Morgunblaðið - 27.07.2003, Blaðsíða 27

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. JÚLÍ 2003 27
VANDI listalífs í hverju landi birt-
ist í því sem kalla mætti misþroska.
Misþroski er eins gott heiti og hvað
annað því ef tekið er tillit til
gagnsæis hugtaksins ber það með
sér að sumir þættir eru þroskaðri
en aðrir. Það sem náð hefur þroska
í íslensku listalífi er sjálft grunn-
fóðrið; listamennirnir. Það er ekk-
ert launungarmál að íslenskir
myndlistarmenn eru óvenju hæfi-
leikaríkir, glöggir, útsjónarsamir og
fylgnir sér. Þá eru þeir töluvert
fleiri miðað við höfðatölu en skráðir
listamenn meðal grannþjóða okkar.
Íslenskir listamenn fylgjast vel með
hræringum utan landsteinanna,
einkum meðal engilsaxneskra
þjóða, en einnig hjá germönskum
þjóðum, þýsku- og flæmskumæl-
andi.
Það er vissulega gleðilegt þegar
grunnurinn er jafnpottþéttur og
sýnir sig vera hjá íslenskum lista-
mönnum. Verra er að aðrir og afar
mikilvægir þættir hafa orðið undir í
þróuninni. Stoðkerfið, en svo má
kalla allt það mengi sem lýtur að
stuðningi við listamenn og sköp-
unarstarf þeirra, er brotakennt svo
ekki sé kveðið fastar að orði. Ef-
laust stafar það af mannfæð og
stuttri hefð, en þar með er ekki öll
sagan sögð. Hæfileikar okkar til að
vinna saman að ákveðnu markmiði
virðast afar takmarkaðir þegar um
myndlist er að ræða. Einyrkjabú-
skapur í anda Bjarts í Sumarhúsum
gerir íslenskum listamönnum erfitt
fyrir þegar tryggja þarf framgang
sameiginlegra þjóðþrifamála.
Þá er sem ákveðin blinda ráði
ferðinni. Myndlistarmenn gera
ómældar kröfur til sjálfra sín og
starfsfélaga sinna í öllu sem lýtur
að faglegum hliðum listsköpunar-
innar; hvernig verkin eru útfærð og
sýnd, eða undir hvaða formerkjum
þau eru unnin. Hins vegar eru eng-
ar kröfur gerðar til umhverfisins
um viðunandi starfsskilyrði, fjár-
hagslegan stuðning, sómasamlegt
kerfi til að treysta framtakið út á
við, eða aukinn skilning og traustan
sess framtakinu til handa. Eitt af
því sem sjaldnast sést þegar lista-
menn halda sýningar er frambæri-
leg sýningarskrá. Flestir láta sér
nægja einblöðunga með hrárri upp-
talningu á heiti verka og ferilskrá.
Oftar en ekki er upplýsingaleysið
fullkomið. Það er engu líkara en
sýnendur treysti því að allir sem
sjá verk þeirra séu faglegir og
þrautþjálfaðir áhorfendur með æva-
löng kynni af samtímalist.
Almennur áhugi á myndlist er í
réttu hlutfalli við aðgengilegar upp-
lýsingar um myndlist. Þetta á
reyndar við um öll umsvif. Upplýs-
ingar eru í hvívetna forsenda áhuga
enda er jafnan talað um núverandi
þróunarstig vestræns samfélags
sem upplýsingaþjóðfélagið. En það
mætti halda að íslenskur listheimur
væri á allt annarri skoðun. Engu er
líkara en sýnendur kæri sig kollótta
um það hvort sýningargestir ganga
út af sýningum þeirra reynslunni
ríkari eða fullkomlega skilnings-
vana. Hvergi í hinum vestræna
heimi er jafnilla staðið að sjálfsögðu
upplýsingaflæði um myndlist og hér
á landi enda lætur árangurinn af
þeirri vanrækslu ekki á sér standa.
Íslenskir listamenn eru nær aldrei
á blaði þegar kemur að samsýn-
ingum á alþjóðlegum vettvangi. Að
Ólafi Elíassyni frátöldum, en hann
var svo heppinn að ganga alla sína
mennta- og framabraut erlendis,
hefur engum íslenskum listamanni
verið boðin þátttaka á Documenta-
sýningu í Kassel, Aperto-sýningu í
Feneyjum, Tvíæringnum í Lyon
eða Skulptur Projekte í Münster.
Aðeins einn íslenskur listamaður
hefur tekið þátt í öllum þeim
Manifesta-sýningum, sem ætlað er
að vera sérstakur tvíæringur
yngstu kynslóðar myndlistarmanna
á evrópskum vettvangi. Það var
Anna Guðmundsdóttir, og hefur
það trúlega hjálpað henni að hún
skuli búa í Osló.
Þetta er vægast sagt afar slakur
árangur og öldungis óviðunandi því
ekkert ætti að vera því til fyrir-
stöðu að bestu listamenn okkar
sýndu að jafnaði með erlendum
kollegum sínum á helstu samsýn-
ingum álfunnar. Ekki skortir þá
hæfileikana. En svo er að sjá sem
þeim mæti óyfirstíganlegt skiln-
ingsleysi hér heima, endurvarp
þess skilningsskorts á vestrænu
listkerfi sem nær upp allan stigann,
frá grasrótinni neðst til safnanna
efst. Þetta skilningsleysi er auðvit-
að afleiðing þess viðvarandi upplýs-
ingasveltis sem áður var getið og
meinar Íslendingum hlutdeild í
sameiginlegri vitundarvakningu
Vesturlandabúa á myndlistarsvið-
inu.
Sú almenna vitundarvakning
hófst fyrir alvöru undir lok áttunda
áratugarins á meginlandi Evrópu,
meðal annars með opnun Pomp-
idou-miðstöðvarinnar í París, árið
1977. Þar var afsönnuð sú hégilja
að samtímalist væri aðeins fyrir fáa
útvalda. Svo vildi til að Pontus
Hultén, hinn kunni sænski safn-
stjóri, og skipaður yfirsýningar-
stjóri hinnar nýju miðstöðvar, bauð
ellefu íslenskum myndlistarmönn-
um að sýna í hinu nýstofnaða safni.
Þótt sýningin „Ça va, ça va“ væri
séríslensk vakti hún ómælda at-
hygli í París og hefði auðveldlega
getað orðið stökkpallur fyrir frekari
útrás íslenskrar samtímalistar. En
vanþróaðir innviðir okkar eigin
kerfis urðu til að draga úr vægi
þessarar merkilegu óskabyrjunar.
Í kjölfar Pompidou-miðstöðvar-
innar reis hvert safnið af öðru á
meginlandi Evrópu og sýningarhall-
ir spruttu upp hvarvetna sem gor-
kúlur. Segja má að Norðurlöndin
og Bretlandseyjar hafi rekið lest-
ina, því þar hófust umskiptin fyrst
fyrir alvöru á síðasta áratug, þótt
akurinn væri þegar plægður upp úr
miðjum 9. áratugnum. Enn sér ekki
fyrir endann á þessari almennu vit-
undarvakningu á sviði menningar
og lista þó svo að Evrópa, og
Þýskaland sér í lagi, gangi gegnum
dapurlegt samdráttarskeið. Það er
sem vinsældir safna og hvers konar
sýningarsala – að ekki sé nú talað
um stórviðburði á borð við listmess-
ur, tvíæringa, fimmæringa og tíær-
inga – hafi tryggt samtímalistinni
verðugt og stöðugt brautargengi
hvarvetna í Evrópu. Þá má geta
þess að snemma á 9. áratugnum
fengu sýningarskrár og tímarit sína
bókskráningu sem olli byltingu í
sölu á þeim alls staðar á Vest-
urlöndum, að Íslandi frátöldu.
Einnig á því sviði eigum við eftir að
losa okkur við misþroskann.
Morgunblaðið/Halldór Björn Runólfsson
Ungviðið lærir að meta samtímalistina í Kiasma, Samtímalistasafninu í
Helsinki, sem státar sig af því að vera vinsælasta listasafn heims. Það er að
minnsta kosti löngu orðið ómissandi samkomustaður ungra sem aldinna
enda þjóna matsalan, kaffistofan og bóksalan endalausum straumi gesta
sem leggur leið sína þangað frá morgni til kvölds.
Misþroski listalífsins
Eftir Halldór Björn
Runólfsson