Morgunblaðið - 05.04.2003, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 LAUGARDAGUR 5. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
PETER Bower, breskur réttarfræðingur sem
í yfir tuttugu ár hefur unnið við að meta upp-
runa og gerð pappírs af ólíkum toga, er eitt af
vitnum ríkislögreglustjóra sem fengið var til
að bera vitni í málverkafölsunarmálinu fyrir
Héraðsdómi Reykjavíkur í gær.
Bower lagði stund á nám í myndlist við tvo
listaháskóla á Englandi í lok sjöunda áratug-
arins byrjun þess áttunda en starfaði síðan við
pappírsgerð. Hann segir að starf sitt í dag
byggist að óverulegu leyti á menntun í mynd-
list heldur búi að baki 25 ára reynsla við rann-
sóknir á pappír af ýmsu tagi sem þróaðist út
frá starfi hans sem pappírsgerðarmaður. Á
þeim árum bjó hann til pappír fyrir listamenn
en í því fólst m.a. að skoða gamlan pappír og
þær aðferðir sem pappírsgerðarmenn áður
fyrr notuðu til að búa til pappír.
Á undanförnum áratugum hefur Bower
komið að rannsóknum á fjölmörgum málum
þar sem nauðsynlegt hefur verið að úrskurða
um uppruna pappírs, s.s. í tengslum við meinta
fölsun listaverka, skuldabréfa og ýmissa við-
skiptaskjala. Á síðustu árum hefur hann m.a.
komið að tveimur stórum fölsunarmálum á
bandarískum skuldabréfum fyrir milljónir
dala. Þá átti hann þátt í að rannsaka áður
óþekkta teikningu eftir ítalska endurreisn-
arlistamanninn Michael Angelo sem var seld á
uppboði hjá Sothebys fyrir einu og hálfu ári á
5,9 milljónir punda. Myndin hafði þá verið í
geymslu á bresku sveitasetri í yfir 200 ár án
þess að eigendurnir vissu hver teiknarinn var.
Í seinni tíð er Bower líklegast þekktastur
fyrir þátt sinn í rannsókn á manninum á bak
við goðsögnina um Kobba kviðristu. Rithöf-
undurinn Patricia Cornwall setti fram þá
kenningu í bók sinni, Portrait of a killer sem
kom út í október á síðasta ári, að breski mál-
arinn Sir Walter Sickert væri Kobbi kviðrista.
Bresk yfirvöld hafa í vörslu sinni hundruð
bréfa sem eiga að hafa verið skrifuð af Kobba
kviðristu þótt ljóst þyki að mörg þeirra séu
skrifuð af fólki sem þekkti ekkert til málsins.
Bower var beðinn um að rannsaka bréfin og
bera saman við bréf sem Sir Walter hafði
skrifað og teikningar sem hann hafði gert, til
að athuga hvort einhver tengsl væru þar á
milli. Bower segir að hægt sé að tengja pappír
við ákveðna pappírsverksmiðju og jafnvel við
einn og sama pappírsbunkann sem síðan var
seldur út úr búð í Lundúnum. Það ráðist meðal
annars af blaðinu á pappírsskurðarvélinni og
hvernig blöðin séu skorin. Í ljós hafi komið að
pappírinn sem hinn meinti Kobbi kviðrista og
Sir Walter notuðu kom úr sama pappírbunk-
anum. Þess má geta að vélin sem framleiddi
pappírinn var handstýrð og afkastaði 12–24
pappírsörkum í einu. Ljóst þykir því, að mati
Bowers, að Sir Walter hafi skrifað talsvert af
bréfum til lögreglunnar í Lundúnum þar sem
hann kveðst vera Kobbi kviðrista.
Mikilvægt að túlka niðurstöður
Um rannsóknir sínar á pappír segir Bower
að hægt sé að rekja uppruna pappírs með ýms-
um hætti og að margt sem ekki sé hægt að
greina með auganum megi auðveldlega sjá
undir smásjá, m.a. hvaðan bréf kemur. Ef sú
vitneskja sé fyrir hendi sé í sumum tilfellum
hægt að bera bréfið saman við sýniseinstök
sem geymd séu í pappírsverksmiðjum til að
ákvarða aldur þeirra. Hann segir rannsóknir
sínar miða að því að greina hvernig pappír var
gerður, við hvaða aðstæður og úr hverju hann
sé. Tæknin sem hann notist við velti á því hvað
sé verið að leita að, stundum liggi það í augum
uppi, stundum ekki. Hann segir það hins vegar
mikilvægt að hægt sé að túlka niðurstöðurnar
sem fáist úr slíkri rannsókn en til þess þurfi
mikla þekkingu á aðferðum sem notaðar séu
við pappírsframleiðslu, t.d. hver framleiddi
hvers kyns pappír og hvenær.
Bower vill ekki láta neitt uppi sem tengist
þátttöku hans í rannsókinni á málverkaföls-
unarmálinu sem rekið er fyrir Héraðsdómi en
segir málið allt „afar athyglisvert“.
Breski réttarfræðingurinn Peter Bower bar vitni í gær í málverkafölsunarmálinu
Rannsakaði bréf
sem Kobbi kviðrista
á að hafa skrifað
Morgunblaðið/RAX
Breski réttarfræðingurinn Peter Bower.
SMÁSJÁRMYNDUM af pappírs-
trefjum var varpað á vegg við áfram-
haldandi málflutning í stóra mál-
verkafölsunarmálinu í dómssal
Héraðsdóms Reykjavíkur í gær þeg-
ar Peter Bower, sérfræðingur
ákæruvaldsins, útskýrði hvernig
hann komst að þeirri niðurstöðu að
pappír í sumum af meintum fölsun-
um væri um 20 árum yngri en segir á
merkingu myndanna. Þannig hefði
teikning eftir Svavar Guðnason,
merkt með ártalinu 1942, verið á
pappír sem hefði ekki verið fram-
leiddur fyrr en eftir 1960. Þetta væri
öruggt merki um fölsun.
Karl Georg Sigurbjörnsson hrl.,
verjandi Jónasar Freydal Þorsteins-
sonar, hafði áður mótmælt því að
Bower fengi að bera vitni og sagði
enga staðfestingu vera á því að mað-
urinn væri sá sérfræðingur sem hann
segðist vera. Þessu hafnaði Pétur
Guðgeirsson dómsformaður.
Deilt um hvítunarefni
Aðspurður kvaðst Bower vera
pappírssagnfræðingur og sérfræð-
ingur í pappírsgreiningu og ætti að
baki tveggja ára nám í listaskólum
auk þess sem hann hefði háskóla-
gráðu (BA) í bókmenntum og listum.
Uppistaðan í kunnáttu hans væri þó
fengin á 25 ára starfsferli en á þess-
um tíma hefði hann unnið fyrir lög-
reglu, listaverkasala og listasöfn.
Hann hefði m.a. rannsakað pappír í
listaverkum í málum þar sem vafi lék
á uppruna verkanna og hann kvaðst
vera á lista í Bretlandi yfir sérfræði-
vitni í dómsmálum. Hann lýsti fyrir
dómnum hvernig pappír bæri merki
um uppruna sinn og aldur, t.d. gæfi
tilvist ákveðinna trefja og svonefndra
hvítunarefna vísbendingar um fram-
leiðsluár. Myndirnar sem hann rann-
sakaði eru m.a. eignaðar Jóhannesi
S. Kjarval, Nínu Tryggadóttur og
Asger Jorn en flestar Svavari Guðna-
syni. Myndunum skipti hann í þrjá
flokka. Bower sagði að í fyrsta
flokknum væru trefjar sem framleið-
andinn byrjaði ekki að nota fyrr en
eftir 1960 en á þremur myndanna
voru merkingar um að þær hefðu
verið málaðar á fimmta áratugnum.
Hér væri um að ræða öruggt merki
um fölsun. Eftir að hafa rannsakað
liti og stíl annarra mynda í þessum
flokki taldi hann sterkar líkur á að
þær væru líka falsaðar. Helstu vís-
bendingar um fölsun mynda í öðrum
flokki voru hvítunarefni sem Bower
sagði að væri greypt í pappírstrefj-
arnar. Þetta efni hefði framleiðand-
inn fyrst notað á sjötta áratug síð-
ustu aldar. Samkvæmt merkingu á
myndunum hefðu þær á hinn bóginn
verið gerðar 20 árum fyrr. Aðspurð-
ur af Sigríði Rut Júlíusdóttur hdl.,
verjanda Péturs Þórs Gunnarssonar,
sagði hann útilokað að efnisagnir úr
hvítunarefninu hefðu smitast í papp-
írinn t.d. frá undirlagi. Ef um smitun
væri að ræða hefði efnið legið ofan á
pappírnum en ekki verið greypt í
hann eins um hér væri um að ræða.
Kvaðst hann ósammála dönsku sér-
fræðiáliti þar sem komist er að gagn-
stæðri niðurstöðu. Bleikiefni kom
einnig við sögu í þriðja flokknum. Bo-
wer sagði að efnið hefði ekki verið
notað í pappírinn fyrr en eftir 1960,
sex verkanna væru hins vegar ár-
merkt 20 árum áður og með saman-
burði á hinum verkunum komst hann
að þeirri niðurstöðu að þau væru
einnig fölsuð. Bower byggði niður-
stöður sínar einnig á því að pappírinn
væri ekki dæmigerður fyrir lista-
manninn og það væri athyglisvert að
ástand pappírsins væri sambærilegt
þrátt fyrir að myndirnar væru eftir
ólíka listamenn og líklegt að meðferð
myndanna hefði verið misjöfn í gegn-
um tíðina.
Límbandið yngra en myndirnar
Rannver Hannesson, forvörður og
varðveislustjóri Landsbókasafnsins,
komst að svipuðum niðurstöðum og
Bower, þ.e. að í mörgum tilvikum
væri pappírinn 20 árum yngri en ár-
merking á myndunum gæfi tilefni til.
Hvítunarefni kom þar talsvert við
sögu auk þess sem á sumum vatns-
litamyndunum fann Rannver merki
um límband sem hann sagði að ekki
hefði verið framleitt þegar myndirn-
ar áttu að hafa verið gerðar. Um-
merki eftir límbandið væru á hinn
bóginn með þeim hætti að þau gætu
ekki hafa komið nema þegar mynd-
irnar voru málaðar og pappírinn því
blautur. Rannver varði einnig tals-
verðum tíma í að greina frá niður-
stöðum sínum af rannsókn á pappír
sem fannst á heimili Péturs Þórs
Gunnarssonar. Sagði hann að svo liti
út að mynd sem eignuð er Asger
Jorn væri gerð á samskonar pappír
og fannst á heimilinu. Mynd eftir
Pétur Þór var reyndar máluð á sams-
konar pappír.
Fyrsta vitni sem verjandi hefur
kallað fyrir kom fyrir dóm í gær.
Bárður Halldórsson greindi frá því
að fyrir nokkrum árum hefði hann
keypt níu verk eftir Ásgrím Jónsson í
Danmörku. Seljandinn var tengda-
dóttirmyndhöggvara sem gerði
mynd af Ásgrími en verkin höfðu leg-
ið óhreyfð á háalofti í áratugi.
Menn felli dóma með varúð
Aðspurður sagði Bárður að ekkert
þessara verka hefði áður komið til Ís-
lands en þau hefði Ásgrímur gert á
námsárum sínum. Meðal myndanna
hefðu verið frumskissur að myndun-
um Sturluhlaupi og Djáknanum frá
Myrká sem eru þekkt verk eftir lista-
manninn. Þá lýsti hann því þegar
hann fór með mynd eftir Louisu
Matthíasdóttur í Morkinskinnu til
viðgerðar fyrir nokkrum árum. Á
verkstæðinu hefði hart verið gengið
að honum að sanna að myndin eftir
Louisu Matthíasdóttur væri ófölsuð.
Sagðist Bárður hafa sagt við Ólaf
Inga Jónsson forvörð, sem fyrstur
kærði meintar falsanir Péturs Þórs,
að menn yrðu að fara varlega í að
fella dóma. Myndin var sannarlega
ófölsuð, að sögn Bárðar, hún hefði
hangið á heimili bróður listakonunn-
ar þar sem hún dvaldi oft á sumrin.
Enn deilt um vitni í málverkafölsunarmálinu í málflutningi í héraðsdómi
Pappírinn hugsanlega 20
árum yngri en myndirnar
Morgunblaðið/Árni Torfason
Fjöldinn allur af málverkum er nú til taks við réttarsal 101 í Héraðsdómi Reykjavíkur og í salnum eru enn fleiri
málverk og teikningar, alls 103 myndir. Allar eru þær merktar mörgum af helstu listamönnum þjóðarinnar.
FORSVARSMENN Sparisjóðs
Hafnarfjarðar og trúnaðarlæknir
bankans áttu í gærmorgun fund með
öllum starfsmönnum sparisjóðsins
til þess að fara yfir atburði þriðju-
dagsins þegar rán var framið í útibúi
sparisjóðsins í norðurbæ í Hafnar-
firði. Áður hafði verið haldinn fundur
með starfsmönnum útibúsins ein-
göngu. Að sögn Ingimars Haralds-
sonar, aðstoðarsparisjóðsstjóra, var
tilgangur fundarins að fá starfsmenn
saman til þess að fara yfir málið.
Hann segir fundinn meðal annars
hafa verið vettvang fyrir starfsfólk
til að koma með athugasemdir og
ábendingar. „Við töldum þörf á því
að fara yfir atburðinn frá ýmsum
sjónarhornum, bæði gagnvart fólk-
inu og meðal annars gagnvart örygg-
isbúnaði og innréttingum.“
Ingimar segir að starfsmönnum
bankans hafi brugðið mjög við at-
burðinn. „Starfsmönnum útibúsins
var sérstaklega brugðið en þeir hafa
staðið sig alveg frábærlega vel eftir á
og allir voru mættir til vinnu daginn
eftir,“ sagði Ingimar.
Lögreglan fær vísbendingar
Að sögn Lögreglunnar í Hafnar-
firði er bankaræninginn enn ófund-
inn. Lögreglan hefur rætt við all-
marga en enginn hefur verið
handtekinn eða yfirheyrður með
réttarstöðu grunaðs manns vegna
bankaránsins á þriðjudagsmorgun.
Vísbendingar um ræningjann berast
enn til lögreglu. Lýst er eftir ræn-
ingjanum sem var klæddur í ljósa
hettupeysu og brúnar buxur. Hann
er talinn milli tvítugs og þrítugs, um
170 cm á hæð og við ránið í Spari-
sjóði Hafnarfjarðar við Reykjavíkur-
veg bar hann brúnan bakpoka. Ekki
hefur enn fengist upplýst af hversu
miklu var stolið.
Morgunblaðið/RAX
Ingimar Haraldsson er aðstoð-
arsparisjóðsstjóri.
Fóru yfir
ránið með
starfs-
mönnum