Morgunblaðið - 09.09.2003, Blaðsíða 20

NEYTENDUR
20 ÞRIÐJUDAGUR 9. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LÝÐHEILSUSTÖÐ hefur gefið út
handbók fyrir starfsfólk skólaeld-
húsa í formi möppu með upplýsing-
um um matseðlagerð, næringu og
hollustu, hreinlæti, innkaup og
fleira. Starfshópur á vegum Mann-
eldisráðs vann bókina og í ágústlok
voru haldin námskeið fyrir starfs-
fólk skólaeldhúsa í samvinnu við
Fræðslumiðstöð Reykjavíkur. Til
stendur að bjóða námskeiðin í ná-
grannasveitarfélögum og á lands-
byggðinni og geta þau sem þess
óska snúið sér til Manneldisráðs,
segir Anna Sigríður Ólafsdóttir
næringarfræðingur og ritstjóri bók-
arinnar. „Handbókin er fyrst og
fremst ætluð sem kennslugagn, en
upplýsingar sem í henni eru gagnast
í raun öllum sem gefa börnum að
borða,“ segir Anna Sigríður.
Í tillögum handbókarinnar er gert
ráð fyrir að heit máltíð sé í boði fyr-
ir börnin í hádegi að minnsta kosti
fjóra daga vikunnar en köld máltíð
ekki oftar en einu sinni í viku.
„Í hádeginu ætti að vera heitur
matur flesta daga, en ágætt er að
hafa graut eða súpu einu sinni í viku
eða kalda brauðmáltíð með mjólk-
urmat, til dæmis jógúrti, súrmjólk
eða skyri,“ bendir Anna Sigríður á.
Athuga saltmagn
Mikilvægt er að hráefnisvali og
matargerð sé hagað þannig að magn
fitu, próteina, sykurs og annarra
kolvetna sé í samræmi við manneld-
ismarkmið. Einnig er rétt að nota
fitu sparlega, ekki síst í sósugerð, og
velja unnar kjöt- og fiskvörur með
tilliti til saltmagns og fitu.
„Þar sem fiskmáltíðir eru yfirleitt
heldur orkuminni en kjötmáltíðir
má sósa með fiski hins vegar vera
heldur feitari en kjötsósa, til dæmis
einhvers konar jafningur eða köld
sósa úr sýrðum rjóma. Til þess að
fiskmáltíð fullnægi orkuþörf barna
þarf auk þess yfirleitt að hafa létt-
mjólk að drekka, eftirrétt og/eða
brauð með matnum.
Saltan og reyktan mat á líka að
hafa sjaldan á boðstólum, helst ekki
oftar en tvisvar í mánuði, og sykur á
að nota mjög hóflega í grauta, súpur
og eftirrétti,“ segir hún ennfremur.
Ef allt er með felldu á skólamál-
tíð, ásamt morgunbita í nestistíma,
að meðaltali á einni viku að full-
nægja þriðjungi af ráðlögðum dag-
skömmtum fyrir börn af A- og C-
vítamíni, járni og kalki. Eins á hún
að veita um það bil þriðjung af með-
alorkuþörf og próteinum á dag.
Ávallt er gert ráð fyrir annað-
hvort ávexti eða einhvers konar
grænmeti með hádegisverði, til
dæmis hráu grænmeti í bitum, sem
oft er vinsælla meðal barna en soðið
grænmeti, segir Anna Sigríður jafn-
framt.
Kalt vatn
Til drykkjar er mælt með köldu
vatni með flestum heitum máltíðum
og léttmjólk eða Dreitli í nestistíma
eða með köldum mat.
„Til þess að auka líkurnar á fjöl-
breytni er gott að bjóða upp á tvo
möguleika, til dæmis tvær tegundir
grænmetis eða ávaxta. Safaríkir
ávextir, svo sem melónur og vínber,
auk banana hafa verið vinsælastir
hjá þeim skólum sem þegar bjóða
upp á mat. Huga þarf að því hvaða
stærðir eru hentugar fyrir börn og
bjóða upp á bita sem þau geta vel
haldið á. Hið sama á við um græn-
meti, því skorið grænmeti í hand-
hægum bitum með mat er betra en
smátt rifið grænmeti, sem sum
yngri börn eiga erfitt með að borða
með hnífi og gaffli,“ segir hún.
Matarsmekkur barna er í mótun
og oft annar en hjá hinum fullorðnu.
Mörgum börnum er til að mynda illa
við að blanda saman fæðutegundum.
„Smekkur barna breytist með
aldrinum og unglingar hafa allt aðra
hugmynd um mat en yngri börnin
sem meðal annars stjórnast af um-
hverfinu og tískustraumum.
Flóknari, samsettir réttir og
bragðmeiri sósur verða vinsælli.
Þannig hættir soðni fiskurinn,
stappaður í tómatsósu, að vera vin-
sælasti rétturinn. Viðbótarmeðlæti
og önnur sósa getur þó verið allt
sem þarf til þess að breyta því. Til
dæmis má búa til fiskrétti sem hægt
er að bera fram í tortillum eða setja
steiktan fisk inn í hamborgarabrauð
og leyfið unglingnum endilega að
koma með hugmyndir,“ segir Anna
Sigríður.
Mikilvægt er að foreldrar séu
upplýstir um matinn sem börnin fá í
skólanum. Þeir þurfa að geta sam-
ræmt heimilismatinn við matseðla
skólans til þess að fæða barnsins
verði ekki einhæf eða leiðigjörn.
Nánari upplýsingar um manneld-
ismarkmið má lesa á heimasíðu
Manneldisráðs, www.manneldi.is.
Einnig er hægt að nálgast efni
handbókarinnar á síðunni.
Heitur matur helst
fimm sinnum í viku
Handbók um mataræði skólabarna komin út
 
  
 
  
 !"





 
  
 







  
!"#


$% 
&'( 

)#

*
 

+







 


 

#$
%&$ &
'" !
 


("

,-.
/-
)$
-,
-0
)$*
-,
-0
+

,

(


(

-& &


(

./ &

( 0

("

,-.
/-
)$
-,
-0
)$*
-,
-0

     




 
























 











   




 
 
 
 









#$
 $

'" !
 


("

,-.
/-
)$
-,
-0
)$*
-,
-0
1 

. /

1 &

2 
&

3


3

)


("

,-.
/-
)$
-,
-0
)$*
-,
-0
       


 










  

  






















)

Morgunblaðið/Ásdís
Mælt er með fjölbreyttum máltíðum og tveimur tegundum af grænmeti eða
ávöxtum á degi hverjum. Svipmynd úr mötuneyti Breiðholtsskóla.
ÞEGAR matur er borinn á borð
fyrir börn er gott að hafa eftirfar-
andi í huga.
 Hrátt grænmeti fellur oft betur
að smekk barnsins en soðið.
 Einfaldir réttir henta betur en
samsettir réttir. Börn vilja hafa
röð og reglu á diskinum, græn-
metið á einum stað og kjötið
eða fiskinn á öðrum stað, frekar
en á víð og dreif í sósu, svo
dæmi sé tekið.
 Handhægir bitar eru oft vin-
sælli en rifið eða smátt skorið
grænmeti sem erfitt er að koma
á gaffalinn.
 Matur sem hægt er að borða
með höndunum er alltaf vin-
sæll.
Þegar bornir eru fram nýir
réttir eða matvæli sem börnin
eru ekki vön að borða þarf að
byrja á því að skammta þau á
diskinn í mjög litlu magni og
bera síðan oftar fram á næstum
dögum eða vikum til þess að
þau venjist bragðinu.
Úr handbók fyrir skólamötuneyti.
Vilja frekar hrátt grænmeti
Dæmi um heppilegt máltíða-
mynstur:
 Morgunmatur, heima eða í
skóla.
 Nestistími, til dæmis
ávaxtatími. Ef búið er að
borða morgunmat er hæfi-
legt að börn fái ávöxt en
matarmeira nesti þarf fyrir
þá sem borða lítinn morg-
unmat.
 Hádegismatur í skóla-
mötuneyti, heitur matur
flesta daga.
 Síðdegishressing, gjarnan
brauðmeti.
 Kvöldmatur.
 Kvöldhressing.
#$

 '" 
!
 


-%
,-.
/-
-,
-0
)$
*$ )$*
*$













 


INNKAUP matvöru á Netinu
taka lengri tíma en versl-
unarferð, samkvæmt athugun
breska tímaritsins Good House-
keeping sem fjallað er um á an-
anova.com. Tímaritið starfrækir
skrifstofu með sama nafni, Good
Housekeeping Institute, sem
aflar upplýsinga fyrir umfjöllun
blaðsins um neysluvöru og neyt-
endamál. Er niðurstaðan sú að
matvöruinnkaup á Netinu taki að
meðaltali 46 mínútur en ferð í
hverfisverslun níu mínútum
skemmri tíma.
„Engin verslananna fimm sem
könnunin náði til var með allar
vörutegundir af þeim 26 sem ætl-
unin var að kaupa. Auk þess bár-
ust matvörurnar aldrei heim til
viðtakenda í tveimur tilfellum,“
segir ennfremur.
Haft er eftir Lindsay Nichol-
son, aðalritstjóra Good House-
keeping, að ætla mætti að net-
verslun væri „draumur hverrar
konu“, eins og tekið er til orða.
„Kostirnir eru engar biðraðir
við kassann, enginn pokaburður
og það að þurfa ekki að fara að
heiman. Fæstar stórverslanir
hafa hins vegar hirt um að full-
komna netverslunarhugtakið út
frá sjónarmiðum neytendans,
þótt hugmyndin sem slík sé orðin
tíu ára gömul,“ segir hún.
Athugun tímaritsins var gerð í
þremur mismunandi lands-
hlutum Bretlands og var kannað
hversu lengi viðskiptavinur væri
að versla á neti viðkomandi
verslunar og hversu aðgengileg
vefsíðan væri. Auk þess var tekið
mið af gæðum vöru og skilvirkni
heimsendingar.
Bíða eftir
útsölum
TVÆR af þremur konum hafa
gerbreytt verslunarháttum sínum
síðastliðin tvö ár, samkvæmt
könnun sem gerð var í júnímánuði
við Saint Louis háskóla og há-
skóla Louisiana-ríkis í Bandaríkj-
unum. Greint er frá niðurstöð-
unum á heimasíðu Wilmington
Star, www.wilmingtonstar.com.
Þriðjungur þátttakenda sagði
að verslunarferðir gegndu hag-
nýtu hlutverki í lífi þeirra og 33%
svarenda sögðust ekki kaupa vöru
nema með 50% afslætti eða meiri.
Einnig kvaðst 51% hafa skipt um
skoðun á því hvað teldust „góð
kaup“ í seinni tíð.
„Afsláttur og kjarakaup eru
orðin hluti af upplifuninni,“ er
haft eftir sérfræðingi.
„Sumir viðskiptavinir kaupa
vöru sem þá vantar ekki, bara af
því hún er á útsölu. Karlmenn
sem horfa á fótbolta upplifa
spennu vegna úrslitanna. Konur
verða fyrir álíka hughrifum við að
reikna út hvað þær hafa sparað
við kaup á tilteknu pari af skóm.“
Svarendur voru 753 og
skekkjumörk 3%, samkvæmt
fyrrgreindri heimild.
Persónuupplýs-
ingum stolið
frá tugmilljónum
manna
ALRÍKISVIÐSKIPTASTOFNUN
Bandaríkjanna, FTC, hefur gert
könnun sem sýnir að rúmlega 27
milljónir landsmanna hafi orðið
fyrir stuldi á persónuupplýs-
ingum síðastliðin fimm ár. Tíu
milljónir Bandaríkjamanna urðu
fyrir barðinu á slíkum þjófnaði í
fyrra, að því er fram kemur á
heimasíðu stofnunarinnar,
www.ftc.gov.
Tjón fyrirtækja og fjár-
málastofnana er talið nema hátt í
4.000 milljörðum króna og tjón
neytenda um það bil 410 millj-
örðum.
Könnunin sýnir að 52% fórn-
arlamba hafi uppgötvað misferli
með því að fylgjast með reikn-
ingum sínum og 26% fengu við-
vörun frá banka eða greiðslu-
kortafyrirtæki.
Fram kemur að að banka-
reikningar hafi verið opnaðir í
nafni rúmlega 3 milljóna banda-
rískra neytenda og persónu-
upplýsingar þeirra verið notaðar
við kaup á læknisþjónustu, leigu
húsnæðis eða í atvinnuleit.
Stuldur upplýsinga um ein-
staklinga var notaður til fjár-
svika í flestum tilfellum en í til-
vikum 15% fórnarlamba, 1,5
milljóna manna, voru þær not-
aðar á skattskýrslur eða til þess
að afla vottorða frá hinu op-
inbera.
Rúmlega 6,5 milljónir manna,
51% svarenda, urðu fyrir mis-
notkun á greiðslukortum í þeirra
eigu á síðasta ári og 19% greindu
frá því að ávísana- og ávöxt-
unarreikningar þeirra hefðu ver-
ið misnotaðir.
Um 2,5 milljónir manna upp-
lýstu að greiðslukortum þeirra,
ávísanaheftum og nafnskírtein-
um hefði verið stolið á síðasta ári
eða að þau hefðu týnst.
Í 4% tilvika voru upplýsingar
fengnar í stolnum pósti.
STUTT
Meiri tími í
netverslun en
innkaupaferð
Morgunblaðið/Ómar
Margir kaupendur versla bara á út-
sölum, samkvæmt nýrri könnun.