Morgunblaðið - 27.07.2003, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 27. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 25. júlí 1993:
„Það er orðið erfitt fyrir
hinn almenna borgara að
fylgjast með umræðum um
vaxtamál. Þær viðmiðanir
sem bankar og sparisjóðir
hafa notað síðustu misseri
eru sannkallaður frum-
skógur eins og vikið var að í
fréttaskýringu hér í blaðinu í
gær. Þótt færa megi ákveðin
efnisleg rök fyrir breyttum
viðmiðunum hafa bankarnir
ekki gætt þess að útskýra
þau rök fyrir viðskiptavinum
sínum. Þess vegna hefur sú
tilfinning skapast, að bank-
arnir noti eina viðmiðun í
dag og aðra á morgun, eftir
því, sem hentar hagsmunum
þeirra hverju sinni.
Hvert mannsbarn getur
hins vegar skilið, að þegar
mestur hluti innlána lána-
stofnana er verðtryggður en
verulegur hluti útlána óverð-
tryggður er bönkum og
sparisjóðum vandi á höndum
og mikil hætta á gífurlegu
rekstrartapi á skömmum
tíma, ef menn gæta ekki að
sér.“
. . . . . . . . . .
24. júlí 1983: „Fjórir flokkar
undir forsæti íhaldsmanns-
ins Poul Schlüters hafa farið
með minnihlutastjórn í Dan-
mörku í tæpt ár. Rík-
isstjórnin hefur tekið þannig
á efnahagsmálum að víta-
hringur vinstrimennskunnar
hefur verið rofinn og nú rík-
ir meiri bjartsýni í dönsku
atvinnulífi en áður. Til
marks um það hve stjórninni
hefur tekist vel, nefna menn
helst að á hálfu ári lækkuðu
vextir í Danmörku úr 21% í
14%. Stjórnin hefur mark-
visst unnið að því að treysta
stöðu atvinnufyrirtækja og
fyrir harðfylgi hennar tókst
að ná samkomulagi um
kjarasamninga sem leiða að-
eins til 4% launahækkunar á
árunum 1983 og 1984. Rík-
isstjórninni hefur tekist að
lægja svartsýnisölduna og
almennt telja menn að það
sé að rofa til í dönsku þjóð-
lífi. Eftirspurn eftir verð-
bréfum hefur aukist veru-
lega og lífeyrissjóðir
fjárfesta meira í atvinnu-
rekstri en áður. Danska Al-
þýðusambandið hefur uppi
stór áform um kaup á hluta-
bréfum. Verðbólga er á und-
anhaldi og atvinnuhorfur eru
betri en áður.“
. . . . . . . . . .
29. júlí 1973: „Borgarstjórn
Reykjavíkur samþykkti fyrir
skömmu tillögu frá borg-
arfulltrúum Sjálfstæð-
isflokksins, sem felur í sér
stefnuyfirlýsingu af hálfu
Reykjavíkurborgar um stór-
aukinn stuðning við íþrótta-
starfsemi í borginni. Í nýju
borgarhverfunum þurfa
íþróttafélögin að koma upp
aðstöðu til margs konar
íþróttaiðkana á tiltölulega
skömmumtíma. Einnig hefur
komið í ljós, að félög, sem
lengi hafa starfað í rót-
grónum borgarhverfum, eiga
jafnframt í erfiðleikum með
að fullgera íþróttasvæði sín.
Mörg íþróttafélög eiga við
fjárhagserfiðleika að etja
vegna framkvæmda við
íþróttamannvirki, og af þess-
um sökum geta þau ekki lok-
ið framkvæmdum. Þannig
mun a.m.k. þrjú íþróttafélag-
anna skorta yfir eitt hundr-
að millj. kr. til þess að geta
lokið við þær framkvæmdir,
sem þau hafa þegar ráðgert.
Samþykkt borgarstjórnar
felur í sér, að Reykjavík-
urborg mun auka aðstoð til
byggingar íþróttamann-
virkja í einstökum borg-
arhverfum. En jafnframt er
lögð áherzla á frelsi og
sjálfsákvörðunarrétt íþrótta-
félaganna um gerð íþrótta-
mannvirkja. Tillaga þessi
var samþykkt með 15 sam-
hljóða atkvæðum; Alfreð
Þorsteinsson, borgarfulltrúi
Framsóknarflokksins, sagði
þó í umræðum, að engum til-
gangi þjónaði að samþykkja
tillögu sem þessa.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LANGUR RANNSÓKNARTÍMI
Í samtali við Morgunblaðið í gærlét Pétur H. Blöndal, formaðurefnahags- og viðskiptanefndar
Alþingis, orð falla á þann veg, að ræða
þyrfti lagabreytingar til þess að koma
í veg fyrir, að rannsóknir dragist það
mikið á langinn að sakamál fyrnist.
Orðrétt sagði þingmaðurinn:
„Það er slæmt bæði fyrir sakborn-
inga og ákæruvaldið ef rannsóknir
dragast svo á langinn, að sakamálið
fyrnist. Því þarf að skoða vel, hvort
hægt sé með lagabreytingum að fækka
stigum í rannsókn eða flýta rannsókn-
um á annan hátt.“
Þetta er rétt athugað hjá þingmann-
inum. Helztu opinberar stofnanir, sem
settar hafa verið á fót til þess m.a. að
fylgjast með því að lögum og reglum
sé fylgt t.d. og ekki sízt í viðskiptalíf-
inu, eru embætti skattrannsóknar-
stjóra, Samkeppnisstofnun, Fjármála-
eftirlit og efnahagsbrotadeild
ríkislögreglustjóra. Allar þessar
stofnanir hafa viðamikil rannsóknar-
mál með höndum. Þar má nefna
skattamál Jóns Ólafssonar, aðaleig-
anda Norðurljósa, sem eru til með-
ferðar hjá skattrannsóknarstjóra eins
og fram kom hér í Morgunblaðinu sl.
vetur að frumkvæði Jóns Ólafssonar
sjálfs. Þar má nefna kæruefni á hend-
ur forsvarsmönnum Baugs, sem eru til
rannsóknar hjá efnahagsbrotadeild
ríkislögreglustjóra. Þar má nefna
rannsókn Samkeppnisstofnunar á
meintu samráði olíufélaganna og
tryggingafélaganna og þar má nefna
skoðun Fjármálaeftirlits og Kauphall-
ar Íslands á viðskiptum með hlutabréf
í Skeljungi hf. hinn 30. júní sl., sem
snýr að félaginu sjálfu og helztu við-
skiptabönkum landsins. Í öllum tilvik-
um er það grundvallaratriði, að þeir
sem rannsókn sæta skuli teljast sak-
lausir þar til sekt hafi verið sönnuð. Og
mættu menn gæta þess grundvallarat-
riðis betur í opinberum umræðum um
þessi mál.
Jafnframt er ljóst, að um svo viða-
mikil mál er að ræða að spyrja má,
hvort hinar opinberu eftirlitsstofnanir
hafi nægilega fjármuni og nægilegan
fjölda starfsmanna til þess að ljúka
rannsóknum á viðunandi tíma.
Í umræðum um rannsóknir þessara
stóru mála á undanförnum misserum
hefur Morgunblaðið hvatt mjög til
þess, að þær opinberu eftirlitsstofnan-
ir, sem um er að ræða, yrðu efldar til
þess að ekki færi á milli mála, að þær
gætu sinnt hlutverki sínu með eðlileg-
um hætti.
Athugasemdir Péturs H. Blöndals,
alþingismanns, um langan rannsókn-
artíma eru réttmætar. Það er t.d. ljóst,
að rannsókn Samkeppnisstofnunar á
málefnum tryggingafélaganna hefur
tekið mjög langan tíma. Í því máli ligg-
ur fyrir skýrsla Samkeppnisstofnunar
og andsvör tryggingafélaganna. Nú er
u.þ.b. ár liðið frá því að Samkeppnis-
stofnun fékk þau andsvör í hendur en
ekkert hefur heyrzt um málið síðan.
Fyrir alla aðila máls er langur rann-
sóknartími erfiður. Það á ekki sízt við
um þá aðila, sem sæta rannsókn. Með-
an niðurstaða liggur ekki fyrir ríkir
ákveðin óvissa í rekstri fyrirtækjanna.
En hér koma almannahagsmunir líka
við sögu. Af þeim sökum er full ástæða
til að Alþingi ræði í haust hvaða ráð-
stafanir hægt sé að gera til þess að
stytta rannsóknartíma hjá hinum op-
inberu eftirlitsstofnunum. Það er líka
óviðunandi með öllu, að hugsanlegar
sakir fyrnist vegna alltof langs rann-
sóknartíma.
H
VER ER mesta ógnin sem
stafar að lífi og frelsi íbúa
Evrópu og Bandaríkj-
anna þessa stundina?“
spyr Graham Allison,
prófessor við Harvard-
háskóla í grein sem birt-
ist í Wall Street Journal
Europe fyrr í mánuðinum. Hann segir niður-
stöðu sína, byggða á samtölum við um hundrað
sérfræðinga í öryggismálum í höfuðstöðvum
NATO í Brussel jafnt sem í Berlín, London og
Aþenu, vera þá að gífurlegur munur sé á við-
horfum í Bandaríkjunum og Evrópu þegar kem-
ur að því að svara þessari spurningu.
„Það ríkir algjör samhljómur meðal banda-
rískra sérfræðinga í öryggismálum. Demókratar
jafnt sem repúblikanar eru sammála því mati
Bush-stjórnarinnar að alvarlegasta ógnin sem
stafar að siðmenningunni eins og við þekkjum
hana sé hjónaband hryðjuverkamanna og ger-
eyðingavopna. Við stöndum ekki einungis
frammi fyrir ellefta september heldur ellefta
september þar sem kjarnorkuvopnum er beitt,“
segir Allison, sem er einn virtasti sérfræðingur
Bandaríkjanna á sviði öryggismála. Hann
gegndi embætti aðstoðarráðherra í bandaríska
varnarmálaráðuneytinu í forsetatíð Bills Clint-
ons og er fyrrverandi rektor Kennedy School of
Government við Harvard-háskóla.
Hann segir Evrópumenn ekki sammála þessu
stöðumati. Margir láti í ljós eins konar blöndu
vantrúar og undrunar gagnvart því sem þeir
telja vera þráhyggju George W. Bush Banda-
ríkjaforseta. Jafnvel traustur vinur Bandaríkj-
anna á borð við Vaclav Klaus, forseta Tékklands,
lýsti eigin viðhorfum til málsins þannig að um
væri að ræða þá grundvallarspurningu hvort ell-
efti september hefði verið einangraður atburður
eða dæmigerður fyrir þá ógn sem heimurinn
stendur frammi fyrir á fyrri helmingi nýrrar ald-
ar.
Allison segir að þegar kafað sé dýpra undir
fyrirsagnir dagblaða bendi margt til að síðari
kosturinn sé sá er eigi við. Stöðug útbreiðsla
hættulegrar tækni geri sífellt minni hópum
kleift að valda stöðugt meiri tortímingu. Heims-
væðingin auðveldi hryðjuverkamönnum að
ferðast, eiga samskipti og flytja vopn á milli
ríkja. Yfirþyrmandi yfirburðir Bandaríkjanna á
öllum sviðum hefðbundins hernaðar geri jafn-
framt að verkum að skynsamlegt sé fyrir and-
stæðinga þeirra að grípa til ósamhverfra
(asymmetric) lausna á borð við gereyðingar-
vopn.
Hann minnir á að árið 1993 hafi Ramzi Yousef,
hryðjuverkamaður með tengsl við al Qaida,
reynt að sprengja tvíburaturnana í New York
með því að fylla sendiferðabíl af sprengiefnum
er unnin voru úr áburði. Allison segir að ef ein-
föld kjarnorkusprengja hefði verið falin í sendi-
ferðabílnum hefði sprengingin ekki einungis fellt
tvíburaturnana heldur lagt allt fjármálahverfi
New York borgar í rúst.
Hvati, geta og
tækifæri
„Það er hægt að
ímynda sér svipaða
sprengingu við Eiffel-
turninn í París, sem
er skotmark hryðjuverkamanna, líkt og kom í
ljós árið 1994 er reynt var að fljúga flugvél á
turninn. Slík sprenging myndi tortíma öllu
svæðinu út að Sigurboganum og valda mikilli
eyðileggingu alla leið að Louvre. Hversu líklegt
er að það gerist? Það veit enginn,“ segir Allison
en bendir á að ef menn færu þá leið að nota að-
ferðir Sherlocks Holmes við greiningu á glæpum
yrði að skoða þrjá þætti: hvata, getu og tæki-
færi.
Allt fram að ellefta september segir hann sér-
fræðinga hafa deilt um hvort hvati væri til verka
af þessu tagi. Samkvæmt hefðbundnum kenn-
ingum um hryðjuverk væri það ekki markmið
hryðjuverkamanna að fórnarlömbin yrðu sem
flest heldur að athyglin yrði sem mest þannig að
samúð yxi með málstað þeirra. Sú væri ekki
raunin lengur líkt og ljóst væri af yfirlýsingum
al Qaida.
Ef hvatinn er til staðar, eru þá líkur á að
hryðjuverkamenn öðlist getuna til að sprengja
kjarnorkusprengju? Allison segir að Rússland sé
eftir sem áður líklegasta uppspretta slíkra vopna
vegna stærðar rússneska kjarnorkuvopnabúrs-
ins og mikilla birgða af auðguðu úrani og plútoni.
Þrátt fyrir að mörg skref hafi verið tekin í rétta
átt síðastliðinn áratug sé ljóst að enn sé hætta á
að miklu af þessum vopnum verði stolið ef skipu-
lega er staðið að verki. Næst á listanum er Pak-
istan að mati prófessorsins, vegna sögulegra
tengsla afla innan öryggisþjónustu landsins við
al Qaida, og Norður-Kórea er í þriðja sæti.
Loks má spyrja hvort hryðjuverkamenn gætu
komið kjarnorkusprengju til Parísar, London,
Berlínar eða Rómar ef þeir kæmust yfir slík
vopn. Allison segir einn starfsbróður sinn hafa
bent á að þeir gætu ávallt falið sprengjuna í
maríjúana-sendingu og vísar þar með til þess
hversu miklu magni af ólöglegum fíkniefnum sé
smyglað til Evrópu ár hvert án þess að yfirvöld
fái rönd við reist. Hann vitnar einnig í fjárfest-
inn Warren Buffet, sem hefur komist að eftirfar-
andi niðurstöðu: „Þetta mun gerast. Það er óhjá-
kvæmilegt.“
Úrelt öryggis-
kerfi
Allison segir að ellefti
september hafi gert
Bandaríkjamönnum
ljóst hversu ber-
skjaldaðir þeir væru frammi fyrir ógn af þessu
tagi. Sérfræðingar í öryggismálum hafa komist
að þeirri niðurstöðu að óbreytt ástand væri óvið-
unandi. Öryggiskerfið sem var við lýði í heim-
inum fram að ellefta september og byggðist á
sáttmála og reglum Sameinuðu þjóðanna gerði
að verkum að Bandaríkin og Evrópa stæðu ber-
skjölduð frammi fyrir hryðjuverkum með kjarn-
orkuvopnum. Þúsundir hryðjuverkamanna
hefðu komist upp með að hafast við í afgönsku
friðlandi í hinu viðurkennda skjóli sjálfsákvörð-
unarréttar þjóða. Vesturlönd stóðu aðgerðarlaus
og fylgdust með, sem efldi mátt al Qaida.
Allison segir að sú sannfæring Bush Banda-
ríkjaforseta sé réttmæt að Bandaríkin og önnur
siðmenntuð ríki geti ekki leyft þróun, sem ógnar
lífi og limum mannkyns í skjóli hugmyndarinnar
um sjálfstæði ríkja. Stjórnin reyni nú með ýmsu
móti að þróa fram einhvers konar nýtt regluverk
fyrir heimsbyggðina.
Hins vegar hafi Bandaríkjastjórn ekki enn
sett fram samræmda stefnu um það hvernig eigi
að taka á hryðjuverkamönnum og gereyðing-
arvopnum. Slík stefna hljóti að taka til fjöl-
margra sviða. Það verði að byggja upp kerfi til
að finna vopn sem reynt er að smygla milli ríkja
jafnt sem að koma í veg fyrir að menn komist yf-
ir kjarnorkuvopn. Það verði að draga úr hvata
hryðjuverkamanna til árása jafnt sem getu
þeirra til að framkvæma þær.
„Evrópumenn sem vilja samstarf við Banda-
ríkin eiga ekki að líta á þetta sem ógn heldur
meiriháttar tækifæri. Evrópumenn eiga ekki
einfaldlega að skrá sig á bandarísku skútuna.
Þess í stað ættu þeir að nota greind sína og
stjórnvisku til að móta og skapa nýtt kerfi al-
þjóðamála.“
Viðhorf frá
Frakklandi
Jean-Louis Brug-
uière, dómari við
Tribunale de Grande
Instance de Paris og
einn helsti sérfræðingur Frakka í hryðjuverka-
málum ræddi einnig hryðjuverkaógnina í fyr-
irlestri er hann flutti hjá Brookings-stofnuninni í
Washington fyrir skömmu. Bruguière segir að
þótt sumir telji að dregið hafi úr hættunni á
hryðjuverkum vegna hinna alþjóðlegu viðbragða
við ellefta september og falli stjórnar Saddams
Husseins í Írak sé hættan enn til staðar og hún
sé veruleg. Stríðið í Írak hafi ekki dregið úr
hryðjuverkahættunni heldur jafnvel aukið hætt-
una á hryðjuverkaárásum í Evrópu og Banda-
ríkjunum. Samtök róttækra íslamskra hryðju-
verkamanna séu alls ekki úr sögunni heldur hafi
þau flutt starfsemi sína að mestu frá Afganistan
og Pakistan til Mið-Asíu og Kákasus-svæðisins,
ekki síst Tétsníu. Þau eigi auðveldara en áður
með að afla nýrra félaga og nýta sér nýja tækni
eða fjármögnunarleiðir. Sömuleiðis eigi þau auð-
veldara en áður með að grípa til aðgerða í Evr-
ópu og Norður-Ameríku. Rannsóknir Frakka
bendi til að þessir hópar hafi burði til beita líf-
efna- eða efnavopnum.
Bruguière segir Frakka löngum hafa litið á
hryðjuverk sem alvarlega ógn. Uppstokkun hafi
til dæmis verið gerð á franska dómskerfinu eftir
öldu hryðjuverka árið 1986. Miðstýring varðandi
rannsókn og saksókn í hryðjuverkamálum hafi
verið aukin með lögum og samstarf stofnana hafi
eflst til muna á þeim tíma sem síðan er liðinn.
Ekki síst hafi það skilað miklum árangri að tek-
ist hafi að vinna bug á þeirri óvild sem áður
gætti milli lögreglu og leyniþjónustustofnana.
Nú sé samstarf þar á milli náið og samræmt.
Hættan
stökkbreytist
Á grundvelli þessara
stofnanabreytinga
hafi Frakkar háð ár-
angursríka baráttu
gegn hryðjuverkum í Frakklandi eða gegn hags-
munum Frakka í öðrum ríkjum. Hættan hafi
orðið lýðum ljós árið 1994 er alsírsku samtökin
GIA rændu þotu frá franska ríkisflugfélaginu