Morgunblaðið - 16.02.2003, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 16. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í
ÖLLU fréttaflóðinu um hugs-
anlegt stríð í Írak skýtur
þessa dagana upp fregnum um
að þarlendir ráðamenn sýni
örlítið meiri samvinnuvilja.
Haft er eftir Hans Blix, yfir-
manni vopnaeftirlits SÞ, að
hann hafi fengið afhent ný skjöl, líka
að Írakar muni leyfa flug til upplýs-
ingaöflunar fyrir eftirlitsmennina og
hafi fallist á að einn sérfræðingur
mundi tala við þá. Umheimurinn
grípur hvert hálmstrá sem gæti stuðl-
að að því að komast megi hjá styrjöld.
Maður verður dálítið ráðvilltur. Enn
situr eftir óttinn við tilvist kjarnorku-
vopna og eitur- og lífefnavopna sem
eiga sér engin landamæri sé þeim
sleppt. Geta dreift sjúkdómum á borð
við svartadauða, taugaveiki, kolbrand
og fleira. Sjálfir hafa Írakar viður-
kennt að hafa framleitt mikið magn af
miltisbrandssýklum. Hvar eru þessar
birgðir? SÞ-maður, sem árum saman
hefur starfað erlendis við slík milli-
ríkjamál, svaraði spurningu minni um
horfur: Rifjaðu bara upp söguna!
Við hverja ofarnefndra frétta kem-
ur alltaf upp í hugann þegar ég í
Damaskus hlustaði á umræður þeirra
Piccos, sérlegs fulltrúa framkvæmda-
stjóra SÞ sem frægastur er fyrir
björgun vestrænu gíslanna úr hönd-
um hryðjuverkamanna, og Steinars
Bergs Björnssonar, framkvæmda-
stjóra hjá friðargæsluliðum SÞ. Um-
ræðuefnið var hvers vegna Flóa-
stríðið 1991 skall raunverulega á.
Báðir virtust sannfærðir um af
reynslu sinni að Saddam hefði ekki
ætlað að láta koma til stríðs við
Bandaríkin, en að fara fram á ystu
nöf. Þeir voru að leitast við að lesa í
athafnir hans og hann sjálfan. Þetta
samtal átti ekki að fara lengra. Picco,
sérfræðingur í að forðast blaðamenn,
vissi ekki að Elín Pálmadóttir væri
blaðamaður, bara vinur og rithöfund-
ur af Íslandi. Þarna var hann einmitt
að forða sér frá blaðamanni NY Tim-
es heim til Steinars. Þeir báru því
óþvingað saman bækur sínar obbann
af nóttinni. Enda þagði ég þá. Á þess-
ari stundu held að þessi greining gæti
verið fróðleg fyrir fleiri ráðvillta í
daglegum fréttum.
Síðustu dagana áður en alþjóðaher-
inn gerði innrás í Írak 15. janúar
1991, er Saddam Hussein hafði her-
numið Kúveit, voru þeir báðir í Bag-
dad. Steinar var að forða starfsliði
Sameinuðu þjóðanna úr landi og loka
skrifstofu friðargæslusveitarinnar á
landamærum Írans og Íraks. Og
Giandomenico Picco var þar með Pér-
esar de Cuéllar framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna, sem var að
gera síðustu tilraun til að ná sáttum.
Það tókst ekki. Það varð ekki fyrr en
eftir tveggja mánaða blóðugt stríð að
Saddam féllst á og undirritaði frið-
arskilmálana. En af hverju varð
stríð? Þarna einum til tveimur dögum
fyrir innrásina sagði utanríkisráð-
herra Saddams, sem var í forsvari við
SÞ: „Iss, við þurfum ekki að hafa
neinar áhyggjur. Það verður ekkert
af neinni innrás. Bandaríkjaforseta
Lesið í
Saddam
Reuters
Eftir friðarsamninga 1991 varð strax bið á að Hussein ætlaði að uppfylla nokkra af skilmálunum og hefur síðan oft skorist
í odda með SÞ. Og hvað nú? Er Saddam enn við sama heygarðshornið, að fara ekki fram af styrjaldarbrúninni? Benda
fréttir um ofurlitla undanlátssemi til sama munsturs, þótt skrefin séu stutt?
Yfirvofandi árásir á Írak vekja ótta með mörgum
og gripið er í hvert hálmstrá sem sýnir samvinnu-
vilja Íraka. En hvað er Saddam Hussein að hugsa?
Elín Pálmadóttir rifjar upp stöðu mála á tímum
Persaflóastríðsins.
ÞEGAR undirritaður bjó um fimmára skeið í Los Angeles um og fyr-ir 1990 og fylgdist með íslenskumþjóðmálum úr notalegri fjarlægðog nánast með gests augum var
auðvelt að koma auga á ákveðna þróun. Sú
þróun lýsti sér þannig að í hverri sum-
arheimsókn til gamla landsins hafði íslenskt
samfélag nálgast hið bandaríska í auknum
mæli.
Þar eð bandarískt þjóðfélag er mun minna
vafið í jafnaðarklæði en hin sósíaldemókrat-
ísku norðurlönd sem við erum tengdust og
skyldust einkennist það
mjög af efnahagslegum
öfgum. Bilið milli þeirra
sem eiga og hinna sem eru
eignalausir er gríðarlegt.
Eitt skínandi garðshlið get-
ur skilið að algera eymd
allslausrar og sjúkrar
manneskju og heimili sem veltir jafnmiklum
fjármunum og íslenska ríkið.
Það var auðvitað fáránlegt hvað það þótti
plebbalegt að berast á hér á landi fyrir þetta
þrjátíu árum eða svo. Það var kallað að ber-
ast á ef menn voguðu sér að eyða pening-
unum sínum í eitthvað sem bar fyrir sjónir
almennings. Bandaríkin voru fyrirlitlegur
staður kaupahéðna og vopnasala sem voru í
stríði við fátæka en heiðvirða alþýðu um
gjörvalla veröldina.
En viðhorfið til Bandaríkjanna tók mikl-
um breytingum á fyrrgreindu tímabili. Allt í
einu þótti gömlum íslenskum róttæklingum
til dæmis hvergi eins spennandi að vera og í
hinu kapítalíska heimsveldi. Ameríski stíll-
inn í fjölmiðlun og brúðkaupum varð að al-
mennu viðmiði.
Til varð umtalsverður hópur íslenskra rík-
isbubba sem fóru mikinn í glanstímaritum
og áttu í alvörunni heilan helling af pen-
ingum. Í Reykjavík rigndi niður verslunum
og vörumerkjum sem maður kannaðist við af
dýrustu verslunargötu heims, Rodeo Drive í
Beverly Hills.
Um þetta leyti fór líka að bera á verð-
bréfadrengjunum glaðbeittu sem litu út eins
og forkláraðir trúboðar og örkuðu um sali
svo gustaði af ilmsmyrslunum, en hafa dreg-
ið sig heldur í hlé eftir að guðinn klikkaði.
Sem dæmi um alvarlegri hliðar málsins
kvarnaðist sífellt úr velferðarundirlaginu og
fólk þurfti æ oftar að seilast eftir veskinu í
samskiptum sínum við heilbrigðiskerfið.
Þessi bandaríska þróun hefur haldið
áfram síðan eins og allir geta staðfest með
því að fletta Séð og heyrt eða horfa á Skjá
einn. Í Bandaríkjunum hefur aldrei þótt
plebbalegt að eiga peninga. Það er einfald-
lega litið á slíkt sem staðfestingu á dugnaði
fólks og verðleikum.
Vitaskuld eru mörg dæmi þaðan um alls
kyns spillingu og vesen sem einkum fylgir
auðfengnu ríkidæmi. Sem dæmi má nefna
þær hremmingar sem vinningshafar í happ-
drættum hafa iðulega ratað í, að ekki sé tal-
að um alla þá gæfulausu auðkýfinga sem erft
hafa óskiljanlegar fúlgur og þurfa því ekki
að hafa dug eða hæfileika til neins og eiga
því erfitt með að setja sér markmið, hvað þá
að æsa sig upp í að reyna að ná þeim.
Fólk sem á verulegt fé í Bandaríkjunum
er sér hins vegar alla jafna mjög meðvitandi
um þá stöðu sína og tekur hana alvarlega.
Þar er til ákveðinn ríkidæmiskúltúr, sem
m.a. felst í verulegum stuðningi við góðgerð-
arstarfsemi, menningu og listir.
Hér fer ekki mikið fyrir þessari hlið á
bandarískri menningu. Vellríkir Íslendingar
virðast svo miklir nýgræðingar í ríkidæm-
isgeiranum að þeir eru enn að einblína á allt
dýra dótið sem þeir geta loks keypt sér án
þess að skammast sín. Þar fyrir utan hafa
þeir svo öll spjót úti við að koma pening-
unum sínum út úr landinu og framhjá sam-
neyslunni sem í því samhengi heitir skatt-
kerfið.
Auðvitað hefur mikið af íslensku ríkidæmi
orðið til með fullkomlega heiðarlegum og
eðlilegum hætti, en á hitt ber einnig að líta
að fjölmargt fólk hefur hreinlega þegið auð-
legð sína að gjöf frá ríkisstjórn landsins í
gegnum kvótakerfið sem aftur á móti hefur
lamað gamalgróna útvegsbæi og er hrein
ógnun við lífsviðurværi fjölda fólks sem
hvorki skortir dugnað né hæfileika.
Við hljótum að vona að hinir nýríku Ís-
lendingar öðlist þroska til að axla þá sið-
ferðilegu ábyrgð sem fylgir því að eiga mun
meira en það sem maður þarfnast. Jafn-
framt verður að vænta þess að þegar í stað
verði gripið til ráða sem duga til að hindra
að hér verði til samfélag þar sem skínandi
garðshlið loka eymdina úti, í stað þess að
leita úrbóta.
Eitt skínandi
garðshlið
HUGSAÐ
UPPHÁTT
Eftir Svein-
björn I. Bald-
vinsson