Morgunblaðið - 07.08.2003, Side 24

SKOÐUN
24 FIMMTUDAGUR 7. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
AÐ UNDANFÖRNU hefur farið
fram kostuleg umræða um mjög
merkilegt mál, þ.e.a.s. um nauðsyn-
legt samstarf stjórn-
valda sem geta beitt
stjórnsýslusektum til
að ljúka málum og
refsivörsluaðila.
Þessi umræða hefur
vart átt sér stað hér á
landi en hefur gert
það víða erlendis. Þar hefur verið leit-
að leiða til að tryggja samstarf þess-
ara aðila. Hér virðist tónninn í fulltrú-
um refsivörslukerfisins, ríkis-
lögreglustjóra, vera sá að eiga ekkert
samstarf við stjórnsýsluna um þessi
mál. Annaðhvort allt eða ekkert.
Þetta háttalag embættis ríkislög-
reglustjóra hefur vakið mikla furðu.
Undirritaður hefur tekið þátt í þess-
ari umræðu sem alþingismaður, með
þá skyldu alþingismanna á herðunum
að veita framkvæmdavaldinu aðhald.
Morgunblaðið og ríkislögreglustjóri
hafa kosið að kalla málflutning hans
„dylgjur“. Því tel ég mér bæði rétt og
skylt að gera frekari grein fyrir sjón-
armiðum sem búa að baki þeirri skoð-
un minni að rannsókn málsins eigi
bæði undir lögreglu og samkeppn-
isstofnun.
Tilefni umræðunnar
Í kjölfar þess að hluti af rannsókn
samkeppnisstofnunar „um meint brot
olíufélaganna gegn ákvæðum sam-
keppnislaga“ fór í opinbera umræðu,
vöknuðu spurningar um samstarf
samkeppnisstofnunar og lögreglu við
rannsóknina. Samkeppnisstofnun
rannsakar aðeins lögaðila og hugs-
anleg brot þeirra á samkeppn-
islögum. Valdheimildir hennar standa
ekki til annars. Hún hefur ekki laga-
heimildir til að afla upplýsinga um
einstaklinga. Engin fyrirmæli er að
finna í lögum um samstarf hennar og
lögreglu. Því er mikilvægt að lögregla
og samkeppnisstofnun móti sér sínar
samskiptareglur við rannsókn mála.
Þessi hugsun hefur væntanlega verið
fulltrúum samkeppnisstofnunar of-
arlega í huga þegar þeir gengu á fund
ríkislögreglustjóra um miðjan júní, í
því skyni að gera honum grein fyrir
rannsókn sinni. Þannig uppfylla þeir
upplýsinga- og frumkvæðisskyldu
sína gagnvart lögreglu. Fyrstu við-
brögð ríkislögreglustjórans voru með
eindæmum. Embættið neitaði að
móttaka upplýsingar. Að þeirra mati
þótti það ekki nægilega formleg at-
höfn að forstjóri stofnunar afhenti
skýrsluna sjálfur, skilji maður málið
rétt.
Rannsókn samkeppnisyfirvalda
Brot gegn samkeppnislögum geta
varðað sektum eða fangelsi. Sam-
keppnisráð leggur stjórnvaldssektir á
fyrirtæki eða samtök fyrirtækja sem
brjóta gegn ákvæðum samkeppn-
islaga. Samkeppnisstofnun undirbýr
mál sem lögð eru fyrir samkeppn-
isráð. Samkeppnisstofnun og sam-
keppnisráð rannsaka ekki mál með
tilliti til þess hvort einstaklingar hafi
orðið brotlegir við lög, né leggja á þá
sektir. Samkeppnislög eru sérlög.
Löggjafarvaldið hefur því falið sam-
keppnisyfirvöldum rannsóknar- og
sektarvald gagnvart fyrirtækjum hafi
þau gerst brotleg við ákvæði sam-
keppnislaga. Það byggir á því að
rannsókn verði skilvirkari og ódýrari
en hjá lögreglu, enda mikil sérþekk-
ing sem verður til í svona stofnunum.
Stofnunin sjálf hefur ekki lögsögu yf-
ir einstaklingum samkvæmt lögum.
Rannsókn lögregluyfirvalda
Um rannsóknir á brotum ein-
staklinga geta gilt aðrar reglur en ef
mál snúa að lögaðilum. Þar er og til
fleiri sjónarmiða að líta. T.d. segir í
mannréttindakafla stjórnarskrár-
innar, nánar tiltekið 70. gr., að öllum
beri réttur til að fá úrlausn um ákæru
á hendur sér um refsiverða háttsemi
með réttlátri málsmeðferð innan
hæfilegs tíma fyrir óháðum og óhlut-
drægum dómstóli. Í 1. gr. laga um
meðferð opinberra mála nr. 19/1991
segir, að öll mál sem handhafar rík-
isvaldsins höfða til refsingar, skulu
fara eftir ákvæðum laga þessara,
nema þau sæti meðferð sérdómstóla
sem lög þessi taka ekki til. Þá segir
ennfremur í 111. gr. sömu laga, að
sérhver refsiverður verknaður skal
sæta ákæru, nema annað sé sér-
staklega ákveðið í lögum. Af tilvitn-
uðum ákvæðum stjórnarskrár og
laga er ljóst að einstaklingi verður
ekki gerð refsing nema áður hafi ver-
ið gefin út ákæra og um hana fjallað
fyrir óhlutdrægum dómstóli. (Ein-
staklingum kann að vera ákveðin
stjórnvaldssekt þegar sérstakar laga-
heimildir kveða á um það. Það á ekki
við í samkeppnismálum.) Samkeppn-
isyfirvöld hafa ekki ákæruvald. Um
rannsókn þeirra gilda almennt ekki
reglur laga um meðferð opinberra
mála, þó þær séu hafðar til hliðsjónar.
T.d. má nefna að menn eru ekki á eitt
sáttir um hver sé réttur fyrirtækja til
að upplýsa ekki um athæfi sem kann
að leiða til þess að fyrirtækið verði
sektað, meðan skýr ákvæði eru um
rétt einstaklinga um að þurfa ekki að
greina frá atvikum sem kunna að
leiða til refsingar. Fleiri dæmi má
taka.
Rannsóknir fjármálaeftirlits og
skattrannsóknarstjóra
Öfugt við lög um fjármálaeftirlit
hvílir ekki lagaskylda á samkeppn-
isyfirvöldum að tilkynna til lögreglu
um brot gegn samkeppnislögum. Þá
rýfur rannsókn samkeppnisstofnunar
ekki fyrningu brots andstætt því sem
við á um rannsókn skattrannsókn-
arstjóra, einsog fram koma á fundi
allsherjarnefndar sl. þriðjudag.
Rannsóknir þeirra geta snúið beint
að einstaklingum jafnt sem lög-
aðilum, öfugt við það sem við á um
samkeppnisstofnun. Það er ljóst í
mínum huga að löggjafinn verður að
taka þessi mál til frekari umræðu og
skoðunar. Meðan það hefur ekki ver-
ið gert gilda þær reglur sem eru við
lýði hverju sinni.
Rannsókn á brotum einstaklinga
á samkeppnislögum
Í mínum huga er ljóst að sérstakar
rannsóknir yfirvalda vegna brota ein-
staklinga á samkeppnislögum og
ábyrgð þeirra heyra undir lögreglu.
Þannig hefur löggjafinn skilið við
málið. Frumkvæði um að hefja lög-
reglurannsókn gagnvart einstakling-
unum hvílir á lögreglu. Það er í sam-
ræmi við 2. tl. 66. gr. laga um meðferð
opinberra mála. Þar segir m.a.: „Lög-
regla skuli hvenær sem þess er þörf
hefja rannsókn út af vitneskju eða
grun um að refsivert brot hafi verið
framið hvort sem henni hefur borist
kæra eða ekki.“ Þar sem aðrar reglur
hafa ekki verið settar um samskipti
þessara hliðsettu stofnana, lögreglu
og samkeppnisstofnunar, gildir þessi
lagaregla um hver skuli hafa frum-
kvæði að slíkri rannsókn. Einnig ber
að hafa í huga að önnur lög en sam-
keppnislög kunna að hafa verið brot-
in. Samkeppnisstofnun hefur vakið
athygli ríkislögreglustjóra á rann-
sókn sinni. Því er boltinn hjá ríkislög-
reglustjóra. Þannig eru lögin, jafnvel
þó ýmsir vilji hafa þau öðruvísi.
Greinargerð embættis
ríkislögreglustjóra
Í Morgunblaðinu sl. þriðjudag var
að finna greinargerð embættis rík-
islögreglustjóra vegna lítillar svar-
greinar sem ég birti sl. laugardag,
vegna leiðaraskrifa sama blaðs.
Morgunblaðið og ríkislögreglustjóri
hafa þrammað nokkuð í takt í sínum
málflutningi um þetta mál. Um grein-
argerð ríkislögreglustjóra er ekki
mikið að segja. Þar er ekkert að finna
sem dýpkar eða skýrir umræðuna á
nokkurn hátt, aðeins staðfesting á
þeirri miklu vörn sem embættið er í
vegna kjánalegrar hegðunar yf-
irmanna þess. Ekkert kemur þar
fram sem breytir skoðunum mínum í
þessu máli, sem ég m.a. setti fram í
grein sl. laugardag. Þó er rétt að
nefna að sem svar við athugasemdum
mínum um þróun embættisins er í
greinargerðinni að finna kostulega
tilvitnun í skýrslu dómsmálaráðherra
frá árinu 2002, þar sem meint afrek
hennar um áhrif þess á löggæslu í
landinu eru tíunduð. Rétt er að taka
fram að hjá embættinu er að finna
mikið af hæfileikaríku fólki. Það
þekki ég vel. Það er fyrst og fremst
yfirstjórn þess sem hefur orðið fólki
umhugsunarefni. Embættið hefur
þróast á allt annan hátt en lagt var
upp með þegar til þess var stofnað.
Því til staðfestingar er rétt að vitna
beint í greinargerð sem fylgdi frum-
varpi til lögreglulaga, sem lagt var
fyrir Alþingi fyrir nokkrum árum.
Þar sagði m.a. um stofnun embættis
ríkislögreglustjóra: „Er lagt til að
embætti ríkislögreglustjóra verði
komið á fót og að það taki við ýmsum
verkefnum dómsmálaráðuneytisins,
hluta af verkefnum Rannsóknarlög-
reglu ríkisins sem gert er ráð fyrir að
verði lögð niður og ýmsum smærri
verkefnum frá lögreglustjóranum í
Reykjavík.“ Þessi tilvitnun ásamt
öðru í aðdraganda stofnunar embætt-
isins staðfestir að í upphafi var ætl-
unin sú að koma á fót litlu embætti,
með 10–15 mönnum sem áttu að sjá
um ýmis samræmingarverkefni lög-
reglunnar á landsvísu.
Niðurlag
Í þessari grein hef ég dregið saman
sjónarmið sem búa að baki þeirri
skoðun minni að lögregluyfirvöld eigi
að hefja rannsókn vegna meintra
brota einstaklinga á ákvæðum sam-
keppnislaga í svokölluðu olíumáli.
Það er hennar að hafa frumkvæði í
málinu. Það er hlutverk lögreglu.
Löggjafarvaldið hefur falið sam-
keppnisyfirvöldum að fara með rann-
sókn vegna brota lögaðila á sam-
keppnislögum. Meðan lög kveða á um
þetta fyrirkomulag ber að hlíta því.
Þetta skipulag kemur í veg fyrir að
einstaklingum og/eða fyrirtækjum
verði refsað tvisvar fyrir sama brot,
þar sem rannsóknin beinist að mis-
munandi þáttum. Þar af leiðir, að ekki
þarf að hafa áhyggjur af 2. mgr. 138.
gr. laga um meðferð opinberra mála
og ákvæðum mannréttindasáttmála
um að sama aðila verði ekki refsað
tvisvar vegna sama brots. Það ber að
taka undir með ríkislögreglustjóra
um það að aðilum sé bæði rétt og
skylt að huga vandlega að öllum
málatilbúnaði. Það á reyndar við allt-
af í öllum málum. Ekki aðeins þessu.
Mín skoðun er sú að þessum farsa
ríkislögreglustjóra verði að ljúka sem
fyrst, þó ekki væri nema í þágu emb-
ættisins og tiltrúar almennings á lög-
reglunni. Lögreglan og samkeppn-
isstofnun verða að koma sér saman
um málsmeðferð. Fátt er mikilvæg-
ara en að fólk hafi þá trú að í landinu
gildi ein lög og að allir séu jafnir fyrir
þeim, hvort heldur rætt er um Jón
eða séra Jón. Á fundi allsherj-
arnefndar sl. þriðjudag kom fram hjá
fulltrúa ríkislögreglustjóra að emb-
ættið myndi sjá til þess að niðurstaða
málsins yrði í samræmi við kröfur
samfélagsins. Ef átt er við að eitt
skuli um alla gilda þá ber að fagna
því, þó sjálfur telji ég ekki sjálfgefið
hverjar kröfur samfélagsins eru í
þessu máli. Aðalatriðið er þó það að
embættið sinni þeim verkum sem því
hafa verið falin með lögum, og reyni
ekki að skjóta sér undan óþægilegum
málum.
Lokaorð
Ég leyfi mér að fullyrða að íslensk
umræðuhefð mun ekki bíða nokkurt
tjón þó sjálfskipaðir siðameistarar
hennar, Morgunblaðið og fleiri láti af
þeirri leiðu iðju sinni að fella órök-
studda dóma um málflutning ann-
arra. Þó tilefnið sé að reyna að skjóta
skildi fyrir ríkislögreglustjóra á ber-
angri, réttlætir það ekki gjörninginn.
Ef hinir sjálfskipuðu siðameistarar
ætla að halda dómgæslustörfum
áfram er mikilvægt þeirra vegna að
þeir dæmi alla, ekki aðeins þá sem
hafa uppi óþægilegan málflutning, því
óhjákvæmilega vakna spurningar um
tilgang þessarar háttsemi. Varla er
hann til þess fallinn að efla vandaða
umræðuhefð í landinu, frekar virðist
markmiðið vera að stjórna um-
ræðunni. Það er mitt mat að nú sé
mikilvægt fyrir þessa aðila að líta í
eigin barm, svo þeir festist ekki í for-
tíðinni. Hún er liðin. Það er nefnilega
öllum hollt að líta í eigin barm endr-
um og sinnum og er undirritaður þar
ekki undanskilinn.
Undarleg vinnubrögð ríkislögreglustjóra
Eftir Lúðvík Bergvinsson
Höfundur er alþingismaður.
FLUTT verður tónverkið Petite
Messe Solennelle eftir G. Rossini í Sel-
tjarnarneskirkju í kvöld kl. 20. Að
sögn aðstandenda tónleikanna er
verkið óvenjulegt að flytjendaskipan,
en það er samið fyrir fjóra einsöngv-
ara, átta manna kór, píanó og harm-
óníum. Þó verkið hafi verið flutt hér-
lendis áður er, að sögn Braga Þórs
Valssonar stjórnanda, ekki vitað til
þess að verkið hafi verið flutt í þessari
mynd hér á landi áður.
„Þó titillinn gefi til kynna að hér sé
um lítið verk að ræða þá er því í raun
þveröfugt farið. Það eina sem er smátt
er flytjendafjöldinn, en hvað stærðina
á hópnum varðar þá erum við mjög ná-
lægt því sem Rossini óskaði sjálfur eft-
ir. Hann vildi ekki nema átta manna
kór og þessa hljóðfæraskipan. Sam-
kvæmt heimildum var Rossini einmitt
afar tregur til þess að útsetja verkið
fyrir hljómsveit, en gerði það loks til
þess að tryggja að enginn annar gerði
það. Verkið gerir vissulega miklar
kröfur til kórsöngvaranna og því mik-
ilvægt að vera með gott og vant söng-
fólk sem ræður örugglega við verkið,“
segir Bragi Þór ánægður með sitt fólk.
Raunar eiga flytjendur það flestir
sameiginlegt að hafa annaðhvort ný-
lokið framhaldstónlistarnámi erlendis
eða eru rétt við það ljúka námi. „Við
vildum hafa góða, en ferska söngvara.
Þannig er einsöngssópraninn okkar,
Anna Jónsdóttir, á leið til Rúmeníu í
framhaldsnám, Jóhanna Ósk Vals-
dóttir mezzósópran lauk fyrir nokkr-
um árum tvöföldu mastersprófi, þ.e. í
óperu- og ljóðasöng, frá Tónlistarskól-
anum í Stuttgart, Garðar Thór Cortes
tenór lauk námi í Vínarborg og Lund-
únum og Valdimar Haukur Hilmars-
son bassi lauk nýverið námi við Guild-
hall School of Music and Drama.“
Að sögn Braga Þórs tengja flestir
Rossini vafalaust við óperuna Rakar-
inn í Sevilla, en Rossini samdi fjöldann
allan af gamanóperum. „Upp úr 1830
hætti hann hins vegar að semja og gaf
ekkert út í þrjátíu ár þar til hann skrif-
aði þessa messu árið 1863, sem í dag er
líklega næstþekktasta verk hans.
Messuna nefndi Rossini, ásamt á ann-
an tug verka, hinstu syndir sínar.
Hann dó fimm árum eftir að hann lauk
við að semja messuna. Kannski má
segja að hann hafi verið að bæta fyrir
léttúðina sem einkenndi gamanóper-
urnar og reyna að tryggja sér vist í
Paradís,“ segir Bragi Þór.
Altarisganga nýmæli
„Verkið sjálft er um áttatíu mínútur
í flutningi. Það er byggt upp sem hefð-
bundið messuform að viðbættum
tveimur aukaköflum, sópransólói og
orgel-Offertorium í miðju stykkinu,
sem líklega hefur verið notað fyrir
undirbúning altarisgöngu á sínum
tíma. Þegar ég var að stúdera heim-
ildir um verkið datt mér í hug að það
það gæti verið gaman að bjóða upp á
altarisgöngu og mun sr. Arna Grét-
arsdóttir, sem er nývígð við Seltjarn-
arneskirkju, þjóna fyrir altari undir
lok tónleikanna,“ segir Bragi Þór, sem
veit ekki til þess að þetta sé gert vana-
lega við flutning verksins. „Ég minnt-
ist einmitt á þessa hugmynd við mína
prófessora úti og það kom svona nett-
ur svipur á þá.“
Aðspurður segir Bragi Þór messu
Rossini vera stærsta verk sem hann
hafi stjórnað til þessa, en hann er
hálfnaður með mastersnám í kór-
stjórn við tónlistardeild Háskólans í
Flórída. „Þetta er gott sumarverkefni,
en ég fer aftur út í næstu viku og held
áfram með mitt nám. Það er náttúr-
lega frábært að fá tækifæri til þess að
vinna svona sumarverkefni sem teng-
ist náminu beint. Ég lærði upphaflega
á klarinett og var svo í söngnámi í
nokkur ár. Í sjö skipti í röð var ég eini
fulltrúi Íslands í Heimskór æskunnar
og fékk þar tækifæri ár eftir ár til þess
að vinna með nokkrum bestu stjórn-
endum heims. Segja má að þá hafi ég
endanlega fengið stjórnendabakter-
íuna,“ segir Bragi Þór kíminn.
Aðgangseyrir á tónleikana er 1.500
kr. en 1.200 kr. fyrir nemendur og elli-
lífeyrisþega.
Morgunblaðið/Arnaldur
Tónlistarfólkið sem stendur að flutningi messu eftir Rossini.
Messa Solennelle
Í TILEFNI af Fiskideginum mikla á
Dalvík, á laugardaginn kemur, mun
Leikfélagið Sýnir sýna Draum á
Jónsmessunótt í Svarfaðardal. Sýnt
verður í Hánefsstaðareit, sem er rétt
utan við Dalvík, austan árinnar og
hefst sýningin kl. 18.
Draumurinn var sýndur í Elliða-
árdal 26.–28. júlí sl. Upphaflega stóð
til að hafa aðeins tvær sýningar, en
ákveðið var að bæta þeirri þriðju við
vegna fjölda fyrirspurna. Alls sáu
því um 500 manns uppsetninguna í
Elliðaárdalnum.
Að sögn aðstandenda verða aðeins
120 miðar í boði á sýninguna í Svarf-
aðardal en forsala aðgöngumiða fer
fram í Olísversluninni á Dalvík og
kostar miðinn 500 kr.
Leikfélagið Sýnir mun einnig taka
þátt í hátíðahöldunum í tilefni af
Fiskideginum mikla. Sýnt verður at-
riði úr Draumnum á sviðinu kl. 14.30
og götuleikhús verður á hátíð-
arsvæðinu á milli kl. 14 og 16 í boði
Samherja.
Leikstjóri Draums á Jónsmessu-
nótt er Þorgeir Tryggvason, tónlist-
ina samdi Björn Thorarensen, bún-
inga hönnuðu Þórey Björk Halldórs-
dóttir og Þórunn Eva Hallsdóttir,
Vilborg Valgarðsdóttir sá um förð-
un en hárhönnun var í höndum
Hrefnu Friðriksdóttur.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Hrefna Friðriksdóttir og Rúnar Lund í hlutverkum Hippólítu og Þeseifs.
Draumurinn á Dalvík