Morgunblaðið - 27.07.2003, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 27. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
U
NGUR maður, á
tuttugasta aldursári,
fór ásamt mörgum
öðrum íslenskum
flugáhugamönnum á
svipuðu reki til
Bandaríkjanna vorið
1945. Stríðsrekstri var að mestu
lokið í Evrópu en Bandaríkjamenn
áttu enn í ófriði við Japani á Kyrra-
hafinu. Löngunin til þess að fljúga
var mikil og hann hafði strax ungur
að árum ákveðið hvað hann vildi
gera þegar hann yrði stór. Til þess
að kosta námið stundaði hann sjó-
inn af kappi. Hann var staðráðinn í
að ná settu marki.
Nurlaði fyrir flugnáminu
Dagfinnur Stefánsson flugstjóri
fæddist 22. nóvember 1925 í Hafn-
arfirði en var ekki gamall þegar
fjölskyldan fluttist til Reykjavíkur.
Foreldrar hans voru Júníana
Stefánsdóttir húsfreyja og Stefán
Ingimar Dagfinnsson, stýrimaður
og skipstjóri hjá Eimskipafélagi Ís-
lands. Dagfinnur er viss um að
hann sé fyrsti Hafnfirðingurinn
sem lærði flug.
„Nei, ég mátti ekki neitt vera að
því,“ segir Dagfinnur spurður hvort
hann hafi flogið eitthvað heima áð-
ur en hann fór út. „Ég var mikið til
sjós. Maður varð að safna pening-
um og nurlaði öllu saman sem hægt
var að grípa í til þess að fara í
flugnámið,“ segir hann. Hann var á
varðskipinu Ægi og tók allar auka-
vaktir sem hægt var að ná í um
borð, öll yfirvinna var þegin með
þökkum. „Það eina sem maður
veitti sér var að fara í bíó og þá fór
maður alltaf í almenn sæti, þau
voru ódýrari. Annað veitti ég mér
ekki,“ segir Dagfinnur hlæjandi og
lítur út um stofugluggann á heimili
sínu rétt fyrir ofan fjöruna í Arn-
arnesi í Garðabæ.
Við blasir grár og sléttur sjórinn
með Álftanesið og Bessastaði í bak-
grunni. Yfir sjónarsviðinu eru
þungbúin rigningarský sem láta
vita af sér með skýfalli. Þegar vind-
ur stendur af norðri er þetta sjón-
arsvið í beinni aðflugsstefnu norð-
ur/suðurbrautar Reykjavíkurflug-
vallar og mundi eflaust margur
flugáhugamaðurinn vilja sitja við
stofuglugga Dagfinns þegar vind-
urinn blæs þannig og fylgjast með
flugvélunum koma inn á stuttri
lokastefnu eins og það er kallað
þegar þær eiga skammt ófarið inn á
braut.
Spartan í Tulsa, Oklahoma
Flugnám Dagfinns fór fram í
Tulsa í Oklahoma-ríki í Bandaríkj-
unum í þekktum skóla, Spartan
School of Aeronautics. „Þegar ég
var búinn að safna um 30.000 krón-
um íslenskum, mig minnir að doll-
arinn hafi verið um 6,50 þá, dugði
það fyrir náminu og öllu tilheyr-
andi. Námið stóð yfir í eitt ár. Það
var flogið stanslaust á hverjum ein-
asta degi og farið í skólann,“ segir
hann. „En þegar kom að því að fá
blindflugsréttindin fórum við flestir
til Erie í Pennsylvaníu því að skól-
inn þarna hjá Spartan var svo dýr.
Við vorum nálægt því að verða
auralausir og fengum ódýrari
samninga við flugskóla þar [Erie
Institute of Aeronautics].“
– Voru fleiri Íslendingar þarna?
„Já, já, þarna var fjöldi manns,
einir þrjátíu Íslendingar. Það komu
þarna margir strákar frá Kanada,
þeir voru búnir að vera þar í eitt ár
en fengu svo ekki kanadísk flug-
réttindi. Alfreð Elíasson, Jóhannes
R. Snorrason og þeir sem höfðu
verið þar fyrst luku prófi á stríðs-
árunum og fengu kanadísk réttindi.
Þeir fóru eitthvað að fljúga fyrir
kanadíska flugherinn, með siglinga-
fræðinga, sprengjukastara og svo-
leiðis á Anson-vélum, að ég held.
Það hafði verið milliríkjasamningur
á milli Danmerkur og Kanada en
þegar Íslendingar stofnuðu lýðveld-
ið [1944] féll sá samningur úr gildi
þannig að þá var ekki lengur hægt
að veita strákunum kanadískt leyfi.
Þeir sem voru búnir að vera eitt ár
í Kanada komu niður til Tulsa og
þurftu nánast að byrja upp á nýtt.
Og síðan tíndumst við heim meira
og minna á svipuðum tíma 1946.“
Að sögn Dagfinns var allt mor-
andi í flugvélum í Tulsa, þar voru
hvort tveggja flugvélaverksmiðjur
og æfingaflugvellir fyrir bæði her-
inn og verksmiðjurnar. „Það var
allt með heraga þarna, t.d. þjálfaði
Spartan-skólinn breska flugmenn
og flugmenn frá Suður-Ameríku,
það voru allra þjóða kvikindi þarna.
Við þurftum helst að vera í her-
mannabúningum og bárum okkar
einkennismerki. Það kom sér vel
því þá fengum við afslátt í t.d. bíó
og strætó.“
Fyrst Piper Cub, þá Stearman
Fyrsta flugvélin sem Dagfinnur
flaug var Piper Cub, tveggja manna
einshreyfilsvél með stélhjóli. Síðan
flaug hann Stearman, tvíþekju með
stélhjóli. Þá var eitthvað um að
flogið væri á Fairchild-vélum en at-
vinnuflugmannsprófi lauk hann á
Stearman. „Ljómandi skemmtileg-
ar vélar,“ segir Dagfinnur og dreg-
ur fram líkan af Stearman með
bláum skrokki og gulum vængjum.
„Bandaríski herinn var með tvær
slíkar vélar hér og Svifflugfélagið
keypti þær síðan. Önnur „krassaði“
nú reyndar á Sandskeiði en það er
verið að endurbyggja aðra þeirra
um þessar mundir.“
Þegar Dagfinnur kom heim að
námi loknu hóf hann fljótlega störf
hjá nýlegu flugfélagi, Loftleiðum,
var boðið að gerast hluthafi og átti
hlut nánast frá upphafi. Dagfinnur
og Alfreð Elíasson voru bræðrasyn-
ir og Kristján Jóhann Kristjánsson,
sem bjó uppi á lofti heima hjá Dag-
finni á Hringbraut í Reykjavík, var
föðurbróðir þeirra beggja. Alfreð,
Kristinn Olsen og Sigurður Ólafs-
son höfðu fengið Kristján Jóhann í
lið með sér við stofnun Loftleiða og
það var hann sem bauð Dagfinni að
gerast hluthafi í flugfélagi sem
hann og þáði með þökkum. „Þótt ég
væri ekki ríkur lagði ég fram þarna
einar 5.000 krónur en ég taldist
ekki til stofnenda því að ég var ekki
á stofnfundinum, ég var úti á sjó.“
Þegar þarna var komið sögu var
Dagfinnur þegar staðráðinn í að
læra flug. „Þarna var ég löngu,
löngu búinn að ákveða að ég ætlaði
að fara í flugið, strax þegar ég var
smápatti,“ segir hann og horfir á
Stearman-módelið sem hann veltir
milli handa sér. „Ég man að það
kom einu sinni tollari um borð þeg-
ar pabbi var stýrimaður á einum
Fossanna og ég var hjá honum átta
eða níu ára. Hann fór að tala við
strákinn og spyrja hvað hann ætl-
aði að verða þegar hann yrði stór –
skipstjóri, stýrimaður eins og pabb-
inn, nei, nei, slökkviliðsmaður eða
lögga, nei. Já, þá veit ég hvað þú
ætlar að verða, þú ætlar að verða
flugmaður, sagði hann þá. Og ég
ljómaði allur að hann skyldi sjá
þetta,“ segir Dagfinnur og hlær
innilega, „svona var nú hugurinn og
hefur alla tíð verið – og ég hef aldr-
ei fengið leið á fluginu. Ég tel að
það sé mikil gæfa að fá að vinna við
starf sem maður hefur áhuga á og
ánægju af.“
Síldarleit á Stinson
Dagfinnur kom heim til Íslands
1946 og hóf fljótlega störf hjá Loft-
leiðum sem fyrr segir. „Ég byrjaði í
síldarleitarflugi á Stinson Reliant,
sem var á flotum. Við vorum með
aðstöðu við Miklavatn í Fljótum og
flugum þaðan að leita að síld. Ég
var þar heilt sumar og flaug hátt á
þriðja hundrað tíma,“ segir Dag-
finnur og ekur sér í stólnum. „Við
flugum í svona þúsund fetum og
fórum vestur fyrir. Flugfélagið var
með aðra vél sem var á Akureyri og
hún flaug austurleiðina. Það var
flogið um þrjár mílur frá strönd-
inni, innst inn í Húnaflóa og þegar
það var búið var flogið út fyrir, síð-
an flogið frá Horni og stefnan tekin
beint á Grímsey.“
Að sögn Dagfinns stóðu Síldar-
verksmiðjur ríkisins straum af
kostnaði við síldarflugið. Þetta út-
hald hófst um miðjan júní og lauk
um miðjan september. Hann hafði
aldrei flogið sjóflugvélum áður en
Kristinn Olsen, einn stofnenda
Loftleiða og flugstjóri, kenndi hon-
um. Við Miklavatn bjuggu starfs-
menn Loftleiða í kofaskrifli sem er
ennþá til og einnig bryggja sem
flugvélarnar voru dregnar upp á.
Dagfinnur og kunningi hans á
Siglufirði keyptu þessar minjar fyr-
ir ekki löngu. Draumurinn er að
koma upp smásafni þarna með
myndum og fleiri hlutum frá tímum
síldarflugsins.
Til að byrja með voru þeir þrír
þarna, vélvirki, aðstoðarmaður
hans og flugmaður. Stundum komu
menn frá Landhelgisgæslunni og
fóru í loftið til eftirlits. Þegar Loft-
leiðir hófu að nota tveggja hreyfla
Grumman Goose-sjóflugvélar sem
voru stærri og öflugri en Stinson-
vélarnar bættist við einn og einn
nótabassi eins og Dagfinnur orðar
það, gamlir síldarskipstjórar sem
komu með til halds og trausts.
Dagfinnur verður kíminn á svip
þegar hann er spurður hvort hann
hafi lent í ævintýrum þarna fyrir
norðan. „Þetta var mjög spennandi
flug, við vorum alltaf svo spenntir
að finna síld. Það var kannski allt
búið að vera dautt vikum saman,
engin síld, og svo heyrðum við karl-
ana vera að tala saman í talstöðinni.
Þá voru þeir kannski að syngja
klámvísur í talstöðina og annað.“
Þessir flugmannsapar
Leyndin var mikil. Allar upplýs-
ingar um silfur hafsins voru sendar
út á dulmáli, þarna voru nefnilega
líka Norðmenn og Svíar sömu er-
inda og Íslendingarnir en í íslensku
bátunum voru kort til þess að lesa
úr dulmálslyklinum.
Tiltrú sjómannanna á leitarflug-
inu var ekki alltaf mikil að sögn
Dagfinns. „Við heyrðum þá spyrja
hver annan hvort þeir hefðu heyrt
nokkuð frá flugvélinni. Við vorum í
radíósambandi við þá og líka Siglu-
fjarðarradíó. „Nei, nei, þessir flug-
mannsapar sjá aldrei neitt,“ heyrð-
um við þá segja í radíóið þegar illa
gekk.“ En stundum gerðist það að
leitarvélarnar sáu síld ekki langt
frá bátunum og var þá flogið yfir þá
til þess að beina þeim rétta leið,
reynt að kalla í þá og síðan flogið í
áttina að torfunni. „Það er síld
þarna bara þrjár mílur í norðaustur
frá þér,“ var kannski kallað úr flug-
vélinni.
Þá heyrðist svarað: „Já, þakka
þér fyrir, vinur.“ Dagfinnur hlær:
„Þá vorum við bestu vinir þeirra. –
Það var gaman að þessu.“
Það var bara skriðið
Fyrir utan stofugluggann hjá
Dagfinni steypist rigningin niður.
Ryðgaður og illa farinn bátur ligg-
ur við festar úti á voginum. Hann
má muna sinn fífil fegri. Sjávarflöt-
urinn er rólyndislegur. Það væri
ekki mikið mál að renna sjóflugvél,
ef tiltæk væri, á flot, ræsa hreyf-
ilinn, gefa honum fullt afl, æða eftir
haffletinum, taka í stýrið og finna
fuglinn lyfta sér – upp í himininn.
Það væri gaman.
Ári seinna, sumarið 1947, var
síldarflugið orðið umfangsmeira því
þá fóru Loftleiðamenn bæði með
Stinson-vélina og tvo Grumman-
báta norður á Miklavatn og fleiri
flugmenn bættust í hópinn.
Það var meira flogið en bara síld-
arleitarflug. Loftleiðir flugu með
farþega og vörur milli landshluta.
Þegar Dagfinnur er spurður um þá
tíma segir hann: „Það var bara
skriðið,“ og á þar við að flogið var
sjónflug undir skýjahulunni ef svo
bar við. „Það var ekki flogið blind-
flug að neinu ráði nema ef maður
var að fara til Reykjavíkur og að
gera aðflug þar, úti á landi var eng-
in aðstaða til þess, engir radíóvitar
eða neitt slíkt.“
Tékk á Fjarka
Flugvélaflotinn stækkaði og flug-
vélarnar líka. Dagfinnur fór af
minni vélunum beint á Fjarka
[DC-4 Skymaster, fjögurra
hreyfla]. Það var hálfpartinn tilvilj-
un sem réð því. „Ég var búinn að
Vissi alla tíð hvað ha
Upphaf flugsins á Íslandi er sveipað ævintýra-
ljóma. Frumherjarnir í fluginu urðu margir
þjóðsagnapersónur og kunna frá mörgu að
segja. Árni Hallgrímsson átti stofuspjall við
einn þeirra, Dagfinn Stefánsson, fyrrverandi
flugstjóra hjá Loftleiðum og Flugleiðum.
Dagfinnur í Dornier Do 27 flugvél sinni.