem lengst
hefur beðið eftir að fá að hefja aðild-
arviðræður, Tyrkland, verður aftur á
móti að sætta sig við að bíða í nokkur ár
enn. Á fundi á fimmtudag urðu leiðtogar
Þýskalands og Frakklands ásáttir um
að leggja til að viðræður við Tyrki gætu
hafist árið 2005. Þetta telja Tyrkir ekki
viðunandi. Þeir vilja skýra yfirlýsingu
þar sem tiltekin dagsetning er tilgreind.
Mjög skiptar skoðanir eru uppi innan
Evrópusambandsins um það hvort
æskilegt sé að veita Tyrkjum aðild.
Tyrkland er fjölmennt en jafnframt
mjög fátækt ríki sem þar að auki er
landfræðilega að mestu leyti í Asíu en
ekki Evrópu. Þar búa nú 66 milljónir
manna en fæðingartíðnin er mun hærri
en í ríkjum Evrópu. Það má því búast við
að Tyrkir yrðu fljótlega fjölmennasta
ríki Evrópusambandsins. Í ljósi þess að
íbúafjöldi ræður miklu um vægi ein-
stakra ríkja innan sambandsins þýddi
það í raun að Tyrkir ættu heimtingu á
meiri formlegum völdum í stofnunum og
ráðum sambandsins en t.d. Þýskaland
og Frakkland. Í Evrópu óttast menn
einnig að aðild hefði í för með sér að
Tyrkir myndu streyma til ríkari landa
Evrópu í atvinnuleit. Þá er bent á að
Tyrkir eigi nokkuð í land með að upp-
fylla hin pólitísku skilyrði fyrir aðild,
ekki síst varðandi mannréttindi. Loks
er ein helsta fyrirstaðan fyrir aðild í
augum margra að Tyrkland er ekki
kristið ríki, líkt og önnur ríki ESB, held-
ur íslamskt ríki.
Þessi rök gegn aðild Tyrkja eru öll
skiljanleg. Það er líka ljóst að jafnvel
þótt viðræður við Tyrki hæfust fljótlega
myndu líða ár og líklega áratugir áður
en raunhæft væri að Tyrkir yrðu full-
gildir aðilar. Hins vegar er ekki síður
hægt að færa sterk rök fyrir því að enn
varasamara væri að neita Tyrkjum um
aðild.
Staða Tyrklands í Evrópu er að
mörgu leyti einstök. Tyrkir eiga landa-
mæri að ríkjum í vesturhluta Asíu þar
sem ástandið er ótryggt og búast má við
mikilli spennu og jafnvel átökum á
næstu árum. Tyrkir hafa sýnt það og
sannað innan Atlantshafsbandalagsins
um áratuga skeið að þeir eru traustir
bandamenn og hafa að mörgu leyti tekið
að sér að vera brjóstvörn annarra Evr-
ópuríkja gagnvart óstöðugleikanum í
Mið-Austurlöndum.
Það hafa átt sér stað miklar og póli-
tískar breytingar í Tyrklandi á síðast-
liðnum árum. Þótt aðstæður séu langt
frá því að vera sambærilegar við vestur-
hluta Evrópu hefur lýðræði verið að
festa sig í sessi. Þótt flokkur strangtrú-
aðra múslima hafi unnið sigur í kosn-
ingum í síðasta mánuði og fari nú með
völd í ríkisstjórninni bendir ekkert til að
hvikað verði frá þeirri stefnu Ataturks,
er mótaði Tyrkland nútímans úr rústum
heimsveldis Ottómana, að trúarbrögð
eigi ekki erindi inn í stjórnkerfið. Með
aðild yrðu Tyrkir að ganga inn í þann
ramma sem þegar hefur verið mótaður
af ESB og laga þjóðfélag sitt að þeim
reglum og hefðum, pólitískum sem efna-
hagslegum, sem þar gilda. Fyrr gæti að-
ild ekki orðið að veruleika. Ef Tyrkjum
yrði hafnað er hins vegar hætta á því að
þeir færu í auknum mæli að líta til aust-
urs í stað vesturs. Varla myndi það
þjóna hagsmunum Evrópusambandsins.
AÐ FYRIRBYGGJA MENGUNARSLYS
Hrikalegar afleiðingar olíuslyssins,sem varð er tankskipið Prestige
sökk undan norðvesturströnd Spánar,
sýna vel hversu mikilvægt er að huga að
öryggi skipa, sem annast flutninga á
jafnhættulegum farmi, svo og að fyrir
hendi séu áætlanir um viðbrögð við slík-
um slysum og búnaður til að fást við af-
leiðingar þeirra.
Áhrif Prestige-slyssins á lífríkið á og
við norðurströnd Spánar og Portúgals
eru skelfileg og menn geta rétt ímyndað
sér hvaða áhrif það gæti haft á við-
kvæmt sjávar- og fuglalíf við Íslands-
strendur, yrði viðlíka slys hér.
Eftir Prestige-slysið gaf Evrópusam-
bandið út svokallaðan svartan lista yfir
66 úrelt og illa búin flutningaskip, sem
það vildi ekki sjá í lögsögu aðildarríkj-
anna vegna þeirrar hættu, sem af þeim
stafar. Í Morgunblaðinu í gær kom fram
að a.m.k. tvö þessara skipa hefðu komið
til Íslands á síðustu árum. Það sýnir að
Ísland og Íslandsmið eru hreint ekki
ónæm fyrir hættunni sem stafar af ryð-
kláfum á borð við Prestige.
Jafnframt lagði framkvæmdastjórn
ESB til að öll notkun olíuskipa með ein-
faldan byrðing yrði bönnuð í eitt skipti
fyrir öll. Þetta eru skip, sem væru úti-
lokuð frá evrópskum hafsvæðum vegna
skorts á öryggisbúnaði og -ráðstöfun-
um ef nýjar reglur ESB og Alþjóðasigl-
ingamálastofnunarinnar (IMO) hefðu
þegar tekið gildi. Þær eiga að ganga í
gildi í áföngum, þ.á m. hér á landi, fram
til ársins 2015 en framkvæmdastjórn
ESB leggur nú til að gildistöku þeirra
verði hraðað.
Gera má ráð fyrir að þær aðgerðir,
sem ESB mun grípa til, hafi einnig áhrif
hér á landi. Það er hins vegar á forræði
einstakra ríkja að setja reglur um sigl-
ingaleiðir skipa, sem sigla með hættu-
legan farm, eða takmarka slíkar sigl-
ingar innan lögsögu sinnar. Í grein hér í
blaðinu fyrir skömmu sagði Guðmund-
ur Hallvarðsson alþingismaður frá því
að hann hefði árið 1997 flutt þingsálykt-
unartillögu um þessi efni, sem hefði
verið samþykkt og nefnd stofnuð í
framhaldinu sem gera átti tillögur að
reglum um skip, sem sigla með hættu-
legan varning um lögsögu Íslands.
Í Morgunblaðinu í gær kemur fram
að nefnd þessi lauk störfum árið 2000 en
tillögur hennar hafa enn ekki komið til
framkvæmda. Ragnhildur Hjaltadóttir,
skrifstofustjóri í samgönguráðuneyt-
inu, segir að talsvert hafi verið unnið
með tillögurnar án þess að komast að
niðurstöðu um siglingaleiðir. Í ljós hafi
komið að kostnaður við framkvæmd til-
lagnanna óbreyttra hefði orðið of mikill.
Í þessum efnum hlýtur að þurfa að
vega og meta hvort kostnaður af fyrir-
byggjandi aðgerðum sé réttlætanlegur
í ljósi þess kostnaðar, sem kann að
hljótast af því ef slys verður. Það er
deginum ljósara að alvarlegt mengun-
arslys í íslenzkri lögsögu gæti haft mjög
alvarlegar afleiðingar, ekki aðeins fyrir
íslenzkt lífríki og náttúru, heldur líka
fyrir íslenzkt efnahagslíf, sem byggist
að stórum hluta á fiskveiðum, útflutn-
ingi sjávarafurða og ímynd hreinnar og
ómengaðrar náttúru. Það er því ljóst að
einhverju má kosta til að fyrirbyggja að
mengunarslys verði við Íslandsstrend-
ur.