Morgunblaðið - 14.01.2003, Blaðsíða 24
LISTIR
24 ÞRIÐJUDAGUR 14. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ljóðinu Svartá. En það
mun merkja sama sem
eldisfiskar ef rétt er
skilið. Varla stendur
það fyrir jákvæð um-
mæli.
Ljóð frá Sikiley lýsa
heimþrá fremur en
útþrá. Friðsæl veðrátt-
an á sólgylltri strönd
gerir skáldinu að sönnu
hughægara. En upp-
runinn og heimahag-
arnir fylgja skáldinu
sem tekur að skyggnast
eftir þeim einu kenni-
merkjum sem tengja
suðrið við átthagana,
það er að segja himin-
tunglunum. Skáldið er ekki í rónni
fyrr en hann hefur komið auga á pól-
stjörnuna sem sýnir sig þarna lágt á
lofti með daufu skini. Trillukarlarnir,
sem róa til fiskjar, minna sömuleiðis
á sams konar manngerðir og lífshætti
í átthögunum. Aflinn er þó snöggtum
rýrari. Þeir landa honum sem sé í
vatnsfötum.
Síðasti kaflinn tengist Dalvísum að
efni nema hvað ádeilan víkur að
mestu fyrir tilfinningu einsemdar og
hverfleika. Skáldið, sem komið er
með gránað hár, finnur til smæðar
sinnar í óravídd rúms og tíma en
minnist þess að hinu leytinu að hann
hefur átt sér samastað í tilverunni og
sættir sig þannig við agnarsmátt
hlutskipti sitt. Ljóðin Haustin og
Ljósaskipti leiða hugann að þeirri
staðreynd að lífshaustið nálgast.
Og meira um haustið því bókin
endar með sonnettu sem einnig ber
yfirskriftina Haust. Það er reyndar
eina ljóð bókarinnar sem ort er með
rími og ljóðstöfum. Má að öllum lík-
indum skoða það sem eins konar
kveðjustef. Skáldið finnur sig í spor-
um ferðamanns sem leggur frá sér
léttvæga byrði og skoðar jafnframt
spegilmynd sína – það er að segja
liðna ævi sína og hlutskipti sitt í lífinu
– í lygnum hyl. Sumarið er liðið en við
blasir »haustsins skuggalind« og
»héluð vitin anda í kaldan vind«. Nið-
urstaðan er því dapurleg eins og
hvergi er ótítt þegar ævintýri á
gönguför lífsins er að baki en kvöld-
skugginn færist nær. Sonnettuformið
má auðvitað hæfa þvílíku efni. En
kynslóð Finns Torfa,
sem gerðist svo blákalt
og vísvitandi fráhverf
hefðbundinni ljóðlist, á
skiljanlega erfitt með
að endurvekja þá
íþrótt; gengur oft bág-
lega að leyna fyrirhöfn
sinni, svo vægt sé til
orða tekið.
Nútímaljóðlistin er í
eðli sínu sjálfhverf. Því
er meira en algengt að
skáld leiti með þessum
hætti inn í eiginn hug-
arheim þar sem maður-
inn er einn með sjálfum
sér. Finnur Torfi kynn-
ir sig sem einfara í
þessum ljóðum sínum. Svo er að
skilja sem hann njóti sín best á sjáv-
arströnd, einn með hundi sínum (Með
sjó), eða ofar brúnum með byssu um
öxl (Frelsi). Sjálfsvitund hans, sem
svo mjög tengist ósnortinni náttúru
og fyrri tíðar lifnaðarháttum, má líkja
við endurskin frá veröld sem var.
ÞETTA er lítil bók. Ljóðin, sem
eru þrjátíu og átta talsins, eru að einu
undanteknu stutt og þar með fljótles-
in, efni kunnuglegt, líkingar og
myndmál aðgengilegt. Bókin skiptist
í þrjá kafla: Dalvísur, Ljóð frá Sikiley
og Milli fjalls og fjöru. Yfirskrift
fyrsta kaflans er auðvitað þegin frá
Jónasi sem að vísu nefndi kvæði sitt
Dalvísu. Finnur Torfi horfir þó ekki
til hans sem fyrirmyndar nema hvað
hann yrkir um náttúruna, sem hann
ann og þráir með sama hætti og lista-
skáldið forðum. Hugljómun róman-
tíkurinnar með miðaldablámann í
bakgrunni en þjóðlega endurreisn að
markmiði telst vitanlega til löngu
liðna tímans og verður tæpast end-
urvakin í bráð. Þetta eru persónuleg
ljóð þar sem skáldið lýsir reynslu
sinni, en jafnframt hughrifum sínum,
en allra helst söknuði og leiða – ef
ekki óbeit hreint og beint – vegna
þeirrar röskunar sem hann telur að
fylgt hafi vélaöldinni og spillt hafi
landinu. Lífshættir þeir, sem komið
hafa með tæknivæðingunni, eru hon-
um sömuleiðis þyrnir í augum. Skrölt
í dráttarvélum og þeysireið á vélhjól-
um blandast illa röddum vorsins.
Ljóðin Foldir, Landnám, Grenlægja,
Fjórhjólakvöld, Ótemja og Lands-
kvöl lýsa öll ádeilu sem er oftar en
ekki ódulbúin og beinskeytt. Land-
spjöllin gera skáldinu svo dimmt fyrir
augum að fyrirgefning er ekki á dag-
skrá. Ádrepur hans geta minnt á
heimsósómakvæði siðskiptaaldar,
enda þótt ósóminn birtist í annarri og
raunar harla ólíkri mynd, nú á tölvu-
öld. Hitt vísar til þjóðtrúar og æv-
intýra að stíllinn er oftar en ekki
kryddaður með persónugervingum.
Áin er ótemja, vélarnar urra, kjarrið
er félagslynt, vindurinn er þýður í at-
lotum svo dæmi séu tekin. Líkinga-
mál af því taginu er auðvitað vand-
meðfarið, ekki síst fyrir þá sök að það
er orðið svo útþvælt. Sumt hvað er þó
hamrað og mótað í smiðju skáldsins
sjálfs, t.d. orðið fjármagnsfiskar í
Lífið í náttúrunni
BÆKUR
Ljóð
og fleiri ljóð eftir Finn Torfa Hjörleifsson.
52 bls. Útg. höfundur. Prentun: Prent-
smiðjan Litróf ehf. Borgarnesi 2002.
DALVÍSUR
Erlendur Jónsson
Finnur Torfi
Hjörleifsson
ÓPERAN er það afl sem hefur lokk-
að íslenska söngvara til starfa er-
lendis. En það eru ekki allir sem
kjósa óperuna. Jóhanna Halldórs-
dóttir mezzósópran hefur getið sér
gott orð í Þýskalandi og víðar í Evr-
ópu fyrir söng á miðalda- og
barrokktónlist. Nú fyrir jól söng hún
í uppfærslu Lukas-Barokkensemble
Stuttgart á Messíasi eftir Händel í
Maríukirkjunni í Reutlingen. Upp-
færslunni var vel tekið og hrósuðu
gagnrýnendur sérstaklega söng Jó-
hönnu.
Í Reutlingen Zeitung var skrifað:
„Jóhanna Halldórsdóttir býr yfir
hljómfagurri altrödd. Hún náði fram
mikilli dýpt í tónmyndun sinni og
túlkun, ekki síst í aríunni Er ward
vershmähet (He was despised).“ Í
Münzinger Alb var skrifað: „Jó-
hanna Halldórsdóttir býr yfir at-
hyglisverðri legato-söngtækni og
altrödd hennar hefur einstaklega
hlýjan og innilegan blæ. Það er vert
að gefa henni góðan gaum í framtíð-
inni.“
Jóhanna er nú að undirbúa tón-
leikaferð til Zürich og fleiri borga í
Sviss, þar sem hún syngur í Jóhann-
esarvesper eftir Monteverdi. Á
næstunni heldur hún einnig ein-
söngstónleika með ítalskri barrokk-
tónlist í Crailsheim í Þýskalandi og
vonast til að geta sungið það hér
heima líka áður en langt um líður. Þá
fer hún í tónleikaferð til Austurríkis,
þar á meðal Vínarborgar, með tón-
listarhópnum Est, sem sérhæfir sig í
flutningi miðaldatónlistar. Jóhanna
var ráðin söngkona hópsins fyrir
réttu ári. Með Est-hópnum hefur Jó-
hanna verið að vinna að útgáfu
geisladisks. Þótt hún hafi ekki hug á
að eltast við óperuhúsin þá hefur hún
næg verkefni, og þegar er búið að
ráða hana til að syngja í Jólaóratór-
íunni að ári.
Jóhanna Halldórsdóttir mezzósópransöngkona.
Íslenskur miðalda-
mezzó í Mið-Evrópu
SKIPAÐ hefur verið í Kvik-
myndaráð til þriggja ára í sam-
ræmi við ný kvikmyndalög sem
tóku gildi 1. janúar. Formaður
ráðsins er Óskar Magnússon og
varaformaður Þór Sigfússon.
Aðrir í ráðinu eru Björn Br.
Björnsson, tilnefndur af Félagi
kvikmyndagerðarmanna, Ari
Kristinsson, tilnefndur af Fram-
leiðendafélaginu – SÍK, Friðrik
Þór Friðriksson, tilnefndur af
Samtökum kvikmyndaleikstjóra,
Björn Sigurðsson, tilnefndur af
Félagi kvikmyndahúsaeigenda og
Tinna Gunnlaugsdóttir, tilnefnd
af Bandalagi íslenskra lista-
manna.
Skipað í Kvikmyndaráð
Slagverkshópurinn Benda, sem í
eru slagverksmennirnir Eggert
Pálsson, Frank Arnink og Steef van
Oosterhout og píanóleikararnir
Hrefna Eggertsdóttir og Jóhannes
Andreasen, stóðu fyrir skemmtileg-
um tónleikum í Salnum sl. sunnu-
dagskvöld. Fyrsta verkið var inn-
gangur og rondó í skoplegum stíl,
fyrir tvö píanó, eftir Benjamin Britt-
en, hressilegt verk, er var mjög vel
flutt af Hrefnu og Jóhannesi, t.d. þar
sem nokkuð reyndi á í glæsilegu nið-
urlagi verksins.
Slagverkshópurinn Benda stóð að
flutningi tveggja næstu verka, eftir
John Cage. Það fyrra var þriggja
þátta tríó fyrir slaghljóðfæri, að
mestu útfærð fyrir litlar blokkir,
tónvaktar með hörðum sleglum,
ákaflega nett tónlist, er var fallega
útfærð. Á sínum tíma hefur þetta
tónverk trúlega vakið furðu en fyrir
hljóðvönu núfólki eru slík verk hlý og
ómblíð. Sama má segja um næsta
verk, sem var Forever and sunsmell,
fyrir söngrödd og slagverk, sem
sungið var mjög fallega af Eggerti
Pálssyni, sem sýndi sig vera allgóður
söngmaður, þótt tónmálið sé einfalt
og að mestu bundið við fimmundar
tónbil framan af. Kvæðið, eftir
Cumming, og einfalt tónmálið, bjó
yfir hinum eilífa sólarilmi, fallegum
og ilmandi í hljóman.
Mazurka Elegiaco eftir Britten, er
sakleysislegt verk, samið í minningu
Paderewskís. Þar mátti heyra tón-
brot píanósnillingsins og var þetta
hugljúfa verk vel flutt af Hrefnu og
Jóhannesi.
Lokaverk tónleikanna var sónata
fyrir tvö píanó og slagverk, eftir
Bartók, en þetta verk er betur þekkt
í umritun höfundar fyrir tvö píanó,
slagverk og hljómsveit. Þetta er
„vírtúósískt“ verk, í þremur þáttum,
þar sem tónmálið er fjölradda
(kontrapunktískt), mjög krefjandi í
hryn, útheimtir kraftmikinn og líf-
legan flutning, liðlega útfærslu
hljóma, er sem sagt verk sem gerir
mjög miklar kröfur til píanistanna.
Hrefna og Jóhannes léku margt vel,
þó nokkuð væri „fúgato“-kaflinn
þungfær. Minni notkun pedals hefði
gert tónmálið greinilegra og einnig
vantaði í erfiðustu köflunum á fullan
hraða og hrynræna skerpu, sem
hafði og áhrif á útfærslu slagverks-
leikaranna. Í þessu erfiða verki var
margt fallega gert af flytjendum og
tónleikarnir í heild forvitnilegir,
einkum flutningurinn á verkum John
Cage.
Forvitnilegur
flutningur á Cage
TÓNLIST
Salurinn
Slagverkshópurinn Benda og
píanistarnir Hrefna Eggertsdóttir
og Jóhannes Andreasen fluttu verk
eftir Britten, Cage og Bartók.
Sunnudagurinn 12. janúar 2003.
KAMMERTÓNLEIKAR
Jón Ásgeirsson
ÞÓRARINN Eldjárn
er skáld mánaðarins að
þessu sinni hjá Skáldi
mánaðarins, en það er
samvinnuverkefni Þjóð-
menningarhúss, Skóla-
vefsins ehf. og Lands-
bókasafns Íslands-
Háskólabókasafns þar
sem kynntir eru ís-
lenskir rithöfundar og
verk þeirra. Í tengslum
við verkefnið var opnuð
sýning á verkum hans í
Þjóðmenningarhúsinu á
föstudag, þar sem
skoða má handrit,
vinnuferli og mynd-
skreytingar úr fórum skáldsins.
Einnig er reglulega boðið upp á upp-
lestur höfundar á sýningunni, næst
sunnudaginn 19. janúar, og til stend-
ur að haldin verði málstofa í
tengslum við verkefnið þar sem rætt
verður um samvinnu listamanna og
rithöfunda, með þátttöku Þórarins.
Skólavefurinn heldur auk þess út
heimasíðu á slóðinni www.skolavef-
urinn.is, þar sem skoða má verk Þór-
arins og alls kyns ítarefni honum
tengt.
Svarar fyrirspurnum á Netinu
Þórarinn er fyrsta núlifandi skáld-
ið til þess að vera valið Skáld mán-
aðarins. Morgunblaðið hafði sam-
band við hann og spurði hvernig
honum litist á verkefn-
ið. „Jú, ég er víst fyrsti
núlifandi höfundurinn,
en þótt þessi skáld
sem hafa verið á und-
an mér í verkefninu
séu ekki hér lengur
eru þau auðvitað lif-
andi. Það sem ég hef
fyrst og fremst fram-
yfir þau er að vera á
staðnum. Ef það telst
þá kostur.“ Og Þórar-
inn verður viðstaddur í
verkefninu með marg-
víslegum hætti. Bæði
verður fyrrnefndur
upplestur á dagskrá
þó nokkrum sinnum á næstunni, en
einnig verður Þórarinn í sambandi
við lesendur á heimasíðu Skólavefj-
arins, þar sem hann mun svara fyr-
irspurnum skólanemenda. Geta þeir
þá spurt jafnt út í verkin sem og lífið
og tilveruna? „Já, í raun og veru,“
svarar Þórarinn. „Þau geta spurt
mig, en það er ekkert víst að ég geti
svarað.“
Á heimasíðunni verður jafnframt
mögulegt að skoða þau verk sem
Þórarinn semur meðan hann er
Skáld mánaðarins. „Hugmyndin er
að frumbirting á því efni sem verður
til hjá mér á þeim vikum sem verk-
efnið stendur yfir verði á þessari
heimasíðu. Þar hefur verið þróuð
mjög skemmtileg flettibók, sem lítur
í raun út alveg eins og maður sé að
fletta bók, þar sem til stendur að
sett verði inn nýtt efni,“ útskýrir
hann.
Myndir Sigrúnar til sýnis
Á sýningunni í Þjóðmenningar-
húsinu gefur að líta ýmislegt úr fór-
um Þórarins, bæði eldra og nýrra
efni. „Auðvitað er það ekkert sér-
staklega áhugavert á tölvuöld að
fylla allt af handritum – þetta lítur
allt eins út. En mér tókst þó að finna
eitthvað uppi á háalofti sem er af því
tagi. Þetta eru fyrst og fremst bæk-
urnar í ýmsum útgáfum fyrr og síð-
ar, þýðingar, og ekki síst myndir
sem Sigrún systir mín hefur gert við
til dæmis barnaljóðabækurnar mín-
ar. Það má sjá úrval af frummynd-
unum á sýningunni,“ segir Þórarinn.
Þórarinn segist velja hvað hann
les á upplestrum þegar hann er
mættur í salinn hverju sinni. „Ég er
nú einusinni þannig innréttaður af
því ég er svo mikill tækifærissinni,
að geta aldrei ákveðið hvað ég les
fyrr en ég sé fólkið sem á að hlusta.
Hef bara með mér dálítinn haug af
bókum og les það sem mér sýnist að
smellpassi framan í fólkið sem situr
og horfir á mig,“ útskýrir hann.
Sýningin í Þjóðmenningarhúsinu
verður opin út febrúar, en húsið er
opið daglega kl. 11–17. Upplestrar
Þórarins verða kynntir nánar eftir
föngum og málþingið auglýst síðar.
Les það upp sem smell-
passar framan í fólkið
Þórarinn Eldjárn
Pabbi – bók fyrir verðandi feður er
eftir Ingólf V. Gíslason félagsfræðing.
Fjallað er um meðgöngu og fæð-
ingu frá sjónarhorni feðra.
Þetta er yfirlitsrit sem svarar spurn-
ingum á borð við: Hvert er hlutverk
föður meðan á meðgöngu stendur?
Hvernig getur hann búið í haginn fyrir
fjölgunina? Hvaða ráðstafanir þarf að
gera vegna fæðingarorlofs? Hvað ber
að gera þegar fæðingin nálgast?
Hvernig gengur fæðingin fyrir sig og
hvert er hlutverk föðurins þar? Hvern-
ig eru fyrstu mánuðirnir með barninu?
Bókin svarar ekki spurningunni hvern-
ig sé að verða pabbi, en býr hinn verð-
andi föður undir að það geti orðið
býsna skemmtilegt.
Ingólfur V. Gíslason er félagsfræð-
ingur og hefur um nokkurra ára skeið
kennt á námskeiðum fyrir verðandi
foreldra. Hann byggir bókina á reynslu
sinni þaðan – og á reynslunni af með-
göngu, fæðingu og uppeldi þriggja
barna.
Útgefandi er Mál og menning.
Fræðsla
♦ ♦ ♦