Morgunblaðið - 14.01.2003, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 ÞRIÐJUDAGUR 14. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Ólafur Berg-mann Elímund-
arson fæddist í
Dvergasteini á Hell-
issandi 28. desember
1921. Hann varð
bráðkvaddur á
ferðalagi um Laug-
ardal sunnudaginn
5. janúar síðastlið-
inn. Ólafur var næst-
yngstur ellefu barna
Sigurlaugar Cýrus-
dóttur og Elímundar
Ögmundssonar sem
lengi var formaður á
bát frá Hellissandi.
Eftirlifandi systkini Ólafs eru
Hallbjörn og Svandís, en látin eru
Anna, Guðrún, Björn, Kristjáns-
ína, Ögmundur, Hallgrímur, Sæ-
mundur og Hallbjörg. Foreldrar
Elímundar voru Ögmundur Jó-
hannesson bóndi í Einarslóni og
Anna Elísabet Jóhannsdóttir.
Foreldrar Sigurlaugar voru Cýr-
us Andrésson bóndi að Öndverð-
arnesi og eiginkona hans, Guð-
rún Björnsdóttir.
Árið 1970 kvæntist Ólafur eft-
irlifandi konu sinni Viktoríu
Daníelsdóttur frá Önundarfirði.
Foreldrar hennar voru Jónína
Guðbjörg Loftsdóttir og Daníel
Benediktsson.
Ólafur hóf ungur að vinna fyrir
sér, ýmist sem vinnumaður í sveit
eða til sjós. Hann stundaði nám
við Héraðsskólann á Laugarvatni
veturinn 1940-41 og vann síðan
um nokkurra ára skeið í Stál-
smiðjunni í Reykjavík. Mikil
vinna í lok stríðsár-
anna gerði honum
kleift að setjast á
skólabekk að nýju.
Hann sótti Sam-
vinnuskólann vet-
urna 1945-46 og
1946-47 og varð síð-
an starfsmaður Út-
vegsbanka Íslands
þar sem hann vann
hátt á fjórða áratug.
Ólafur var frá
unga aldri afar fróð-
leiksfús maður,
minnugur og víðles-
inn, sérstaklega um
sögu, atvinnuhætti og ættfræði.
Stofnun Öldungadeildar Mennta-
skólans við Hamrahlíð opnaði
nýja möguleika, og árið 1978 hóf
hann þar nám jafnhliða starfi
sínu við Útvegsbankann.
Haustið 1982 lét Ólafur af
störfum við Útvegsbankann og
innritaðist í Háskóla Íslands þar
sem hann lagði stund á sagnfræði
og lauk BA-prófi í þeirri grein
vorið 1986. Cand.mag.-prófi lauk
hann haustið 1988.
Fyrir tveimur árum kom út
fyrra bindið af umfangsmiklu rit-
verki hans, JÖKLU HINNI
NÝJU. Sú bók fjallaði um sögu
kirkna og sókna í Breiðavíkur-
hreppi og Neshreppi utan Ennis
þar sem raktar eru sögulegar
heimildir frá upphafi byggðar og
langt fram á síðustu öld.
Útför Ólafs verður gerð frá
Fossvogskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Þegar góður vinur er kvaddur er
hætt við að minningarnar snúist
jafnt um þann sem þær ritar og hinn
látna. Veldur þar mestu að vináttan
byggist á gagnkvæmum samskipt-
um.
Ég kynntist Ólafi Elímundarsyni
með óvæntum hætti. Árið 1974 var
ég kjörinn í stjórn Kínversk-ís-
lenska menningarfélagsins. Ég var
ekki á landinu þegar aðalfundur fé-
lagsins var haldinn. Nokkru eftir að
ég kom heim var ég beðinn að at-
huga hverjir væru í stjórn félagsins.
Formaðurinn var ekki við og sá sem
ég þekkti í stjórninni vissi nöfn
flestra stjórnarmanna en taldi að
Ólafur væri Jensson. Hringdi ég því
til allra Ólafa Jenssona en enginn
þeirra var í stjórn Kím. Að lokum
beindi yfirlæknir Blóðbankans mér
á rétta braut. Þá stóð þannig á hjá
Ólafi Elímundarsyni og konu hans
að boð átti að halda á heimili þeirra
þá um kvöldið þegar ég hringdi og
var mér umsvifalaust boðið. Ég þá
boðið og hófst þar með vinátta okk-
ar.
Ólafur Elímundarson var einn af
stofnendum Kínversk-íslenska
menningarfélagsins haustið 1953.
Hann var kjörinn í stjórn þess árið
1962 og starfaði sem gjaldkeri fé-
lagsins í tæpa þrjá áratugi. Lengst
af bjó félagið við þröngan kost en um
miðjan 8. áratuginn rýmkaðist held-
ur fjárhagur þess. Ávaxtaði Ólafur
pund félagsins ætíð vel enda mátti
hann vita hvernig fara ætti að því,
starfsmaður Útvegsbankans til
margra ára.
Ólafur var einn af þessum góðu
kommúnistum sem vildi hag alþýð-
unnar sem mestan og taldi að sem
jöfnust skipting lífsgæða væri for-
senda félagslegra framfara. Um það
leyti sem ég kynntist honum hafði
hann lesið rit Mao Zedongs í íslensk-
um og enskum þýðingum, fylgdist
vel með menningu og stjórnmálum í
Kína og var fjölfróður um samskipti
Kínverja við aðrar þjóðir.
Ólafur var einn þeirra sem hreifst
af þeim eldmóði sem menningarbylt-
ingin hafði í för með sér. Beitti hann
eitt sinn þeirri alkunnu aðferð Kín-
verja að festa upp veggspjöld til
þess að mótmæla yfirgangi og rang-
læti. Skömmu áður en hann lét af
störfum hjá Útvegsbankanum í lok
8. áratugarins sótti hann um stöðu
innan bankans. Gengið var fram hjá
honum og var honum stórlega mis-
boðið. Festi hann þá upp veggspjald
á áberandi stað þar sem hann gagn-
rýndi stjórnendur bankans. Fór það
mjög fyrir brjóstið á þeim og var
spjaldið tekið niður. Fylgdu stjórn-
endur bankans þar fordæmi Kín-
verja sem höfðu bannað veggspjöld
á opinberum vettvangi skömmu áð-
ur.
Þegar Ólafur lét af störfum hóf
hann nám við öldungadeild Mennta-
skólans við Hamrahlíð. Að stúdents-
prófi loknu lá leið hans í sagnfræði
við Háskóla Íslands. Mátti það telj-
ast eðlilegt því að hann hafði mikinn
áhuga á hvers konar fróðleik og ekki
síst efni sem tengdist heimabyggð
hans. Hafði hann reyndar ritað frá-
sagnarþætti sem birtust í bókum og
tímaritum og eftir að hann lauk námi
stundaði hann m.a. rannsóknir á
verslunarsögu Snæfellinga. Ólafur
skrifaði einnig leikrit, þar á meðal
um baráttu Kolbeins og Kölska.
Dreymdi hann um að leikritið yrði
flutt í útvarp. Hefði með nútíma
hljóðvinnslu verið hægt að hljóðsetja
það með þeim hætti að atburðurinn
er þeir kváðust á, Kolbeinn og
Kölski, hefði verið hverjum þeim í
minni sem á hlýddi.
Ólafur giftist fremur seint á æv-
inni og hlaut góða konu, Viktoríu
Daníelsdóttur sem hann unni hug-
ástum. „Ég get ekki óskað þér neins
betra en að þú eignist góðan lífs-
förunaut eins og mér hlotnaðist,“
sagði hann við mig þegar hann sá
fram á að piparsveinslífi mínu væri
senn lokið.
Ólafur var fús til félagsstarfa. Fé-
lagar hans í Kím munu sakna þess
að eiga hann ekki lengur að.
Eiginkonu hans, Viktoríu Daníels-
dóttur, votta ég einlæga samúð.
Arnþór Helgason, formaður
Kínversk-íslenska
menningarfélagsins.
Það er ekki öllum gefið að geta
verið verið miðpunktur heillar ætt-
ar.
Fylgjast með öllu því sem gerist í
ævi tuga fólks, giftingum, barnsfæð-
ingum, afmælum, útskriftum, skóla-
göngu, erfiðleikum, atvinnu, búsetu,
heilsufari, andlátum. Þannig var
Ólafur frændi okkar. Ætíð nálægur
og tilbúinn til að rétta hjálparhönd
og gefa góð ráð á sinn hljóðláta og
prúðmannlega hátt. Sífellt vakandi
yfir velferð skyldmenna sinna. Í
hans tilviki var full ástæða til að
skrifa frændi með stórum staf.
Auk þess að vera ættrækinn og
góður vinur skyldmenna sinna þótti
honum afar vænt um fæðingarstað
sinn, Hellissand, og allt sem honum
tengist. Hann naut þess að ferðast
um Snæfellsnesið, skoða undrafyr-
irbæri náttúrunnar þar frá sífellt
nýjum hliðum og tengja þau sögum
og sögnum sem hann var allra
manna fróðastur um. Saga Nessins
var honum hugleikin og telja má víst
að hann vissi meira en nokkur annar
um sögu kynslóðanna í Neshreppi
utan Ennis. Einnig var hann mál-
kunnugur mörgu fólki á Nesinu, sem
naut þess að hitta þennan mikla
áhugamann um sögu þess og nátt-
úru.
Ólafur var sögufróður maður með
afbrigðum. Hann fékk ungur áhuga
á sögulegum efnum og birti oft
greinar í tímaritum. Síðustu árin
vann hann að umfangsmiklu ritverki
um sögu svæðisins vestan og norðan
Snæfellsjökuls, það er Breiðavíkur-
hrepps og Neshrepps utan Ennis,
sem hann gaf nafnið Jökla hin nýja.
Hann gaf út fyrra bindi þess verks á
eigin kostnað árið 2000, en Háskóla-
útgáfan tók að sér frágang umbrots
og umsjón með prentun og dreif-
ingu. Hlaut bókin nafnið Kirkjur
undir Jökli – Vísitasíur o.fl. að Ingj-
aldshóli, Hellnum, Knerri, Laugar-
brekku, Einarslóni og Saxahóli
1200-1998. Þar eru raktar heimildir
um kirkjur og sóknir þessara staða
allt frá fyrstu tíð. Vísitasíurnar lýsa
umhirðu og ástandi kirknanna í sjö
til átta aldir og ekki síst kjörum al-
mennings og presta í fátækum sókn-
um. Æði margir einstaklingar koma
þarna við sögu, biskupar og fylgd-
armenn þeirra, prófastar og prestar
í hverri sókn. Getið er æviatriða
fjölda manna og birtar myndir af um
fimmtíu einstaklingum og litmyndir
af kirkjum og kirkjumunum. Þetta
ritverk er einstakt í sinni röð, og var
mjög vandað til útgáfunnar. Við and-
látið hafði Ólafur nær lokið síðara
bindi þessa verks sem fjallar um
sögu, atvinnuhætti og lífskjör íbúa
þessa svæðis svo langt aftur sem
heimildir ná og fram til miðrar síð-
ustu aldar. Vonir standa til að takast
megi að ljúka verkinu og koma því
út, því það geymir eins og fyrri bók-
in ómetanlegt safn frumheimilda.
Ólafur skilur einnig eftir sig vandað
handrit að ættarsögu foreldra sinna,
Sigurlaugar Cýrusdóttur og Elí-
mundar Ögmundssonar. Öll fræða-
störf hans einkenndust af frábærri
vandvirkni og dæmafárri elju við leit
að frumheimildum þar til öll von
virtist úti um að fleira fyndist.
Ólafur hafði, einkum á yngri ár-
um, mikinn áhuga á félagsmálum.
Þar birtist sterk réttlætiskennd
hans og samhugur með þeim sem lít-
ils máttu sín og sem hann hafði num-
ið í foreldrahúsum á Sandi og þróað
og mótað með sér. Hann var virkur
félagi í Sósíalistafélagi Reykjavíkur
og Kínversk-íslenska menningar-
félaginu, en í stjórn þess síðarnefnda
sat hann um langt skeið. Þótt hljóð-
látur væri og sérlega stilltur maður
var Ólafur mikil félagsvera og naut
þess að taka þátt í þörfum fé-
lagsskap með góðu fólki. Í áratugi
var hann virkur félagi í AKÓGES og
sat oft í stjórn þess, m.a. sem for-
maður.
Ólafur var líka maður heimilisins.
Í kringum hann var alltaf fegurð,
virðuleiki og góður smekkur. Hann
hélt lengi fallegt heimili upp á eigin
spýtur, en um fimmtugt kynntist
hann yndislegri konu, Viktoríu
Daníelsdóttur, og kvæntist henni.
Saman áttu þau Ólafur og Viktoría
fagurt heimili að Stóragerði 7. Hún
færði inn í líf hans mikla hamingju
og gleði, og heimili þeirra varð
gjarnan miðpunktur ættmenna og
vina.
Ólafur lést daginn áður en Sæ-
mundur, bróðir hans og náinn vinur,
var jarðsettur. Með Ólafi er genginn
óvenju vandaður maður, fræðimaður
að eðlisfari og einstakt prúðmenni
sem ættingjar hans og aðrir að-
standendur munu syrgja og minnast
að verðleikum svo lengi sem þeir
lifa. Við færum eftirlifandi eiginkonu
hans okkar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Guðmundur Kristinn
Sæmundsson, Erlendur
Grétar Haraldsson.
Á nú nýbyrjuðu ári um miðjan dag
á fyrsta degi þess hringdi Ólafur
Elímundarson til mín. Umræðuefn-
ið, var staðan hjá honum við að ljúka
heimildasöfnun og undirbúningi að
úgáfu annars bindis af Jöklu hinni
nýju. Hann taldi að nú væri ekki
mikið eftir annað en yfirlestur á efn-
inu og val mynda.
Ólafur var í hópi þeirra mörgu
brottfluttu Sandara sem héldu mik-
illi tryggð við byggðina. Komu til
Hellissands árlega, héldu kynnum
við fólk og fylgdust með framvindu
mála.
Að lokinni hefðbundinni starfsævi
og námi í sagnfræði hóf Ólafur söfn-
un gagna um mannlífið í hinum fyrr-
um Neshreppi utan Ennis og
Breiðuvíkurhreppi. Stefndi hann að
því að skrásetja og gefa út upplýs-
ingarit yfir þau gögn og skjöl sem
tiltæk væru og tengdust sögu þessa
svæðis. Ritverk þetta nefndi Ólafur
„Jöklu hina nýju“ og vísar nafngiftin
til „Jöklu“ prestþjónustubókar Nes-
þinga 1785–1836 sem er á Lands-
skjalasafni.
Árið 2000 kom út fyrsta bindi
þessa verks, „Kirkjur undir Jökli“.
Glæsileg bók að efni og útliti.
Ólafur ólst upp í Dvergssteini á
Hellissandi. Móðurforeldrar hans
voru Guðrún Björnsdóttir og Sýrus
Andrésson en þau voru síðustu ábú-
endur á Hólahólum og bjuggu síðar
á Öndverðarnesi. Föðurforeldrarnir
voru Anna Jóhannsdóttir og Ög-
mundur Jóhannesson bóndi í Ein-
arslóni. Rætur hans lágu því vítt um
sögusvæðið. Hann fór oft í göngu-
ferðir. Sl. sumar gekk hann ásamt
frænda sínum, Erlendi Haraldssyni
prófessor, gömlu þjóðleiðina frá
Öndverðarnesi í Beruvík. Sumarið
1989 var hann, ásamt Sæmundi
Magnússyni, að ganga um forn-
minjasvæðið á Gufuskálum. Þá
fannst Írskrabrunnur og er nú
áhugaverður skoðunarstaður. Sæ-
mundur sem hafði í æsku verið hjá
ömmu sinni á Gufuskálum benti á
staðinn.
Við hér undir Jökli kveðjum Ólaf
með söknuði og virðingu. Þökkum
tryggð hans og fyrir arfinn sem
hann skilar okkur með sínu merka
ritverki „Jöklu hinni nýju“. Við
Hrefna og fjölskylda okkar sendum
Viktoríu konu Ólafs og aðstandend-
um samúðarkveðjur.
Skúli Alexandersson.
ÓLAFUR
BERGMANN
ELÍMUNDARSON
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir, amma og
langamma,
OLGA GUÐRÚN ÞORBJARNARDÓTTIR,
Borgarbraut 65A,
Borgarnesi,
lést á Sjúkrahúsi Akraness sunnudaginn
12. janúar.
Ásdís Kristjánsdóttir, Sævar Þórjónsson,
Gunnar Kristjánsson, Auðbjörg Pétursdóttir,
barnabörn og langömmubörn.
Faðir okkar,
GUÐMUNDUR SIGURJÓN HJÁLMARSSON
bóndi,
frá Grænhól, Barðaströnd,
Suðurhvammi 4,
Hafnarfirði,
lést laugardaginn 11. janúar.
Guðmundur Snorri Guðmundsson, Ásta Jónsdóttir,
Samúel Jón Guðmundsson, Guðfinna Sigurðardóttir,
Hjálmar Jón Guðmundsson, Linda Halldórsdóttir,
Ingi Gunnar Guðmundsson, Gróa Guðmundsdóttir,
Hugrún Ósk Guðmundsdóttir.
Okkar ástkæra móðir, tengdamóðir og amma,
ÞORBJÖRG ÞÓRARINSDÓTTIR
frá Brandsbæ í Hafnarfirði,
lést á Landspítalanum við Hringbraut
föstudaginn 10. janúar.
Útförin verður gerð frá Hafnarfjarðarkirkju
föstudaginn 17. janúar kl. 10.30.
Þórunn Pálmadóttir, Þorsteinn Pálmar Einarsson,
Kristinn Bernhard Kristinsson,
Íris Björg Kristinsdóttir,
Pálmi Þór Kristinsson.
Ástkær frænka okkar,
KATRÍN ELLERTSDÓTTIR,
Sólheimum 12,
Reykjavík,
verður jarðsungin frá Fossvogskapellu mið-
vikudaginn 15. janúar kl. 10.30.
Fyrir hönd aðstandenda,
Elín Gunnarsdóttir, Guðjón Sigurðsson.