Morgunblaðið - 07.12.2002, Blaðsíða 68

UMRÆÐAN
68 LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í UMRÆÐUM á Alþingi hefir
komið fram, að verð á matvöru er hér
68% hærra en í nágrannalöndunum.
Þingmenn úr öllum flokkum krefjast
eðlilega að fram fari opinber rann-
sókn á fyrirbrigðinu. Forseti Alþing-
is segir að augljóst sé að hér sé engin
samkeppni þar sem sami einokunar-
hringurinn sé alltaf með lægsta verð-
ið á markaðnum. Hann krefst þess
nú að Samkeppnisstofnun taki frum-
kvæði í málunum og upplýsi hvernig
geti á þessu staðið. Það verður að
leita að rótum vandans. Almenning-
ur getur ekki treyst Samkeppnis-
stofnun. Núverandi einokun á
neysluvörum almennings er óþol-
andi, og augljóst að stjórnvöld hafa
ekki haft það aðhald sem nauðsyn-
legt er og þau eiga að bera ábyrgð á.
Rætur vandans
Það er augljóst, að hinn mikli verð-
munur getur ekki legið í álagningu
innanlands, til þess er verðmunurinn
of mikill. Verður því að leita annarra
skýringa. Kemur þá fyrst til athug-
unar, flutningar til landsins, sem
óhjákvæmilega hljóta að vera
nokkru dýrari en til annarra landa
vegna fjarlægðarinnar. Í annan stað
verður svo að leita þess, hvort inn-
kaup til landsins séu með eðlilegum
hætti. Hér kemur fyrst og fremst til
athugunar, hvort vörureikningar,
bæði í flutningum og öðrum innkaup-
um séu með eðlilegum hætti. Þetta er
verkefni Samkeppnisstofnunar, en
hefir augljóslega verið vanrækt.
Flutningsgjöldin
Ekki getur leikið á tveim tungum
að samspil Eimskips og Samskipa
um aðför að þriðja flutningafyrir-
tækinu, Hafskip hf., sem leiddi til
gjaldþrots þess árið 1985, hefir vald-
ið mjög þröngri stöðu á flutningum
til landsins. Eimskip hafði alla for-
ystu um þessa aðför, og hefir verið
allsráðandi um flutningsgjöld til
landsins síðan. Samskip hefir síðan
átt hæga stöðu í skjóli hinna háu
flutningstaxta Eimskips, og gert það
gott að því er sýnist. Enginn óvið-
komandi hefir yfirsýn yfir fjármál
Eimskips, en augljóst er þó að þar á
sér stað mikil einokun á aðflutning-
um til landsins og að þar er að finna
mikla fjármagnsuppbyggingu, sem
hefir mikil áhrif á allt athafnalíf
landsins. Þetta er augljóslega vett-
vangur, sem Samkeppnisstofnun
hefir leitt hjá sér að fylgjast með.
Stjórnvöld bera augljóslega ábyrgð á
þessu ástandi. Eimskip rekur nú um
15 svonefnd einkahlutafélög, sem
enginn hefir aðgang að upplýsingum
um nema fulltrúar stjórnar Eim-
skips, auk þess rekur Eimskip um 50
undirfélög, sem stjórnað er í sam-
bandi við rekstur þess. Miklir fjár-
magnsflutnigar eiga sér stað milli
þessara félaga, og nema þeir millj-
örðum, sem hlýtur að hafa mikil áhrif
til hækkunar á heildartaxta í flutn-
ingunum. Nýleg kaup Eimskips á út-
gerðarfyrirtækjum sýnir að þessir
flutningataxtar eru allt of háir og að
þarna er um mikla misnotkun á ein-
okunaraðstöðu þeirra að ræða. Það
er augljóslega komið að því að Al-
þingi taki þessi mál til skoðunar. Al-
menningur sættir sig ekki við slíka
misnotkun á einokunaraðstöðu við
þessa flutninga.
Hringamyndun og afslættir
Hin mikla hringamyndun í smá-
sölumarkaðnum hefir notið velvildar
og samþykkis Samkeppnisstofnunar,
sem er gagnstætt tilgangi þessarar
stofnunar, svo sem forseti Alþingis
benti á í ræðu sinni. Sameining Hag-
kaups og Bónuss er augljóst dæmi
um vanhæfni eða misnotkun Sam-
keppnisstofnunar, en markaðshlut-
deild þessa einokunarhrings er sagð-
ur yfir 60%. Þetta myndi hvergi
líðast af ábyrgum stjórnvöldum. Ein-
okunaraðstaða stórmarkaðanna
gerði þeim mögulegt að krefjast
stærri afslátta af innkaupum sínum
hjá innflytjendum en aðrir gátu
fengið, sem leiddi til lokunar á kaup-
mannaverzlunum í landinu. Sam-
keppnisstofnun sá ekkert athuga-
vert, ekki heldur önnur stjórnvöld.
Engin nýliðun á sér nú stað í smásölu
hér og ungt fólk kemst ekki að.
Versta misnotkunin felst þó í af-
slætti frá erlendum vörureikningum,
þar sem þessi afsláttur er greiddur
erlendis til innflytjenda. Um þetta
atriði getur almenningur ekki haft
neina örugga vitnesku, aðeins rök-
studdan grun, en án efa er þarna um
meginástæðu þessa háa vöruverðs
hérlendis. Þarna er um að ræða und-
anskot frá íslenzkum skattayfirvöld-
um, sem jafnframt ætti að falla undir
starfsviðs Samkeppnisstofnunar, þar
sem það leiðir til stórfelldrar hækk-
unar á neyzluvörum almennings í
landinu. Ráðstöfun á þessu óskatt-
lagða fé eða undanskotsfé hefir þó
komið fram í ýmsum fjárfestingum,
svo sem kaupum á lyfjaheildsölufyr-
irtæki í Búlgaríu, bjórfyrirtæki í
Rússlandi eða knattspyrnufélagi í
Englandi, auk mikilla fjárfestinga
innanlands og eflaust mætti fleira til
nefna. Frumkvæði stjórnvalda og
sérstaklega Samkeppnisstofnunar er
nauðsynlegt svo sem forseti Alþingis
hefir réttilega bent á. Þessi stofnun
er nú aðeins blekking.
Svindlið og
samkeppnin
Eftir Ønund Ásgeirsson
Höfundur er fv. forstjóri.
„Versta mis-
notkunin
felst þó í af-
slætti frá er-
lendum
vörureikningum.“
REYKJAVÍKURBRÉF Morgun-
blaðsins sunnudaginn 17. nóvember
markaði ákveðin vatnaskil í ára-
langri baráttu hins íslenska tónlist-
ar- og vitundariðnaðar fyrir því að
tilvist greinarinnar sé yfir höfuð við-
urkennd hér á landi. Sem kunnugt
er hafa íslensk hugverk í formi
bóka, kvikmynda, hugbúnaðar og
einkum þó tónlistar farið mikla sig-
urför um heiminn á undanförnum
árum. Sá meðbyr sem íslensk tónlist
hefur notið er í raun alveg einstakur
og hefur sú ímynd og umræða sem
tónlistin hefur fært landi og þjóð átt
hvað stærstan þátt í þeim fjölda for-
vitinna ferðamanna sem hingað hafa
streymt í vaxandi mæli. Um þann
vaxtarbrodd í íslensku atvinnulífi
munar verulega í hagtölum ríkisins.
Þessar staðreyndir hafa svosum
lengi blasað við, en ráðamenn hins
vegar alfarið daufheyrst við sjálf-
sögðum og eðlilegum kröfum grein-
arinnar um einföldustu rættlætisað-
gerðir á borð við:
Að tónlistin sé sett við sama borð
og önnur menningarstarfsemi í
landinu. Menningarstarfsemi er lög-
um samkvæmt undanþegin virðis-
aukaskatti. Tónlistin er þar ein und-
anskilin og greiðir fullan virðis-
aukaskatt af geisladiskum en jafn-
framt mega flytjendur nýgildrar
tónlistar sæta því að hinn langi arm-
ur laganna birtist í miðasölubúrum,
færi til bókar sérhvern seldan miða
og nemi á brott með sér, þar og þá,
24,5% virðisaukaskatt af seldum
miðum! Mörgum er spurn hvort ein-
hver önnur stétt í landinu þurfi að
sætta sig við svo niðurlægjandi af-
arkosti? Aðrar stéttir landsmanna
hafa a.m.k. tvo mánuði til slíkra
uppgjöra og geta þá jafnframt nýtt
innskatt á móti útskatti?
2) Að þeir sem ítrekað færa hróð-
ur landsins á forsíður stórblaða og
inn í fjölþjóðlega ljósvakamiðla með
frammistöðu sinni á erlendum tón-
listarhátíðum og tónleikaferðum eigi
þess kost að losna úr átthagafjötr-
um dýrustu millilandafargjalda
heims með e.k. ferða- og markaðs-
setningarsjóði, svipuðum og flestar
nágrannaþjóðir okkar hafa komið
upp, sem gæti að einhverju leyti
komið til móts við hinn gríðarlega
kostnað sem fylgir því að flytja fjöl-
mennar sveitir fólks og tæknibúnað
á milli landa, a.m.k. rétt á meðan
umræddir útverðir og sendiboðar ís-
lenska fagnaðarerindisins eru að
störfum.
Útflutnings- og þróunarsjóður
tónlistarinnar hefur um árabil verið
á teikniborði viðskipta- og iðnaðar-
ráðherra, sem reyndar hefur oftar
en einu sinn freistað þess að leggja
fram frumvarp um slíkan sjóð, en
því miður án nokkurs skilnings eða
sýnilegs áhuga samráðherra sinna.
Munar þar mest um markvissa og
staðfasta andstöðu Björns Bjarna-
sonar, fyrrverandi menntamálráð-
herra. Reykjavíkurbréfið vék að
umræddu frumvarpi en ekki að
þeirri staðreynd að fyrrverandi að-
stoðarritstjóri blaðsins ber í raun
stærsta ábyrgð á því að málið er aft-
ur komið á núllpunkt.
3) Að efla, í stað þess að veikja
það starfssvið Ríkisútvarpsins sem í
reynd hefur til þessa verið eini vís-
irinn að stoðkerfi fyrir þá grein sem
hér um ræðir, þ.e. nýja íslenska tón-
list. Rás 2 hafði til skamms tíma
sem svarar fjórðungi af sameigin-
legum ráðstöfunartekjum Rásar 1
og Rásar 2 og lagði sig fram um að
hljóðrita nýja íslenska tónlist og út-
varpa henni reglubundið til a.m.k.
60 þjóðlanda.
Með annars sjálfsagðri eflingu
svæðisútvarps á Norðurlandi hefur
hins vegar verið skorið af takmörk-
uðu ráðstöfunarfé tónlistarsviðs til
þessarar starfsemi.
Sú staðreynd og sá niðurskurður,
sem varðar þetta fyrrum óskabarn
íslensku þjóðarinnar, vöggu ís-
lenskrar menningar, fortíðar- og
samtíðarspegil okkar, sjálft Ríkisút-
varpið, segir allt sem segja þarf um
skilning þeirra og tilfinningu fyrir
nýjum tækifærum til verðmæta-
sköpunar, sem með valdið fara á Ís-
landi tuttugustu og fyrstu aldarinn-
ar.
Þótt þeir hvorki heyri, skilji né
vilji það sem fram fer í Ríkisútvarp-
inu má þó gera því skóna að þeir lesi
Morgunblaðið sitt samviskusam-
lega. Ritstjórum þess og höfundi
Reykjavíkurbréfsins góða skal hér,
fyrir hönd hins íslenska tónlistariðn-
aðar, þakkað fyrir afar tímabær og
vel ígrunduð skrif, skrif sem kynnu
að fanga athygli þeirra sem til þessa
hafa neitað að viðurkenna hugtakið
og fyrirbærið „tónlistariðnaður“, þó
að það sé í alþjóðlegu samhengi ein
af stærstu atvinnu- og iðngreinum
veraldar, og blasi jafnframt við sem
löngu augljós staðreynd á Íslandi.
Tímabært
Reykjavíkurbréf
Eftir Jakob Frímann
Magnússon
„Fyrir hönd
hins ís-
lenska tón-
listariðn-
aðar skal
þakkað fyrir afar tíma-
bær og vel ígrunduð
skrif.“
Höfundur er tónlistarmaður.