Morgunblaðið - 04.03.2003, Page 24

LISTIR
24 ÞRIÐJUDAGUR 4. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LÝSISTRATA eftir Aristófanes
hefur sennilega verið sett upp oftast
forngrískra leikrita hér á landi. Er
baráttu fyrir jafnrétti kynjanna óx
ásmegin á áttunda áratugnum þótti
þessi bráðfyndna ádeila á gegndar-
laus hjaðningavíg í Grikklandi á tím-
um höfundar tilvalið innlegg í þjóð-
félagsumræðu samtímans.
Í um helmingi þessara sviðsetn-
inga hefur Brynja Benediktsdóttir
setið við stjórnvölinn. Kristján Árna-
son þýddi verkið fyrir frumuppfærsl-
una en Brynja stýrði Herranótt
Menntaskólans í Reykjavík í Há-
skólabíói 1970. Ragnheiður Stein-
dórsdóttir lék titilhlutverkið en hún
er einmitt í leikhópnum sem flutti
verkið í gærkvöldi ásamt Margréti
Guðmundsdóttur sem lék Lýsiströtu í
margrómaðri leikstjórn Brynju á fjöl-
um Þjóðleikhússins 1972. Sú svið-
setning rataði á vegum Ríkissjón-
varpsins inn í stofur landsmanna. Í
millitíðinni sviðsetti Brynja verkið
fyrir Leikfélag Akureyrar en seinna í
Þýskalandi.
Sem dæmi um hve vel verkið átti
við tíðarandann á þeim tíma má
skjóta hér inn í að Brynja nefnir í
bókinni Brynja og Erlingur fyrir opn-
um tjöldum, sem út kom 1994, að
Rauðsokkur hafi fengið lánað og bor-
ið líkneski Sáttarinnar, leikmun úr
sýningu Herranætur, í broddi fylk-
ingar á kröfugöngu 1. maí. Aðra lýs-
ingu á sama atburði og hugleiðingar
út frá því má lesa í grein Hlínar Agn-
arsdóttur „Er þetta nýbylgja?“ á
kistan.is.
Lýsistrata hefur síðan verið leikin
nokkrum sinnum, aðallega af fram-
haldsskólanemum. Meðal annarra má
nefna uppsetningu í Menntaskólan-
um á Egilsstöðum 1988, hjá Fúríu,
Leikfélagi Kvennaskólans í Reykja-
vík, 1992, í Nemendaleikhúsinu sem
hluti af Konum og stríði 1994, og sem
hluti af leikdagskránni Leik einum
hjá Leikfélagi Kópavogs.
Að sjálfsögðu gegnsýrði barátta
fyrir friði í heiminum og þá sérstak-
lega gegn stríðinu í Víetnam upphaf
áttunda áratugarins. Þess vegna átti
boðskapur Aristófanesar í Lýsiströtu
enn betur við á þeim árum. Tilefni
leiklestrar leikritsins nú er nátengt
þessum hræringum í þjóðfélagsum-
ræðu þessara og liðinna ára, boðaðri
innrás Breta og Bandaríkjamanna á
hendur Írak. Andúðin sem þessi um-
ræða hefur vakið víða um heim minn-
ir um margt á mótmælahreyfingarn-
ar forðum og það er því vel til fundið
að þetta klassíska leikrit sé valið sem
tákn um andstöðu við stríðsrekstur-
inn, þótt vart sé þess að vænta að
Brynhildur Guðjónsdóttir, sem kem-
ur í stað líkneskis Sáttarinnar á leik-
lestrinum, verði borin í fylkingar-
brjósti niður Laugaveginn.
Þjóðleikhúsið vandaði að venju til
verka: Leikarar af karlkyni klæddust
svörtu – leikkonur hvítu, baktjaldið
var litað ljósum eftir því sem við átti,
dagblöðum var stráð yfir gólfið (fót-
umtroðnir fjölmiðlar?) og áhorfendur
nutu bráðfyndins texta þýðingar
Kristjáns Árnasonar í bland við létt-
an hljóðfæraslátt á skemmtara, gítar
og trumbu.
Að sjálfsögðu sópaði að Halldóru
Björnsdóttur í titilhlutverkinu enda
þarf ekki að fara langt aftur til að rifja
upp hvílíkum tökum hún náði á Antig-
ónu, harmrænni stöllu Lýsiströtu, í
Þjóðleikhúsinu þegar samnefnt verk
Sófóklesar var sett upp á jólum 2000.
Leikararnir voru að sjálfsögðu
missköruglegir þótt ætla megi að þeir
hafi hlotið svipaðan undirbúning.
Megináhersla var lögð á hina 2400
ára gömlu kímni sem skilaði sér
mætavel til áhorfenda, sem virtust
flestir vera á menntaskólaaldri og
kunnu að meta neðanþindarmál
Aristófanesar. Þar kváðu karlarnir
kvenmennina svolítið í kútinn enda
fengu þeir að skarta rauðum blöðru-
göndlum sem þeir veifuðu til árétt-
ingar orðum sínum. Þröstur Leó
Gunnarsson átti þar góðar stundir í
stórfínum samleik við Þórunni Lár-
usdóttur, þríeykið Sigurður Sigur-
jónsson, Pálmi Gestsson og Randver
Þorláksson sömuleiðis þó að best
væru hin ámátlegu gamalmenni
Hjalti Rögnvaldsson, Erlingur Gísla-
son og Sigurður Skúlason. Þrátt fyrir
mikil tilþrif vöktu alvarlegri þenking-
ar Arnars Jónssonar minni viðbrögð
og Stefán Jónsson og Baldur Trausti
Hreinsson náðu sér vart á strik.
Brynhildur Guðjónsdóttir geislaði í
öllu sem hún tók sér fyrir hendur á
sviðinu, Ólafía Hrönn náði ekki hin-
um rétta tóni í textaflutningi en hafði
hann hins vegar á hreinu á gítarnum
en Guðrún Gísladóttir var ekki alveg
með á nótunum. Það sópaði að Ragn-
heiði Steindórsdóttur og Tinnu Gunn-
laugsdóttur í litlum hlutverkum, Vig-
dís Gunnarsdóttir kynnti atriðin mjög
skilmerkilega milli þess sem hún
barði bumbu og Kristbjörg Kjeld,
Margrét Guðmundsdóttir og Þóra
Friðriksdóttir mynduðu ágætis mót-
vægi við kór gömlu karlanna en höfðu
minna í höndunum að vinna með.
Það var skemmtilegt að fylgjast
með þessum hópi Þjóðleikhúss-
manna; leiklesturinn vel unninn enda
tónninn skýr hjá umsjónarmanni,
Vigdísi Jakobsdóttur, og samvinnan
góð. Það væri ekki verra ef sátt næð-
ist milli deiluaðilanna nú á síðustu
stundu – þótt vart birtist hún í kven-
mannslíki.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Höfundur: Aristófanes. Þýðandi: Kristján
Árnason. Umsjón með leiklestrinum: Vig-
dís Jakobsdóttir. Útlitshönnun: Þórunn
Sigríður Þorgrímsdóttir. Hljóðfæra-
sláttur: Jóhann G. Jóhannsson, Ólafía
Hrönn Jónsdóttir og Vigdís Gunnars-
dóttir. Leikarar: Arnar Jónsson, Baldur
Trausti Hreinsson, Brynhildur Guðjóns-
dóttir, Erlingur Gíslason, Guðrún Gísla-
dóttir, Halldóra Björnsdóttir, Hjalti Rögn-
valdsson, Kristbjörg Kjeld, Margrét
Guðmundsdóttir, Ólafía Hrönn Jónsdóttir,
Pálmi Gestsson, Ragnheiður Steindórs-
dóttir, Randver Þorláksson, Sigurður Sig-
urjónsson, Sigurður Skúlason, Stefán
Jónsson, Tinna Gunnlaugsdóttir, Vigdís
Gunnarsdóttir, Þóra Friðriksdóttir, Þór-
unn Lárusdóttir og Þröstur Leó Gunn-
arsson. Mánudagur 3. mars.
LÝSISTRATA
Sáttin í
kvenmannslíki
Sveinn Haraldsson
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Í Þjóðleikhúsinu: „Leiklesturinn vel unninn enda tónninn skýr hjá umsjónarmanni og samvinnan góð.“
LÝSISTRATA er án efa þekkt-
asti gamanleikur Aristófanesar (var
uppi á fimmtu öld fyrir Krist) en
varðveittir eru ellefu skopleikir eftir
þennan elsta þekkta gamanleikja-
höfund. Eins og í öllum góðum skop-
leikjum er hér um að ræða verk með
sterkri ádeilu og alvarlegum und-
irtón. Efnið er skemmtilega einfalt í
snilld sinni: Aþenskar konur eru
búnar að fá nóg af stríðsástandi á
Penelópuskaga og undir forustu
Lýsiströtu safnast þær saman á
Akrópólishæð og neita að sofa hjá
mönnum sínum (og reyndar nær
verkfall þeirra til búsýslu einnig)
fyrr en þeir semja frið við Spart-
verja. Þær fá spartanskar konur í lið
mér sér þannig að allir karlmenn –
beggja vegna víglínanna – eru í kyn-
svelti og gengur skop verksins nær
allt út á þá staðreynd.
Lýsistrata (nafnið þýðir: sú sem
leysir stríðið) á í nokkrum erfiðleik-
um með að fá konurnar til að fallast
á ráðagerð sína í upphafi, þær eru
ekki áfjáðar í að neita sjálfum sér
um kynferðislegan unað og gaman
að sjá að kynhvöt kvennanna er
jafnrétthá og óbæld og karlanna á
tíma verksins (ef marka má Aristó-
fanes). En henni tekst að fá þær til
að fallast á ráðagerð sína og flykkj-
ast upp á Akrapólishæð (þótt sumar
reyni að laumast burt í skjóli næt-
ur).
Mikið er undir því komið að kyn-
ferðislegir undirtónar og tvíræðni
texta Aristófanesar komist til skila
og er þýðing Kristjáns Árnasonar,
sem notuð var í leiklestrinum í
Borgarleikhúsinu, snilldarleg hvað
þetta snertir. Næstum hver einasta
setning verksins felur í sér tilvísun
til kynlífs og/eða kynlífssveltisins og
gefið er ærið tilefni til þess að
bregða á leik með líkamstilburðum
og látæði sem undirstrikar ástandið.
Leikarar Leikfélags Reykjavíkur
nýttu sér þessa möguleika nokkuð
þegar líða tók á verkið og vakti ýkt-
ur limaburður þeirra Gísla Arnar
Garðarssonar og Björns Hlyns Har-
aldssonar nokkra gleði hjá áhorf-
endum (sem voru að miklum meiri-
hluta konur). Þeir skemmtu sér ekki
síður sjálfir og átti Björn Hlynur í
nokkrum erfiðleikum með textann á
köflum vegna hláturs … Í heild virt-
ist leiklesturinn illa æfður og sakn-
aði maður meiri tilþrifa í lestri og
túlkun. Þó voru fínir sprettir inni á
milli, t.d. var öldungakórinn með
þeim Benedikt Erlingssyni, Guð-
mundi Ólafssyni, Theodóri Júl-
íussyni og Gísla Erni Garðarssyni
oft skemmtilegur. Einnig voru þær
Guðrún Ásmundsdóttir og Margrét
Helga Jóhannsdóttir ábúðarmiklar
og þrælfyndnar kerlingar í kvenna-
kórnum. Yngri konurnar, Marta
Nordal (í titilhlutverki), Arnbjörg
Valsdóttir, Nína Dögg Filippusdótt-
ir og Katla Margrét Þorgeirsdóttir
áttu vissulega sín „móment“ en í
heild fannst mér vanta í þær þann
baráttuanda og snerpu sem textinn
og verkið krefst. En vissulega var
gaman að rifja upp kynni við þetta
stórsnjalla verk og vonandi verður
ekki langt þangað til það verður sett
upp að nýju, fullæft og í fullri lengd.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Í Borgarleikhúsinu: „Í heild virtist leiklesturinn illa æfður og saknaði maður meiri tilþrifa í lestri og túlkun.“
LEIKLIST
Leikfélag Reykjavíkur
Höfundur: Aristófanes. Íslensk þýðing:
Kristján Árnason. Leikstjóri: Guðjón Ped-
ersen. Leikarar: Arnbjörg Valsdóttir,
Benedikt Erlingsson, Björn Hlynur Har-
aldsson, Gísli Örn Garðarsson, Guð-
mundur Ólafsson, Guðrún Ásmunds-
dóttir, Katla Margrét Þorgeirsdóttir,
Margrét Helga Jóhannsdóttir, Marta
Nordal, Nína Dögg Filippusdóttir, Theo-
dór Júlíusson og Valur Freyr Einarsson.
Mánudagur 3. mars.
LÝSISTRATA
Tilþrifalítill
lestur
Soffía Auður Birgisdóttir
MENNTAMÁLARÁÐUNEYTIÐ
hefur að tillögu Leiklistarráðs út-
hlutað styrkjum til atvinnuleikhópa
árið 2003. Menntamálaráðherra,
Tómas Ingi Olrich, tilkynnti styrk-
veitingarnar í gær á blaðamanna-
fundi í Iðnó. Ráðstöfunarfé til leik-
listarstarfsemi er 35 milljónir
króna. Þeir atvinnuleikhópar sem
hljóta styrki að þessu sinni eru:
Vesturport 3.800.000 krónur, fyrir
eitt af þeim verkefnum sem leik-
húsið sótti um; Mink-leikhúsið og
Kristín Eysteinsdóttir 3.860.000
krónur, til uppsetningar á verkinu
Vinur minn heimsendir; Leikhóp-
urinn Eilífur 3.500.000 krónur, til
uppsetningar á verkinu Eldað með
Elvis; Skemmtihúsið 2.500.000
krónur, til uppsetningar á verkinu
Ég er amma mín; Dansleikhús með
ekka 1.938.000 krónur, til rann-
sóknavinnu á skáldsögunni Hættu-
leg kynni; Svöluleikhúsið 1.935.000
krónur til uppsetningar á dans-
verkinu Regnbogabörnunum;
Rauðu skórnir 1.767.000 krónur, til
uppsetningar á samnefndu dans-
verki; Hafnarfjarðarleikhúsið Her-
móður og Háðvör 11.000.000 krón-
ur, vegna samnings leikhússins við
Hafnarfjarðarbæ og mennta-
málaráðuneytið um stuðning við
starfsemi leikhússins; og loks
Möguleikhúsið 4.000.000 krónur,
vegna samnings um stuðning
menntamálaráðuneytisins við leik-
húsið.
Í leiklistarráði sitja Magnús
Ragnarsson, formaður, Kristbjörg
Kjeld og Ragnheiður Tryggvadótt-
ir. Þórdís Arnljótsdóttir tók sæti
Kristbjargar Kjeld við þessa út-
hlutun. Alls bárust umsóknir frá 47
aðilum til 70 verkefna.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Tómas Ingi Olrich menntamálaráðherra tilkynnir um styrki ráðuneytisins
til atvinnuleikhópa í Iðnó í gær.
35 milljónir til leikhópa