Morgunblaðið - 31.08.2003, Blaðsíða 43

HUGVEKJA
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. ÁGÚST 2003 43
MATTEUSAR ereinungis fimmsinnum getið íNýja testament-inu. Í Markúsar-
og Lúkasarguðspjalli er hann sjö-
undi í röðinni á nafnalistunum og
paraður við Tómas, en í Matteus-
arguðspjalli og Postulasögunni
áttundi, og þar er Bartólómeus fé-
lagi hans. Ásamt með Filippusi
var þetta uppistaðan í annarri
grúppu postulahópsins.
Matteus var tollheimtumaður í
þjónustu Heródesar Antipas, bjó í
Kapernaum við Genesaretvatnið,
og var eins og fleiri í þeirri stétt
illa liðinn af Gyðingum. Hann var
að líkindum Galíleumaður, en
Evsebíus biskup í Sesareu í Pal-
estínu á 4. öld taldi hann þó sýr-
lenskan. Fæðingarstaðurinn er
sagður hafa verið Jerúsalem,
Nasaret, Kapernaum eða Ber-
ytus.
Í 9. kafla Matteusarguðspjalls
og 9. versi er greint frá köllun
hans.
Þá…sá hann [þ.e.a.s. Jesús] mann sitja hjá
tollbúðinni, Matteus að nafni, og hann segir
við hann: „Fylg þú mér!“ Og hann stóð upp
og fylgdi honum.
Í Markúsar- og Lúkasarguð-
spjalli er áþekk saga, en toll-
heimtumaðurinn nefndur Leví, og
Markús bætir því við að sá hafi
verið Alfeusson. Fræðimenn eru á
því, að Matteus og Leví hljóti að
vera einn og sami maður. Gömul
rit segja hann ýmist af ættkvísl
Leví (ugglaust vegna nafns síns),
Gaðs eða þá Naftalí. Annar postuli
var líka Alfeusson, Jakob yngri;
móðir hans var María. Telja sumir
að þeir tveir hafi verið bræður, og
heimild frá 2. öld segir Alfeus auk
þess hafa verið bróður Jósefs tré-
smiðs.
Matteus hefur (vegna toll-
heimtustarfsins) eflaust verið
best menntaður allra postulanna,
vel ritfær og kunnað einhver skil á
latínu og grísku. Papías (u.þ.b.
60–130), biskup í Híerapólis í
Frýgíu í Litlu-Asíu, segir að um-
ræddur postuli hafi ritað niður orð
Jesú á arameisku, og eru margir á
þeirri skoðun, að guðspjallið sem
við hann er kennt sé einmitt það
verk hans. Aðrir draga slíkt í efa,
en þykir hins vegar ekki ósenni-
legt að Matteus hafi átt einhvern
hlut að máli við samningu þess,
t.d. með persónulegu efni; Fjall-
ræðan í 5.–7. kafla Matteusarguð-
spjalls gæti t.a.m. verið úr kistu
hans eða sjóðum. Og það væri
ekki lítið, ef satt reyndist.
Írenaeus (u.þ.b. 125–u.þ.b. 202)
kvað starfsvettvang Matteusar
hafa verið Palestínu sjálfa, Alex-
andríu-Klemens (d. u.þ.b. 215)
vildi meina að svo hafi einungis
verið í 15 ár, og Evsebíus biskup,
áðurnefndur, segir að postulinn
hafi gefið löndum sínum guð-
spjallið á móðurmáli þeirra, áður
en hann fór með boðskapinn til
annarra landa. Framhaldið er svo
enn óljósara. Af honum spyrst í
Eþíópíu – bæði þeirri afrísku og
hinni, suður af Kaspíahafi – og
einnig í Persíu og þar um slóðir,
sem og í Makedóníu, Egyptalandi
og Sýrlandi. Það sem gerir málið
enn flóknara, er að postulinn sem
við tók af Júdasi Ískaríot, nefndist
Mattías, og þeim tveim er ruglað
dálítið saman í minningunni.
Í bókinni Nöfn Íslendinga er
Matteus hvergi að finna sem eig-
innafn. Hins vegar segir þar um
Matthías:
Nafnið kemur fyrir í fornbréfum frá 15. öld.
Ritháttur er á reiki. Stundum er ritað upp á
latínu Mattheus eða Matheas. Annars er
Matthías, Mathías eða Mattías. Í manntali
1703 báru fjórir karlar nafnið en öld síðar
voru þeir orðnir 12. Árið 1855 hétu 33 karlar
Mattías. Samkvæmt manntali 1910 voru 106
nafnberar skráðir svo. Í þjóðskrá 1989 báru
329 karlar nafnið, þar af 50 sem síðara af
tveimur. Einn ritaði nafn sitt Mathías og
þrír Mattías. Nafnið er þekkt á Norð-
urlöndum frá því á miðöldum og er einnig
notað á Englandi og í Þýskalandi. Dönsk
mynd nafnsins er Matthias, norsk og sænsk
Mattias, ensk Mattew eða Matthias, þýsk
Matthias.
Nafnið er fengið úr biblíunni og er hebreskt
að uppruna Mattathiah „gjöf Guðs“, sbr.
grísku Matthaios, latínu Matthias.
Aðrar heimildir segja nafnið
komið af hebreska orðinu Mattija
eða jafnvel Amittai.
Við þetta má bæta, að í Nýja
testamenti Odds Gottskálkssonar
frá 1540 er postulinn nefndur
Matteus (þ.e.a.s. ekkert „h“), eins
og í því, sem við notum í dag. Í
einhverjum útgáfum þar á milli,
eða a.m.k. í Nýja testamentinu
1813, var nafn hans þó ritað
Mattheus.
Ekki er vitað hvernig postulinn
dó. Flestir telja að um píslarvætt-
isdauða hafi verið að ræða. Borgin
Naddavar í Eþíópíu er þar t.d.
nefnd, og árið 70, og sagt að
Matteus hafi verið grýttur á
krossi og síðan negldur við jörð og
hálshöggvinn. Aðrir eru með dán-
arárið 120, sem þykir ótrúverð-
ugt, eða nefna Persíu sem dán-
arstað, eða Egyptaland, eða hið
forna ríki Pontus við Svartahaf.
Enn aðrir tilfæra hægt andlát af
eðlilegum orsökum, árið 90.
Jarðneskar leifar hans eru sagðar
hafa verið fluttar til Salerno á
Ítalíu árið 954. Þær eru nú varð-
veittar í kirkju þar í borg.
Einkennistákn Matteusar eru
nokkur, s.s. engill eða vængjaður
maður, bók og fjaðurstafur, en
það vísar allt til guðspjallamanns-
ins og verks hans og er yrkisefni
myndarinnar sem þessum pistli
fylgir, eftir hollenska listmál-
arann Rembrandt Harmenszoon
van Rijn (1606–1669). Eins
pyngja, sem minnir á að hann var
áður tollheimtumaður, eða reikni-
spjald. Og einnig kemur bryntröll
(atgeir) fyrir á stundum, og öxi.
Messudagur hans er 21. sept-
ember í vesturkirkjunni, og 16.
nóvember í austurkirkjunni.
Matteus
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Fáir ef þá nokkrir voru
meira hataðir í Palest-
ínu á dögum Nýja
testamentisins en toll-
heimtumennirnir. Samt
valdi Jesús einn slíkan í
postulahópinn. Sig-
urður Ægisson lítur í
dag á Matteus, sem við
trúlega eigum margt að
gjalda í formi þakka.
Lærisveinarnir 12 m
TÍMARITUMMAT&VÍN2706200313 9 Í A IT UM A Í
Hafðu samband við
auglýsingadeild
Morgunblaðsins
í síma 569 1111
eða á augl@mbl.is
Næsta tölublað af tímaritinu m, sem fjallar um mat og vín, fylgir Morgunblaðinu
laugardaginn 13. september nk. Stærð tímaritsins er 25x36.
Pantanafrestur auglýsinga er til
þriðjudagsins 9. september kl. 16.
Auglýsendur!