Morgunblaðið - 09.10.2003, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SÍLDARMINJASAFNIÐ áSiglufirði hefur verið til-nefnt til Evrópsku safna-verðlaunanna 2004. Það er
safnaráð, skipað af mennta-
málaráðuneytinu, sem tilnefnir, en
þetta er í fyrsta skipti sem íslenskt
safn tekur þátt í þessari samkeppni.
Verðlaunin eru veitt árlega, athygl-
isverðustu söfnum álfunnar, og hafa
verið við lýði í 25 ár. Dómnefnd und-
ir forystu hollenska safnamannsins
Wims van der Weiden sótti safnið
heim í sumar til að skoða það með
eigin augum. Örlygur Kristfinnsson
safnstjóri sagði við það tækifæri að
tilnefningin væri gífurlega mikilvæg
viðurkenning fyrir safnið. Að-
spurður hvað söfn þyrftu að hafa til
að bera til að eiga möguleika á að
hreppa verðlaunin, sagði Wim van
der Weiden, að þar kæmi margt til.
„Fyrst af öllu þarf safnið að vera
nýtt, eða nýlega endurgert. Gömul
söfn koma því ekki til greina. Þetta
er skiljanlegt þegar haft er í huga að
í Evrópu eru um 38 þúsund söfn, og
það yrði ómögulegt að leyfa þeim öll-
um að keppa í hvert sinn. Með þessu
fyrirkomulagi eru um 60 ný söfn til-
nefnd á hverju ári. Þetta er grund-
vallarskilgreining til að safn komi til
greina.
Þá spyrjum við okkur að því
hvaða þýðingu safnið hafi fyrir al-
menning og það umhverfi sem það
er í; hvað safnið gerir til að koma til
móts við gesti sína. Þetta getur verið
mjög mismunandi eftir söfnum, og
þess vegna verður að skoða hvert
safn fyrir sig. Þetta þýðir það að
hvaða safn sem er, jafnvel lítið safn á
borð við þetta, á stað langt frá al-
faraleið, getur haft alveg jafnmikla
þýðingu fyrir gesti sína og stórt safn
í stórborg fyrir sína gesti. Það getur
verið erfitt fyrir okkar fimmtán
manna dómnefnd að meta þetta, en
eftir að við skoðum söfnin í litlum
hópum, tekur það dómnefndina tvo
og hálfan dag að fara yfir öll gögn,
lesa skýrslur þeirra úr dómnefnd-
inni sem skoðuðu viðkomandi safn,
lesa bæklinga og gögn, skoða mynd-
ir og ræða málin, þar til niðurstaða
næst.“
Söfnin endurspegla Evrópu
Wim van der Weiden segir að
önnur söfn sem tilnefnd eru nú end-
urspegli vel fjölbreytnina og það
sem best er gert í evrópskum safna-
heimi í dag. Söfnin eru allt frá því að
vera ristastór til miklu minni safna
en Síldarminjasafnið er. Þetta eru
listasöfn, menningarsögusöfn, iðn-
söfn, búningasöfn og allt þar á milli
að sögn van der Weidens.
„Ég skoðaði til dæmis fyrr á árinu
fimm mjög lítil söfn í Frakklandi í
þorpum sem ég hafði aldrei heyrt
minnst á, og þangað lágu ekki einu
sinni almenningssamgöngur. Í fyrra
var ég svo á Englandi, þar sem ég
skoðaði stór söfn í alfaraleið, Stríðs-
minjasafn heimsveldisins með nýja
helfarardeild, Victorian Albert safn-
ið og fleiri stór söfn, þar sem við gát-
um tekið strætisvagn frá einni bygg-
ingu til annarrar. Þannig eru
aðstæður safnanna gríðarlega ólíkar
og umhverfið ólíkt, en þó geta þau
uppfyllt okkar kröfur hvert á sinn
hátt. Þetta er ekki spurningin um
hvaða safn er stærst og flottast. Það
er alltaf jafngaman að skoða þau
söfn sem tilnefnd eru, því þau end-
urspegla Evrópu á svo skemmti-
legan og fjölbreyttan máta, allt frá
Síberíu til Azoreyja og frá Kýpur til
Íslands.“
Wim van der Weiden segist enn
verða var við fólk sem sæki ekki
söfn, einfaldlega vegna þess að það
haldi að þau séu leiðinleg – einhvers
konar geymslur fyrir gamalt dót.
„Sumir halda enn að á safni sé ekk-
ert annað að sjá en gamalt dót í gler-
kössum. En hér erum við á Síld-
arminjasafninu á Siglufirði og sjáum
að þetta er alls ekki rétt. Þetta er
mjög lifandi umhverfi, og það sama á
við um önnur nútímasöfn. Mörg söfn
eru til dæmis mjög gagnvirk og hafa
tekið tölvurnar í sína þjónustu og
aukið möguleika gesta sinna til að
skemmta sér og fræðast svo um
munar. Ég man til dæmis eftir mjög
skemmtilegum tölvuleik hönnuðum
fyrir safn, og hann fólst í því að þú
þurftir að finna út hve margar pödd-
ur svala þurfti að gleypa til að lifa af.
Eftir þann leik gleymir maður því
aldrei að svala þarf að éta minnst 13
skordýr á mínútu til að komast af.
Ég þurfti að gera þetta sjálfur með
stýripinna við tölvuna, og það var
hreint ekki auðvelt! Maður sér sífellt
meira af svona skemmtilegheitum á
söfnum. Almennt eru söfn nú til
dags alls ekki leiðinleg.“
Höfðað til allra skilningarvita
Wim van der Weiden segir að að-
alsmerki og kjarni hvers safns sé að
gestir þess upplifi það sem safnið
snýst um. Það sé ekki nóg að horfa,
eins og áður fyrr á gamla dótið í
glerkössunum, nú sé reynt að höfða
til allra skilningarvitanna, þannig að
safnskoðunin verði margþætt lífs-
reynsla sem sé þeim sem hana upp-
lifir sérstök.
Enn eitt atriði sem Wim van der
Weiden segir dómnefnd skoða vand-
lega hjá þeim söfnum sem tilnefnd
eru tengsl þeirra við umhverfi sitt og
samfélag. Eins og í öðru getur
breiddin þar verið mikil. Þar er um
að ræða staðbundin söfn á litlum
stöðum, og líka söfn sem þjóna eiga
heilu þjóðunum og jafnvel alþjóð-
legum gestum.
„Síldarminjasafnið hefur
ljóslega mjög mikla þýðingu
Siglufjörð og Siglfirðinga, h
stór og merkur hluti sögu b
sagður. Síldarminjasafnið h
líka mikla þýðingu fyrir ísle
þjóðina alla, því síldartímab
mikið að segja í atvinnu- og
ingarsögu þjóðarinnar allra
safn getur líka auðveldlega
enn fleiri, einfaldlega vegna
það er lifandi, fróðlegt og sk
legt. Og svo var síld auðvita
víða annars staðar í heiminu
Útrás Síldarminjasaf
Í kjölfar tilnefningar Síld
arminjasafnsins til Evrópsk
verðlaunanna 2004 hefur sa
verið boðið að kynna starfse
lendum vettvangi.
Örlygur Kristfinnsson sa
var þátttakandi á ráðstefnu
á Írlandi í byrjun septembe
sem fundað var um fjölþjóð
starf tengdu menningararfi
styrkt er af Evrópusamban
kynnti Örlygur Síldarminja
máli og myndum, lýsti sögu
bakgrunni þess og sameigin
reynslu fjölmargra Evrópu
síldveiðum og markaðsmálu
síðustu lýsti hann ýmsum fj
legum samstarfsmöguleiku
firskum sjónarhóli en Írar h
nokkurn áhuga á að tengjas
í þeim efnum.
Fyrirmyndaruppbyg
Síldarminjasafninu var e
boðið að taka þátt í ráðstefn
,,The Best in Heritage“ í Du
Króatíu um miðjan septemb
hennar er aðeins boðið virtu
Síldarminjasafnið á Siglufirði tilnefnt til Evrópsku s
Morgunblaðið/Halldór Þormar Hall
Róaldsbrakki er aðalsafnhús Síldarminjasafnsins á Siglufirði.
„Þetta er mjög lifandi umhverfi.“ Hollenski safnamaðurinn Wim
Weiden í góðum félagsskap á síldarplaninu við Róaldsbrakka.
Ekki nóg að horf
það þarf að uppli
HÆKKUN Á SKÖTTUM
BÍLEIGENDA
Það hefur komið mörgum á óvartað ríkisstjórnin skuli í nýjufjárlagafrumvarpi leggja til að
skattar verði hækkaðir með því að
álögur á bíleigendur verði auknar en
þar er gert ráð fyrir að gjöld ríkisins á
hvern benzínlítra hækki um nálægt
fjórum krónum. Félag íslenzkra bif-
reiðaeigenda hefur reiknað út að þetta
þýði að skattar verði um 62,3% af
verði benzínlítrans, í stað 60,8% miðað
við benzínverðið nú. Útgjöld bíleig-
enda muni hækka að meðaltali um 8–
12 þúsund krónur á ári.
Þetta kemur ekki sízt á óvart í ljósi
þeirra loforða sem stjórnarflokkarnir
gáfu um lækkun skatta fyrir kosning-
ar og áherzlu þeirra á að svigrúm væri
til þess í ríkisrekstrinum að lækka
álögur á landsmenn.
Loforð stjórnarflokkanna um lækk-
un skatta náðu reyndar ekki til bif-
reiða- og eldsneytisskatta en þegar
menn lofa skattalækkun gerir fólk
ekki ráð fyrir að einstakir skattar séu
hækkaðir, sérstaklega þegar ekki er
byrjað að lækka aðra.
Rök Geirs H. Haarde fjármálaráð-
herra fyrir skattahækkuninni á bíleig-
endur eru athyglisverð. Hann segir í
Morgunblaðinu í gær: „Þetta eru
ákveðnir tekjustofnar ríkisins sem
eðlilegt er að hækki. Við ætlum með
þessu móti að styrkja tekjuöflun rík-
isins á næsta ári. Þessi gjöld hafa ekki
hækkað frá árinu 1999, síðan þá hefur
vísitalan hækkað um 17 eða 18 prósent
svo þetta er tæpur helmingur af því.“
Í Morgunblaðinu í dag varpar fjár-
málaráðherra fram þeirri hugmynd að
vísitölutengja krónutölugjöld af þessu
tagi. Er það skynsamlegt að ríkis-
stofnanir geti alltaf gengið að því vísu
að tekjur þeirra af hinum og þessum
gjöldum hækki til samræmis við aðrar
hækkanir á verðlagi? Er ekki miklu
eðlilegra að ríkið, eins og fyrirtæki á
markaðnum, þurfi að vega og meta í
hvert skipti hvort óhætt sé að velta
kostnaðarauka út í verðlagið eða
hvort frekar eigi að spara kostnað? Er
ekki jafnvel frekar ástæða til þess
þegar ríkið á í hlut því að neytendur
eiga alla jafna ekkert val um það hvort
þeir borga ríkinu gjöld fyrir þá þjón-
ustu sem það veitir?
Fjármálaráðherra virðist jafnframt
í röksemdafærslu sinni horfa framhjá
því að ríkisvaldið hefur veruleg áhrif á
þróun neyzluverðsvísitölunnar með
ákvörðunum um skatta og gjöld. Eins
og Runólfur Ólafsson, framkvæmda-
stjóri FÍB, bendir á í blaðinu í gær fer
þessi hækkun á benzíngjöldum auðvit-
að beint út í verðlagið og veldur 0,12%
hækkun á vísitölunni. Er þá ekki rík-
isvaldið þar með búið að gefa sjálfu
sér a.m.k. að hluta til nýja afsökun
fyrir að hækka einhvern annan skatt
eða gjald fljótlega?
Svona röksemdafærsla er í raun
álíka hringlaga og sá vítahringur sem
búinn er til með henni þar sem verðlag
og opinber gjöld hækka til skiptis.
Hún gefur jafnframt öðrum tækifæri
til að hækka verðið á vörum og þjón-
ustu með svipuðum rökum. Slíkar
víxlhækkanir stuðla ekki að þeim
stöðugleika sem ríkisstjórnin vill við-
halda.
FRÆÐSLA UM FÁTÆK LÖND
Þau Irene Doomo og MadanyangSalomon komu til Íslands um
langan veg, alla leið frá Pókot-héraði í
Kenýa, á vegum Hjálparstarfs kirkj-
unnar til að fræða íslensk fermingar-
börn um land sitt. Í Morgunblaðinu í
gær var sagt frá heimsókn þeirra til
fermingarbarna í Digraneskirkju í
Kópavogi, þar sem þau ræddu við
börnin um ástand mála í fátækum
löndum og persónulega hagi sína.
Þau Doomo og Salomon eru bæði
kennaramenntuð, en atvinnulaus og
hafa því stundað kennslu í sjálfboða-
vinnu í heimalandi sínu. Lýsingar
þeirra á lífi sínu, aðstæðum og aðbún-
aði landa sinna hljóta að vekja þau
ungmenni sem á þau hlýddu til um-
hugsunar um harða lífsbaráttu þeirra
sem búa í fátækum löndum heims.
Enn fremur um þau tækifæri og það
öryggi sem þau sjálf njóta flest hér á
landi. Frásagnir af hræðilegum afleið-
ingum gamalla siðvenja, vannæringu,
atvinnuleysi og almennum skorti á öll-
um þeim tækifærum sem hér eru talin
sjálfsögð krafa hvers og eins á leið til
þroska, verða íslenskum ungmennum
án efa hvatning til að velja sínu eigin
lífi ábyrgan farveg. Þarna hefur
Hjálparstarf kirkjunnar því fundið
áhrifaríka leið til að efla samkennd
ungmenna með þeim sem minna mega
sín og um leið skilning þeirra á þeim
forsendum sem grundvalla lífsbarátt-
una í ólíkum menningarheimum, ekki
síst þeim fátækustu.
Jafnvel þótt fjölmargir Íslendingar
hafi ferðast til fátækustu landa heims
og unnið þar mikið og gott starf á sviði
mannúðarmála, er ljóst að þær upp-
lýsingar sem þeir bera með sér hingað
heim snerta fólk með öðrum hætti en
frásagnir þeirra Doomo og Salomon,
sem sjálf búa við þá sjálfheldu sem er
fylgifiskur fátæktar. Enda hefur tím-
inn fyrir löngu leitt í ljós að samhygð
og mannúðleg viðhorf styrkjast mjög
þegar vísað er til sértækra þátta í
mannlegri reynslu sem auðvelt er að
samsama sig – jafnvel enn frekar en
þegar vísað er til þjóðfélagsins í heild
eða ákveðinna málaflokka innan þess.
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem ferm-
ingarbörn á Íslandi fá tækifæri til að
fræðast um fátæk lönd og leggja sitt
af mörkum með áþreifanlegum hætti,
heldur í fimmta skipti sem slík fræðsla
fer fram og söfnun í kjölfarið. Á síðast
ári söfnuðu fermingarbörn t.d. hátt á
fimmtu milljón króna til verkefna í
Afríku. Eftir þá umræðu sem átt hefur
sér stað undanfarin ár um áhrif mark-
aðsaflanna á fermingarundirbúning –
jafnvel á kostnað inntaks fermingar-
innar – virðist sem þessi þáttur ferm-
ingarfræðslunnar sé enn mikilvægari
en ella og bráðnauðsynlegur þáttur í
siðferðislegu uppeldi. Það hlýtur að
vera skylda hvers samfélags að upp-
fræða þá kynslóð sem er að vaxa úr
grasi um samfélagslega ábyrgð sína,
ekki einungis gagnvart nánasta um-
hverfi, heldur einnig gagnvart þeim
heimi sem við deilum með öðrum í
samfélagi þjóðanna.