Morgunblaðið - 28.08.2003, Blaðsíða 25

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. ÁGÚST 2003 25
MÉR finnst ég vera tilneyddur til að segja nokkur orð um finnskan
þátt, sem sýndur var í sjónvarpinu 5. ágúst síðastliðinn um vetnisvæð-
ingu, hvað svo sem það orð merkir.
Í þessum þætti var reynt að telja fólki trú um, að vetni
sé orkugjafi framtíðarinnar, þegar jarðefnaeldsneyti er
gengið til þurrðar, en ekki orkumiðill, sem verður að
vinna úr öðrum samböndum með orkugjöfum. Vetni
finnst ekki eitt og sér í náttúrunni, nema í litlu magni.
Samt er talað um það, að auk vatnsorku megi nýta
jarðhita, sólarorku og vind til að vinna vetni.
Hvergi er minnst á kostnað og nýtni vinnslunnar. Ég
tel, að um mikla sóun á orku sé að ræða, þegar vetni er
unnið með raforku. Miklu hagkvæmara er að vinna vetni úr jarðefnum,
enda er það gert nú þegar. Það verða alltaf sömu vandræðin, þegar
jarðefnin ganga til þurrðar. Leita verður að framtíðarorkugjafa, sem
vetni er ekki.
Við Íslendingar eigum að skammast okkar fyrir að hafa ekki nýtt raf-
orkuna til að knýja almenningsfarartæki. Strætisvagnar, sem ganga fyr-
ir rafgeymaorku, eru þaulreyndir og miklu ódýrari en vetnisknúðir
vagnar, bæði hvað varðar stofnkostnað og rekstur. Auk þess, sem nýtni
orkunnar er betri, og því eru þeir umhverfisvænni en vetnisvagnar.
Það er eins og búið sé að heilaþvo þá, sem fjalla um vetnisvæðinguna,
með því að segja, að vetni geri menn óháða jarðefnaeldsneyti, og komi í
stað þess, þegar það þrýtur.
Ég tel að þetta sé aðeins bóla, sem gengur yfir, enda er Daimler-
Chrysler að huga að því að skipta yfir í metanol eða önnur vetn-
issambönd, sem eru meðfærilegri.
Íslendingar ættu því strax að sjá að sér og byrja, í fyrstu, að nota al-
menningsvagna, sem ganga fyrir rafgeymaorku.
Finnsk mynd um vetni
Eftir Gísla Júlíusson
Höfundur er
rafmagnsverkfræðingur.
ÞÁ er langþráðu takmarki náð.
Hvalveiðar eru hafnar við Ísland aft-
ur eftir 14 ára hlé. Eftir að Ísland
varð aftur fullgildur
aðili að Alþjóða hval-
veiðiráðinu var ekk-
ert að vanbúnaði að
hefja veiðar. Stefna
íslenskra stjórn-
valda, vilji Alþingis
og mikils meirihluta
þjóðarinnar hefur verið skýr allan
tímann. Í byrjun er sú leið valin að
hefja vísindaveiðar vegna þess fyr-
irvara sem íslensk stjórnvöld settu
með aðildartilkynningu að ráðinu.
Samkvæmt samþykktum Alþjóða
hvalveiðiráðsins er þessi leið full-
komlega í samræmi við stofnsáttmála
ráðsins.
Eins og vænta mátti hefur þessi
ákvörðun vakið viðbrögð hérlendis og
erlendis. Ekkert hefur þó komið
óvænt fram enn nema þá ef væri
máttleysið í mótmælum þeirra sem
láta sig þessi mál varða erlendis. Í
fréttum Ríkissjónvarpsins 25 ágúst
er haft eftir sendiherra okkar í Lond-
on að það sé helst hér á landi sem
hann verði var við mótmæli. Erlendis
eru þau í senn kraftlítil og fámenn.
Hjá sendiherra okkar í Japan kom
það fram að Japanir væru ánægðir
með þessa ákvörðun íslenskra stjórn-
valda og lýstu yfir stuðningi við Ís-
lendinga. Það hefði verið lítið mál að
skrifa þetta handrit fyrirfram og það
kæmi verulega á óvart ef eitthvað
sérstakt á eftir að bregða út af í þeim
efnum. Málið er nefnilega þekkt, við
erum ekki að hefja orrustu sem ekki
hefur verið háð áður, Á árunum 1986–
89 stunduðum við hvalveiðar í vís-
indaskyni undir áberandi mótmælum
sem skipulögð voru af samtökum sem
kenna sig við náttúruvernd. Þá var
mikill hræðsluáróður rekinn af Sölu-
miðstöð hraðfrystihúsanna og fyr-
irtæki þeirra Coldwater í Bandaríkj-
unum. Ef farið er í gegnum fréttir frá
þessum árum kemur síðan fram að
þessi ár voru einhver þau bestu fyrir
fisksölufyrirtækin í Bandaríkjunum.
Á þessum árum var einnig mikil
aukning á komu erlendra ferðamanna
til landsins. Aðilar í sjávarútvegi gera
sér undantekingalítið grein fyrir því
að ekki verður búið við hvalveiðibann
og leggja áherslu á að hval verði að
veiða og nýta við Ísland ef við ætlum
ekki að líða skerðingu á okkar helstu
nytjastofnum vegna fjölgunar þeirra.
Þar liggja miklir hagsmunir sem
reikna verður með þegar m.a. aðilar í
ferðaþjónustu tala um meiri hags-
muni fyrir minni. Sölufyrirtæki fisk-
afurða hafa tekið undir þetta sjón-
armið nú.
Á þessum árum beitti ferðaþjón-
ustan sér ekki gegn hvalveiðum. Í
dag kveður við annan tón. Nú eru það
aðilar í ferðaþjónustu sem lýsa mest-
um áhyggjum af hvalveiðum. Tilkoma
hvalaskoðunarferða virðist skipta þar
mestu máli. Talsmaður þeirra á
Húsavík hefur rekið mikinn áróður
gegn hvalveiðum og talið þær ógna
hvalaskoðun. Útreikningar um gríða-
legar tekjur hafa fylgt háum tölum
um fjölda ferðalanga sem í þessar
ferðir fara. Við hjá Sjávarnytjum höf-
um reyndar ítrekað óskað eftir upp-
lýsingum um hve margir ferðamenn
fara frá hverjum stað og hverju fyri-
tæki en ekki fengið svör. Það er síst
til að auka á trúverðugleika upplýs-
inganna. Í grein í Fiskifréttum í vetur
voru þessar upplýsingar dregnar
mjög í efa af einum þeirra sem staðið
hafði í rekstri hvalaskoðunarfyr-
irtækis á Húsavík. Hvalaskoðun er
góð viðbót við þá flóru afþreyingar
sem ferðamönnum er boðið upp á er
þeir heimsækja Ísland. Margar aðrar
áhugaverðar nýjungar hafa einnig
komið fram á síðustu árum sem ekki
síður laða að sér ferðamenn. Að skoða
hvalskurð í hvalstöðinni var mjög vin-
sælt á sínum tíma og ég er sann-
færður um að slíkt endurtekur sig
þegar starfsemi fer þar af stað að
nýju. Hvalkjöt er líka geysilega vin-
sælt á þeim veitingastöðum sem það
bjóða.
En á hverju byggja talsmenn
ferðaþjónustunnar áhyggjur sínar?
Meðal annars frá aðilum eins og Clive
Stacy, framkvæmdastjóra Arctic
Experience (bresk ferðaskrifstofa
sem sérhæfir sig í ferðum á norð-
lægar slóðir), en tilvitnanir í hann
hafa birst í Morgunblaðinu 22. ágúst
sl. og í Reykjavíkurbréfi 24. ágúst sl.
Þar kemur m.a. fram að fyrirtæki
hans muni flytja u.þ.b 8.000 erlenda
ferðamenn til landsins á þessu ári. Ég
læt fylgja þessari grein afrit af bréfi
sem þessi sami maður skrifaði fær-
eyskum ferðamálayfirvöldum árið
1993 þar sem hann tilkynnti þá
ákvörðun sína að taka Færeyjar af
söluskrá ferðaskrifstofunnar vegna
hvalveiða þeirra. Ég læt einnig fylgja
bréf sem sent var ári seinna frá sömu
ferðaskrifstofu þar sem tilkynnt er að
þeir hyggist selja ferðir til Færeyja
að nýju og óska eftir upplýsingum um
verð og fleira því tilheyrandi. Þessi
ferðaskrifstofa kynnir einnig ferðir til
Noregs á heimasíðu sinni. Ekki hef
ég heyrt að til standi að hóta norð-
mönnum þessu sama þrátt fyrir að
þeir hafi veitt hvali í hundraðatali ár-
lega undanfarin ár. Þessi aðili hótar
því nú að eiga ekki viðskipti við þau
fyrirtæki í ferðaþjónustu sem ekki
undirrita yfirlýsingu um að þau styðji
ekki hvalveiðar. Ég vildi óska þess að
forsvarsmenn Samtaka ferðaþjónust-
unnar hvettu fyrirtæki til að taka
ekki mark á slíkum hótunum og sjá
síðan hverjar efndirnar verða. Það er
til reynsla hér og annars staðar sem
gott er að kynna sér þegar reynt er
að gera sér grein fyrir hugsanlegum
langtímaafleiðingum hvalveiða. Fram
kom hjá framkvæmdastjóra Samtaka
ferðaþjónustunnar í útvarpsviðtali á
Bylgjunni 22. ágúst að svo hefði ekki
verið gert. Það er miklu vænlegra til
árangurs, en að mynda sér skoðanir
út frá hræðsluáróðri fámenns hóps
atvinnumótmælenda erlendra og inn-
lendra sem flestir þiggja laun sín með
einum eða öðrum hætti frá skipulögð-
um samtökum.
Tveir prófessorar við viðskiptahá-
skólann í Bergen gerðu ítarlega at-
hugun á þeim skaða sem Noregur
varð fyrir þegar Norðmenn ákváðu
að hefja hvalveiðar á ný árið 1992. Ári
seinna voru vetrarólympíuleikarnir
haldnir í Noregi og norskur lax var í
mikilli sókn á mörkuðum um allan
heim. Þetta var það sem þeim var
hótað að yrði fyrir miklum skaða. Er
til einfaldara skotmark? Niðurstaða
professoranna var einföld, áhrifin á
þessa þætti sem og aðra voru vart
merkjanleg. Í dag er mjög góður
gangur í hvalaskoðun í Noregi þrátt
fyrir að þeir veiði um 700 hvali í sum-
ar. Bara eitt fyrirtæki í Andenes það-
an sem einnig eru stundaðar hval-
veiðar hefur flutt um 15.000 farþega í
sumar. Af hverju getur þetta ekki
eins gengið hér?
Eins og eftir uppskrift koma fram
embættismenn í Bandaríkjunum og
hóta viðskiptaþvingunum samkvæmt
svonefndu Pelly-ákvæði. Margar
þjóðir hafa reglulega fengið þessar
hótanir m.a. Norðmenn vegna hval-
veiða sinna. En bannið hefur aldrei
verið staðfest af forseta Bandaríkj-
anna og ég er sannfærður um að svo
verður ekki í þetta sinn.
Ég skil að mörgu leyti áhyggjur
forystumanna ferðaþjónustunnar.
Þetta er veikburða grein afkomulega
en á sama tíma mikilvæg vegna gjald-
eyristekna og atvinnusköpunar. En
ég bið menn að anda í gegnum nefið.
Hvalveiðar eru staðreynd og við eig-
um í sameiningu að byggja þær upp
aftur sem atvinnugrein.
Langþráðu
takmarki náð
Eftir Jón Gunnarsson
Höfundur er formaður Sjávarnytja.
ÁRIÐ 1995 gerði Landlækn-
isembættið ásamt Axel Kvaran
varðstjóra hjá lögreglunni í
Reykjavík könnun á
fjölda heim-
ilislausra í Reykja-
vík. Fjöldi heim-
ilislausra þ.e. ekki
skráðir í hús eða án
aðstöðu að heimili
var yfir 100. Yf-
irleitt var um að ræða vímuefna-
neytendur, margir með 10-25 ára
sögu sem gengið hafa inn og út af
geðdeildum og SÁÁ meðferð-
arstofnun. Rúmlega þriðjungur
þjáðist af geðtruflunum, jafnvel al-
varlegum. Þrátt fyrir að á Íslandi
séu hlutfallslega fleiri pláss fyrir
skammtíma meðferð á þessu sviði
en í nágrannalöndum er skortur á
langtíma plássum. Fyrir þennan
hóp dugar ekki 10-28 daga með-
ferð og geðdeildir taka ekki við
þessu fólki til langtímainnlagn-
ingar eins og nútímaleg meðferð á
þessu sviði kallar á. Í nágranna-
löndum sjá félagslegar stofnanir
um fólkið eða „gatan“. Á Íslandi
sjá Byrgið, Hlaðgerðarkot og
Krísuvík um þetta fólk eftir mætti
og bjóða upp á margra mánaða til
ára meðferð sem dugar oft.
Staðreynd er að heimilislausum
á götunni hefur fjölgað verulega
eftir að Rockville var lagt niður.
Treysta má tölum Geirs Jóns Þór-
issonar yfirlögregluþjóns lögregl-
unnar í Reykjavík í því efni, en
lögreglan annast þetta fólk þegar
stofnunum er lokað.
Vegna fámennis hér á landi eru
vandamál og sjúkdómar nágrann-
ans mun sýnilegri hverjum og ein-
um en í milljónaborgum. Í millj-
ónaborgum þekkir þú vart
náungann í næsta húsi eða íbúð, en
hér á landi þekkir þú alla íbúa í
götunni. Eymd nágranna kallar því
frekar á hjálp þína, þú gengur ekki
framhjá deyjandi manni á götunni.
Í milljónaborgum erlendis hef ég
oft séð gengið yfir hjálparvana
fólki á götum úti.
Heimilislausum
hefur fjölgað í
Reykjavík
Eftir Ólaf Ólafsson
Höfundur er formaður Félags eldri
borgara og fv. landlæknir.
Klapparstíg 44
Sími 562 3614
Hveitigraspressa
Nýkomin
verð kr. 3.900
Hægt að nota sem
ávaxtapressu líka
Laugavegi 63 • sími 5512040
Pálmatré
Vönduðu silkiblómin
fást í