Morgunblaðið - 27.07.2003, Side 20

20 SUNNUDAGUR 27. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HÚN situr úti í garði ísunnanhlýjunni þegarég ek í hlað. Innan úrforstofunni heyriströdd frá útvarpinu,
græn tún teygja sig framundan og í
fjarska sést til mistraðra fjalla. Allt
í nánasta umhverfi Katrínar Jóns-
dóttur í Langholtskoti sýnist
fjarska snyrtilegt, næstum nostur-
samlegt. Hún tekur í hönd mér, hlé-
dræg og svolítið fjarlæg í fram-
komu, býður mig velkomna og segir
um leið og hún býður mér í bæinn
og slekkur á útvarpinu:
„Ég hef útvarpið yfirleitt alltaf á,
líka á nóttunni, ég vil ekki hafa
djúpa þögn í kringum mig.“
Það hefur ekki alltaf verið þörf á
því fyrir Katrínu að hafa útvarpið
sífellt í gangi, sú var tíðin að hún
stjórnaði stóru og umsvifamiklu
sveitaheimili.
„En nú er ég orðin „amma í Koti“,
og líkar það vel, láttu viðtalið endi-
lega heita það,“ segir hún og brosir.
Maður Katrínar, Hermann Sig-
urðsson, lést fyrir tíu árum. Hann
var þekktur hestamaður sem m.a.
átti gæðinginn Blæ sem fékk marg-
vísleg verðlaun og viðurkenningar á
hestamannamótum liðinna ára.
Blær er heygður í hinum fallega
garði við íbúðarhús þeirra hjóna í
Langholtskoti.
„Blær var orðinn 26 ára vetra
þegar hann var felldur. Hermann
minn var laginn við skepnur og fór
vel að þessu eins og öðru. Hann
leiddi Blæ og annan hest inn í garð-
inn og lét fyrir framan þá heybagga.
Meðan þeir átu úr bagganum kom
dýralækirinn og sprautaði Blæ með
svefnlyfi svo hann heig niður. Þá
teymdi Hermann hinn hestinn í
burtu. Sonur okkar og tveir aðrir
menn tóku því næst hinum fallna
hesti gröf og að því búnu var Blær
skotinn – það varð að gera, hitt
dugði ekki eitt sér. Að þessu öllu
loknu kom allt heimilisfólkið saman
og Blær var heygður. Það var hátíð-
leg stund. Yfir honum er grágrýt-
issteinn sem frændi minn Helgi
Gíslason myndhöggvari, sem hér
dvaldi mikið, meitlaði nafn hans í.
Blær var afskaplega fallegur hestur
og gáfaður og það kom snemma í
ljós hve mikið gæðingsefni hann
var. Blær eignaðist ekki afkvæmi og
móðir hans Gola eignaðist aðeins
hann einan.“
Óttast ekki dauðann
Katrín talar af stolti og virðingu
um hinn fallna gæðing og sinn látna
eiginmann. Það er greinilegt að hún
er vel sátt við hlutskipti sitt sem
sveitakona í Hrunamannahreppi.
„Ég vildi alltaf helst eignast
heimili og börn og langaði aldrei til
neins annars, nema þá að verða
hjúkrunarkona þegar ég var korn-
ung. En ég var töluð ofan af því af
mér nákomnu fólki, það taldi hjúkr-
unarstarfið fela í sér svo mikla
sorg,“ segir hún.
„Þær röksemdir höfðu áhrif á
mig. Ég hafði frá barnæsku hugsað
mikið um dauðann og hræðst hann.
Nú er ég hætt því, afstaða mín
breyttist eftir því sem árin færðust
yfir mig. Kannski átti líka leikrit
sem ég heyrði einu sinni í útvarpinu
sinn þátt í þeirri viðhorfsbreytingu.
Leikritið fjallaði um það ástand sem
skapaðist þegar dauðinn kom ekki
til neins lengur.
Með árunum hefur mér skilist að
dauðinn er ekki alltaf skelfilegur,
hann er stundum líkn.“
Það er ekki einkennilegt þótt
Katrínu hafi verið dauðinn hug-
stæður á hennar æskuárum.
„Móðir mín dó þegar ég var
þriggja ára. Ég á aðeins eina end-
urminningu um hana – minningu
um konu sem lá í rúmi með appels-
ínur á borði sér við hlið. Móðir mín
dó úr krabbameini sem hún veiktist
af í kjölfar fæðingar bróður míns.
Hann var yngstur okkar þriggja al-
systkina, en mamma átti fjögur
börn áður en hún giftist föður mín-
um. Hún kom vestan af Ísafirði með
fyrri manni sínum og börnunum
fjórum og þau settust að í Hafn-
arfirði. Maður hennar hafði ráðið
sig á skútu en bauðst að fara einn
túr á öðru skipi, kútter Geir, og kom
ekki aftur úr þeirri ferð. Skipið
fórst, mamma varð ekkja og varð að
láta frá sér börnin. Hún gerðist
vinnukona í Viðey og þar kynntist
hún föður mínum sem um það leyti
var mjólkurpóstur. Hann var bú-
fræðingur frá Hvanneyri, ættaður
frá Austur-Skaftafellssýslu og
dreymdi um að búa í sveit.
Þau giftust og eignuðust systur
mína Elínu. Faðir minn festi sér
jörðina Langholtspart í Flóa. Móðir
mín var komin þangað austur með
barnið og gamlan mann sér til
hjálpar þegar faðir minn fárveikt-
ist. Hann var að vinna launavinnu
við jarðabætur og verið var að gera
tún við Klepp þegar hann veiktist
hastarlega af lugnabólgu og var
borinn suður á Landakot. Upp úr
lungnabólgunni fékk hann brjóst-
himnubólgu og lá fyrir dauðanum
langa hríð. Hann var ekki kominn á
fætur þegar ég fæddist 8. október í
húsi kunningjakonu mömmu við
Skólavörðustíginn, rétt ofan við
tukthúsið. Þetta var árið 1922.
Faðir minn fékk heilsuna aftur og
réð sig sem ráðsmann í fjósið á
Korpúlfsstöðum hjá Thor Jensen en
móðir mín sá um matinn fyrir heim-
ilisfólkið. Á Korpúlfsstöðum fædd-
ist Bergur bróðir minn, sem er einu
og hálfu ári yngri en ég. Móðir okk-
ar komst aldrei til heilsu eftir fæð-
inguna, hún greindist með leg-
krabbamein og dó 1926, 42 ára að
aldri.
Eftir andlát móður minnar fékk
faðir minn ráðskonu sem hann síðar
giftist og þau eignuðust fjögur börn.
Ég ólst upp á krepputímum þeg-
ar barningur var fyrir almúgafólk
að lifa. Þá voru tímarnir mikið ólíkir
því sem nú er, við lifum á forrétt-
indatímum. Okkur skorti raunar
aldrei mat en það varð sannarlega
að halda spart á.
Við bjuggum skamman tíma við
Bergstaðastræti, síðan við Nönnu-
götu en fluttum svo í Sogamýri.
Mér er sérlega minnisstætt eitt
atvik frá því ég var lítið barn.
Faðir minn bar mig út í teppi til
þess að sjá Graf Zeppelin. Ég man
mjög vel eftir hinu silfurgráa loft-
fari líða um fyrir ofan húsin. Það
setti víst út póst á Öskjuhlíðina.
Þetta er mér ógleymanleg sjón.
Samrýmd systkini
Faðir minn byggði hús í Soga-
mýri árið 1929, nýbýli á erfðar-
festulandi. Meðan á byggingunni
stóð fengum við inni uppi á lofti á
Sjónarhóli hjá foreldrum Lárusar
Pálssonar leikara. Á Sjónarhóli var
skóli sem ég gekk í. Nýja húsið okk-
ar fékk nafnið Fagridalur og faðir
minn var þar með kúabúskap, einar
sjö kýr, og svo hjó hann grjót í
hverri frístund. Hann keypti vöru-
bíl og ók grjótinu í uppfyllingu við
höfnina sem þá var verið að vinna
við.
Við Bergur bróðir fluttum mjólk-
ina niður í Reykjavík á einskonar
lystikerru. Hann ók en ég hljóp inn í
húsin með mjólkina til viðskiptavin-
anna. Þá var ég á tíunda ári en
Bergur 8 ára. Oft fengu franskir
sjómenn að setja óhreina þvottinn
sinn á kerruna hjá okkur þegar við
vorum á heimleið, þeir voru þá að
fara að þvo í Þvottalaugunum. Í
staðinn gáfu þeir okkur pompóla-
brauð sem þeir geymdu í þvottapok-
unum.
Við Bergur vorum mjög samrýnd
og fermdumst saman, það var haft
svo af hagkvæmnisástæðum.
Þá var fjölskyldan flutt að Bald-
ursgötu 16, sem var þriggja hæða
hús sem faðir minn keypti árið 1934.
Þar fór ágætlega um okkur, en kröf-
urnar voru ekki miklar. Um ferm-
ingu var ég t.d. í herbergi með
þremur bræðrum mínum. Þetta var
í miðri kreppunni. Ég hef trú á að
faðir minn hafi þurft að fá hjálp um
tíma, án þess að það kæmi niður á
okkur, en okkur skorti aldrei mat
sem fyrr gat, föt voru hins vegar af
skornum skammti.
Ég lauk skyldunámi í Austurbæj-
arskólanum, sem þá var nýbyggður
og fór svo að vinna fyrir mér.
Ég starfaði sem fóstra. Byrjaði í
Grænuborg, þar sem ég vann á
sumrin, síðar vann ég nokkur ár á
upptökuheimilinu Vesturborg.
Breski herinn hernam Ísland 10.
maí 1940. Þetta voru mikil tíðindi.
Mitt fólk hugsaði þannig að ómögu-
legt var að það hefði nein samskipti
við hernámsliðið. Ég kynntist eng-
um hermönnum, slíkt kom ekki til
greina – ungar stúlkur sem höfðu
skipti við þá voru úthrópaðar. Mað-
ur komst þó ekki hjá því að sjá þá.
Eitt sinn gekk ég t.d. framhjá
gamla kennaraskólanum á leið í
vinnu í Grænuborg. Herinn hafði
það hús undir sig. Nokkrir hermenn
stóðu þar fyrir utan varðstöðu og
kölluðu á eftir mér „halló beautiful
blondie,“ en ég sneri mér ekki einu
sinni við, hvað þá meira, varð bara
dauðskelkuð. Skömmu síðar var ég
ásamt fleiri fóstrum send með 70
börn upp að Hvanneyri. Skólinn var
tekinn á leigu af Reykjavíkurborg
en Sumargjöf stóð fyrir fram-
kvæmdunum. Ég var 18 ára þegar
þetta var.
Dvölin á Hvanneyri var mjög
skemmtileg. Ég var látin sjá um
eldri strákana, í þeirra hópi voru
t.d. bræðurnir Ómar og Ragnar
Bjarnasynir, en Ragnar varð síðar
landsþekktur dægurlagasöngvari.
Móðursystir þeirra bræðra sá um
matseldina. Á daginn vorum við
með börnin, hver með sinn flokk, á
svæði þar sem móberg var og þau
höfðu mikið gaman af að búa til
myndir í móbergið.
Um haustið fór ég til náms við
Húsmæðraskólann að Staðarfelli en
hafði áður farið með Baldri til
Stykkishólms, þar sem ég keypti
mér í nauðsynlegan útbúnað sem
skólinn krafðist. Ég var búin að
vinna mér fyrir skólagjöldum og
eitthvað hjálpaði pabbi mér.
Á Staðarfelli lærði ég ýmislegt
sem laut að matseld og saumaskap.
Þar óf ég meðal annars teppi sem
hangir enn hjá mér uppi á vegg.
Forsaga þess að ég fór í hús-
mæðraskólann var að ég hafði um
vorið gerst kaupakona að Staðar-
felli, var þar hjá Margréti og Hall-
dóri E. Sigurðssyni, síðar ráðherra.
Þegar ég kom þangað voru aðstæð-
ur bágar, Margrét var rúmföst en
fyrsta barnið þeirra lá á líkbörnun-
um. Ég hafði unnið með systur
Halldórs á Vesturborg og hún réð
mig til þeirra.
Ég gifti mig þegar ég var 22 ára.
Ég hafði lengi þekkt mannsefnið.
Ég var um tíma sem unglingur í
snúningum hjá Elísabetu hálfsystur
minni sem giftist að Hrepphólum.
Hermann, síðar maðurinn minn, var
uppalinn í Hrepphólum, hann var
hálfbróðir Jóns mágs míns. Við
Hermann vorum nánast jafnaldrar,
hann fæddur í júlí en ég í október.
Eftir að ég kom af skólanum
gerðist ég kaupakona hjá systur
Heimsókn til
„ömmu í Koti“
Störf kvenna í íslenskum sveitum voru á árum áð-
ur umfangsmikil, oft þröngt og í mörg horn að
líta. Slíkt varpaði þó ekki skugga á lífsgleði Katr-
ínar Jónsdóttur í Langholtskoti. Guðrún Guðlaugs-
dóttir ræddi við hana um æskuárin í Reykjavík,
búskapinn í Langholtskoti, gæðinginn Blæ sem var
stolt heimilisins og margt fleira.
Katrín með eiginmanni sínum, Hermanni Sigurðssyni.
Morgunblaðið/Guðrún Guðlaugsdóttir
Katrín í Langholtskoti við teppið sem hún óf á húsmæðraskólanum á Staðarfelli, þar sem hún lærði ýmislegt sem laut að
saumaskap og matseld. Hinum megin við hana er mynd sem hún saumaði af gamla bænum sínum.