Morgunblaðið - 18.12.2002, Blaðsíða 24

LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJU og næstsíðustu tónleik-
arnir í tilefni af tíu ára afmæli Klais-
orgels Hallgrímskirkju voru á
sunnudag, þegar þýzki organistinn
Christian Schmitt (26) sýndi listir
sínar og um leið raddprýði þessa
þegar víðrómaða hljóðfæris.
Hin glæsta Es-dúr Prelúdía
Bachs, sem ásamt Fúgunni mögnuðu
í sömu tóntegund skagar sitt hvorum
megin upp úr kóralforspilum og dú-
ettum III. hluta Clavierübung líkt og
tveir Lómagnúpar, var efst á blaði,
og síðan fúgan – með kóralforspilið
BWV 659 þar á milli til undirstrik-
unar áðurnefnds upphaflegs aðskiln-
aðar. Jafnvel þótt samhengið ætti að
vera augljóst (ekki aðeins sameigin-
leg tóntegund heldur líka þríein
þriggja stefja „Þrenningar“-upp-
bygging í hvorum verkhluta), kvað
Mendelssohn fyrstur hafa lagt til að
leika prelúdíuna og fúguna sem eitt
verk, eins og venja hefur verið upp
frá því. Orð fá ekki lýst tign þessara
höfuðverka orgelbókmennta; pre-
lúdían í leikandi fjörugu en víðfeðmu
concerto grosso formi, og þrefalda
fúgan (auknefnd „St. Anne“ í ensku-
mælandi löndum) sannkölluð pólý-
fónísk upphafning í snilldarlegri
samtvinnun þriggja stíla – „spil-
fúgu“, „dansfúgu“ og alla breve rit-
hætti ricercars. Schmitt lék meist-
aravel við oftast skemmtilega skýra
registrun, þó að stundum þykkt
raddvalið í fúgunni styddi fyrri grun
manns að jafnvel fyrir orgel er risa-
hljómgun Hallgrímskirkju einum of
mikil þegar mest og hraðast á geng-
ur. Nun komm der Heiden Heiland
kom ekki illa út í miðju sem e.k. hæg-
ur miðþáttur í þrístrendu Vivaldísku
konsertformi við nærri hvíslandi
raddval og sálmalags-C.F. úr svolítið
dreissugt nefkveðnum engilsstrjúpa.
Tandurskýr spilamennska, að
auki borin uppi af tærri registrun,
einkenndi Ciaconu miðbarokkmeist-
arans Pachelbels, og veitti tilbrigða-
formið upplagt tækifæri til fjöl-
breyttra litaskipta sem Schmitt valdi
af músíkölsku hugviti, framan af
með blokkflautublæ. Meðal
skemmtilegri hugdettna mætti
nefna stað þar sem hátíðniblístrur
tístu ofurveikt líkt og úr órafjarlægð.
Þá kom Dieu parmi nous (Guð meðal
vor) eftir Olivier Messiaen, einn
hressilegasti kaflinn úr risaverki
hans La Nativité du Seigneur. Fór
ungi virtúósinn létt með að skila
bæði fítonskrafti og eldsnöggu
tokkötutipli þessa fyrir sinn tíma gíf-
urlega framsækna og sprengnjörv-
aða verks af – í stöðunni – undra-
verðum skýrleika, sem knúði mann
ósjálfrátt til endurmats á fyrri for-
dómum um langdræga naflaskoðun
höfundar.
Hið latneskt blóðheita Salamanca
úr Hamburger Tänze Guys Bovets
(f. 1942) frá 1979 hófst lauflétt spíg-
sporandi á loft við púkablístrur og
„bumbu“slátt úr pedal, en leiddi síð-
ar yfir í pólýfónískar ágmenta- og
dímínúsjónir á þjóðlega spænskætt-
aða viðfangsefninu, áður en lauk með
mikilli skotfimi svo vantaði bara púð-
urreykinn. Þrælsnúin Kóralfantasía
„hins villta“ Max Regers um Wachet
auf, ruft uns die Stimme Op. 52,2
myndaði síðan dúndurniðurlag við
hæfi þar sem Schmitt fór á kostum
með hreint fruntagóðri spila-
mennsku er spannaði gríðarstórt til-
finningasvið, allt frá innhverfustu
dulúð og flóknum raddfærslufléttum
yfir í dynjandi dómsdagsbrávallagný
„unter Donner und Blitz“. Að fá
heillandi músík úr slíkri fingur- og
leggjabrjótasúpu gekk göldrum
næst, en það tókst engu að síður hin-
um – virðist óhætt að spá – verðandi
stórsnillingi, er kvittaði fyrir góðar
undirtektir með fisléttu „sirkuslíru-
kassastykki“ sem aukalagi.
Ungur orgelgaldramaður
TÓNLIST
Hallgrímskirkja
J. S. Bach: Prelúdía og fúga í Es BWV
552/1-2. Nun komm der Heiden Heiland
BWV 659. Pachelbel: Ciacona í f. Mess-
iaen: Dieu parmi nous. Bovet: Salam-
anca. Reger: Wachet auf Op. 52,2.
Christian Schmitt orgel. Mánudaginn 16.
desember kl. 20.
ORGELTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
ANDRÉ Breton, einn frumkvöðla
súrrealismans á síðustu öld, lét
eftir sig gríðarmikið safn lista-
verka þegar hann lést árið 1966.
Íbúð hans á Rue Fontaine í Pig-
alle-hverfinu í París, þar sem
hann bjó öll sín fullorðinsár, var
yfirfull af alls kyns verkum, ljós-
myndum, málverkum, styttum og
bókum auk skrifa hans sjálfs um
listir, menningu og fleira. Í safni
hans eru meðal annars verk sem
aðrir tileinkuðu honum, þar með
talið bækur eftir austurríska sál-
fræðinginn Freud, rússneska
byltingarmanninn Trotsky og
franska skáldið Appollinaire.
Listamenn sem eiga verk í safni
Bretons eru Picasso, Miró, Matta,
Man Ray, Duchamp, André Mas-
son, Victor Brauner, Francis Pic-
abia, Kandinsky, Max Ernst og
fleiri. Safnið er því talið einstakt,
en í því eru einnig margar frum-
heimildir Bretons og vina hans er
varða tilurð og stefnu súrrealism-
ans. Eftir að ekkja Bretons lést
fyrir tveimur árum, lét einkadótt-
ir hans af fyrra sambandi skrá-
setja allt safnið, og telur það um
5.300 einingar og er verðmæti
þess áætlað milli þrjátíu og fjöru-
tíu milljóna Bandaríkjadala.
Þar sem franska ríkið hefur
ekki sýnt áhuga á að kaupa þetta
merka safn, hefur dóttir Bretons
nú ákveðið að selja það á uppboði í
París í vor að því er kemur fram í
frétt New York Times í gær.
Súrrealismi til sölu
Les Amoureux eftir Francis Pic-
abia frá árinu 1925 er meðal
verkanna í safni André Bretons.
ANNA Dóra opnar sýningu í Gall-
eríi Smíðum og skarti, Skólavörðu-
stíg 16A, í dag kl. 18. Þetta er
fyrsta einkasýning listakonunnar
hér á landi en hún hefur búið í
Frakklandi undanfarin 25 ár.
Anna Dóra hefur sýnt víðsvegar
um Frakkland og víðar, meðal ann-
ars á stórum hótelum og sjúkra-
húsum. „Undanfarið hef ég málað
talsvert fyrir krabbameinsveik
börn. Það eru dyr á sjúkrahúsum
sem maður á ekki auðvelt með að
opna en gefur manni afskaplega
mikið,“ segir Anna Dóra sem einnig
hefur unnið talsvert fyrir hjálp-
arstofnun sem kennd er við for-
setafrú Frakklands.
Sýningin er opin á verslunartíma
en henni lýkur á laugardag
Eitt verka Önnu Dóru á sýningunni.
Anna Dóra opnar
einkasýningu
EVRÓPUVERKEFNIЄDestination Viking – Sagas& Storytelling“ hefur fengið
styrk úr sjóði Northern Periphery-
áætlun ESB sem Íslendingar gerð-
ust aðilar að fyrr á þessu ári. Heild-
arkostnaðaráætlun verkefnisins
nemur einni milljón evra, u.þ.b. 85
milljónum króna. Þar af styrkir Evr-
ópusambandið verkefnið um 50 millj-
ónir og rennur um helmingur styrk-
fjárins hingað til lands. Um er að
ræða samstarf 18 „víkingaverkefna“
frá sex löndum: Íslandi, Grænlandi,
Færeyjum, Noregi, Skotlandi og
Svíþjóð. Þá hafa aðilar frá eyjunni
Mön á Írlandshafi og Leifsbúðum
(L’Anse aux Meadows) á Nýfundna-
landi óskað eftir að fá að taka þátt í
verkefninu á eigin kostnað. Íslend-
ingasögurnar eru samnefnari verk-
efnisins.
„Destination Viking – Sagas &
Storytelling“ er fyrsta Northern
Periphery-verkefnið sem er undir
stjórn Íslendinga og jafnframt
stærsta Evópuverkefni á sviði menn-
ingarferðaþjónustu sem Íslendingar
taka þátt í. Samningsaðili við Evr-
ópusambandið um styrkinn er
Byggðastofnun en verkefnisstjóri er
Rögnvaldur Guðmundsson hjá
Rannsóknum og ráðgjöf ferðaþjón-
ustunnar. Sex íslenskir þátttakendur
eru í verkefninu: Atvinnuþróun-
arfélag Vestfjarða með verkefni um
Gísla sögu, Dalabyggð með Eiríks-
staði og Leifsverkefnið, Safnahús
Vesturlands með Egilsstofu, Grett-
istak sf. í Húnaþingi vestra, Reykja-
nesbær með víkingaskipið Íslending
og uppsveitir Árnessýslu með verk-
efni um Þjórsárdal og Þjóðveld-
isbæinn.
Rögnvaldur Guðmundsson verk-
efnisstjóri segir að styrkurinn eigi
vafalítið eftir að styrkja menning-
artengda ferðaþjónustu hér á landi
til muna og gera hana sýnilegri og
draga um leið fram gildi Íslend-
ingasagnanna fyrir okkur, og það sé
líka meginmarkmiðið með verkefn-
inu. „Hver þjóð vinnur sjálfstætt að
sínum verkefnum, en við verðum
einnig með sameiginleg verkefni og
hluti styrksins rennur til þeirra.
Meðal sameiginlegu verkefnanna er
gerð heimasíðu, sem þegar er nú
kominn vísir að; við hyggjumst gefa
út handbók um helstu staði sem
tengjast verkefnunum, og auk þess
verðum við með samráðsfundi tvisv-
ar á ári, – sá fyrsti verður hér á landi
í febrúar einhvers staðar í upp-
sveitum Árnessýslu. Menn vilja læra
hver af öðrum og nýta sér Íslend-
ingasögurnar sem eru grunnurinn að
verkefninu. Orkneyingar nýta Orkn-
eyingasögu, Færeyingar Fær-
eyingasögu, Grænlendingar vinna
meðal annars með Eiríks sögu
Rauða og Grænlendingasögu, þann-
ig að segja má að límið í verkefninu
sé sagnaritun okkar. Við köllum
þennan hópinn Saga Lands, en titill
verkefnisins er Sagas and Storytell-
ing.“
Rögnvaldur segir að stór verkefni
séu þegar í gangi, styrkt af ríkisvald-
inu, en þetta verkefni er það stærsta
í menningarferðaþjónustu hér á
landi sem notið hefur styrks Evrópu-
sambandsins, og jafnframt er styrk-
urinn sá stærsti sem sambandið hef-
ur veitt til slíkra verkefna hér.
Verkefnið er til þriggja ára og lýk-
ur í árslok 2005.
Víkingaverkefni fær
50 mkr. styrk hjá ESB
Víkingaskipið Íslendingur leggur að landi við Brattahlíð á Grænlandi, þar
sem endurbyggður skáli Eiríkis rauða og Þjóðhildarkirkja standa.
ÞAÐ er einkennilegt hversu vel
tónlistarmönnum tekst oft að fanga
andblæ tónlistar sem er þeim fjar-
læg, bæði menningarlega og land-
fræðilega. Nærtæk og raunveruleg
dæmi eru frábær upptaka japanskra
tónlistarmanna á kantötum Bachs og
hljóðritun Sinfóníuhljómsveitar Ís-
lands á verkum eftir Grikkjann
Skalkottas. Duo de Mano er íslensk-
ur gítardúett sem leikur suður-am-
eríska danstónlist á nýjum geisla-
diski. Og tekst vel upp.
Dúettinn Duo de Mano skipa þeir
Hinrik Bjarnason og Rúnar Þóris-
son. Þeir eru báðir vel menntaðir gít-
arleikarar, luku einleikara- og kenn-
araprófi frá Tónskóla Sigursveins og
fóru síðan utan til náms. Rúnar
stundaði framhaldsnám í Lundi þar
sem hann naut m.a. handleiðslu gít-
aristans þekkta, Görans Söllschers.
Hann lauk einnig phil. kand.-prófi í
tónvísindum frá Lundúnaháskóla.
Hinrik nam einnig í Lundi og naut
líka tilsagnar Söllschers. Hann
stundaði seinna nám í Þýskalandi og
lauk prófi frá Tónlistarháskólanum í
Aachen. Báðir stunda þeir tónlistar-
kennslu hér á landi en hafa auk þess
gítarleik að atvinnu.
Efnisskrá þeirra félaga á þessum
nýja diski er fjölbreytt og bráð-
skemmtileg. Fyrst ber að nefna
stærstu nöfnin, Brasilíumanninn
Nazareth, Mexíkanann Ponce og
Argentínumanninn Piazolla. Lög
Nazareths hafa gjarnan snjallar og
grípandi laglínur og eru lögin fjögur
sem hér eru leikin engin undantekn-
ing. Þótt nafn Nazareths sé ef til vill
ekki mörgum kunnugt á vorum
breiddargráðum þá hljóta margir að
kannast við lokalagið í Nazareth-
syrpunni, fingurbrjótinn Apanhei-te
Cavaquinho. Tangóinn nr. 1 úr
Tangósvítu fyrir tvo gítara (1984)
eftir Piazolla er glæsilegt stykki og
er hér sérstaklega vel leikið af þeim
félögum Rúnari og Hinriki. Scherz-
ino Mexicano eftir Manuel Ponce er
ekki eitt af þekktustu lögum hans en
vel þess virði að kynnast. Önnur tón-
skáld á diskinum eru minna þekkt en
þau dæmi sem þeir félagar gefa
hlustendum sýna að hér er oftast um
meira en liðtæka tónsmiði að ræða.
Hver getur t.d. staðist Sons de Carr-
ilhoer eftir João Pernambuco? Og
ekki er síðra Modinha Brasileira eft-
ir Celso Machado sem Rúnar og
Hinrik leika með miklum bravúr.
Glæsilega spilamennsku má t.d. líka
heyra í Kúbönskum dansi eftir
óþekktan höfund.
Eina umkvörtunarefnið varðandi
þennan annars skemmtilega disk er
að í enda margra laganna fær tónn-
inn ekki að lifa nægilega lengi og
deyja síðan út á eðlilegan hátt. Þann-
ig glatast rýmistilfinning og klipping
verður skynjanleg. Þessi diskur á
ábyggilega eftir að höfða til mjög
breiðs hóps tónlistarunnenda enda á
hann það fyllilega skilið.
Góða skemmtun.
Suður-amerísk skemmtitónlist
Valdemar Pálsson
TÓNLIST
Geislaplötur
Duo de Mano leikur tónlist eftir Ernesto
Nazareth, Manuel Ponce, João Pernam-
buco, Celso Machado, T. Tolstaja, Irina
Kircher/Alfonso Montes, Radamés
Gnattali, Astor Piazolla og Jorge Cardoso
auk tveggja laga eftir óþekkta höfunda.
Hljóðfæraleikur: Hinrik Bjarnason (gítar)
og Rúnar Þórisson (gítar). Heildarlengd:
49’07. Útgefandi: R&R Music.
DUO DE MANO