Morgunblaðið - 02.11.2003, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 2. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
V
IÐ viljum víst
flest trúa því að
þrælahald heyri
sögunni til á 21.
öldinni. Sú ósk-
hyggja á því mið-
ur ekki við rök að
styðjast eins og
fram kemur í nýútkominni reynslu-
sögu súdönsku baráttukonunnar
Mende Nazer Ambáttin. Mende lýsir
í sögunni reynslu sinni af því að vera
þræll á heimilum tveggja arabískra
systra í höfuðborg Súdan, Khartúm,
og London undir lok síðustu aldar.
Ambáttin er nýkomin út á íslensku á
vegum JPV-útgáfunnar.
Hamingjurík æska
Mende lætur sér hvergi bregða
þegar falast var eftir símaviðtali við
hana um miðja vikuna. „Ég er í
strætó og hoppa út á næstu stöð til að
tala við þig í farsímanum,“ segir hún
og kitlandi hláturinn berst alla leið til
Íslands.
Eftir fáeinar mínútur er hún búin
að koma sér fyrir í hljóðlátu horni og
farin að rifja upp hamingjuríka æsku
sína í Núbafjöllum í Mið-Súdan.
„Ég átti ákaflega ánægjulega
æsku,“ segir hún og heldur frásögn-
inni áfram í stuttum hnitmiðuðum
setningum. „Foreldrar mínir eign-
uðust fimm börn. Ég var yngst og eft-
irlæti pabba. Við bjuggum þrjú sam-
an í kofa. Eldri systkini mín bjuggu í
öðrum kofum. Þau fengu ekki öll
tækifæri til að ganga í skóla. Ég byrj-
aði í skóla tíu eða tólf ára gömul. Við
Núbafólk vitum ekki nákvæmlega
hvað við erum gömul því við vitum
ekki upp á dag hvenær við erum
fædd. Mér sóttist námið vel frá upp-
hafi. Kennarinn sendi pabba þessi
skilaboð með vitnisburði mínum eftir
fyrsta skólaárið: „Þú átt afar gáfaða
dóttur. Þú verður að láta hana halda
áfram í skólanum og hvetja hana við
námið.“ Pabbi og mamma voru mjög
stolt yfir því hvað ég var dugleg í
skólanum.“
Örlagarík nótt
„Eina nóttina þegar ég hef verið
svona tólf ára vöknuðum við upp með
andfælum við að brunalykt lagði yfir
þorpið,“ heldur Mende áfram alvar-
legri í bragði. „Pabbi var fljótur að
átta sig á því að lyktin stafaði ekki af
venjulegum skógareldi. Arabar höfðu
gert árás á þorpið. Hann greip í hönd-
ina á mér og hrópaði til hinna í fjöl-
skyldunni að fylgja okkur eftir út úr
þorpinu. Við flýðum eins hratt og fæt-
ur toguðu í átt til fjalla. Hróp og köll
bárust úr þorpinu. Arabarnir nauðg-
uðu, drápu og báru eld að kofunum.
Við höfðum ekki hlaupið lengi þeg-
ar nautahjörð kom æðandi á móti
okkur pabba. Ég missti takið á pabba
í öllum látunum. Eins og hendi væri
veifað hvarf hann mér sjónum,“ segir
Mende og er spurð að því hvort hún
hafi séð pabba sinn eftir þessa ör-
lagaríku nótt. „Nei, ég hef því miður
aðeins talað við hann í síma,“ svarar
hún og heldur frásögninni áfram. „Ég
féll til jarðar og kallaði af öllu afli til
pabba eftir hjálp. Allt í einu var gripið
fyrir munninn á mér skítugri hendi.
Einn arabanna hafði náð taki á mér
og dró mig með sér inn í skóginn þar
sem fyrir var hópur stelpna og stráka
á mínum aldri.“
Barin vikulega
„Arabísku ræningjarnir riðu með
okkur fyrir framan sig á hestum til
herstöðvar í nágrenni við Dilling,“
segir Mende. „Á leiðinni vorum við
kynferðislega misnotuð. Ég slapp
naumlega frá nauðgun af því kynfæri
mín höfðu verið saumuð svo þétt sam-
an eftir umskurð skömmu áður.
Eftir stutta viðdvöl í Dilling var ek-
ið með mig og fjórar yngri stelpur á
pallbíl til höfuðborgarinnar Khartúm.
Þar vorum við seldar hæstbjóðandi.
Ég lenti hjá ríkum arabískum hjón-
um, Rahab og Mústafa. Á heimili
þeirra var mér þrælað út á hverjum
degi næstu sjö til átta árin. Húsmóð-
irin barði mig að jafnaði vikulega
fyrstu árin. Oftast notaði hún tré-
klossann sinn. Sem betur fer mild-
aðist hún aðeins með árunum.
Ég man eftir að fyrst eftir að ég
kom á heimilið vildi hún ekki að ég
gætti dætra hennar tveggja af því að
ég væri skítug og bæri örugglega
með mér einhverja sjúkdóma. Smám
saman áttaði hún sig og fór að leyfa
mér að gæta telpnanna og elda mat-
inn. Ég hafði gaman að því að leika
við telpurnar og auðvitað var ég bara
barn fyrstu árin mín hjá hjónunum.
Annars á ég fáar góðar minningar
frá þessu heimili. Eins og ég sagði áð-
an var líf mitt samfelldur þrældómur
frá því að ég vaknaði á morgnana
þangað til konan læsti mig inni í skýl-
inu mínu á lóðinni á kvöldin. Ég fékk
aldrei frí og fór ekki ein út af lóðinni
fyrr en rétt út í búð og heim aftur
allra síðustu árin.“
Úr öskunni í eldinn
Þú varst svo send til London – ekki
satt. „Já,“ staðfestir Mende. „Hús-
móðir mín í Khartúm ákvað að senda
mig til systur sinnar Hanan í London
þegar ég var um 19 ára. Maðurinn
hennar Al Koronky var háttsettur
embættismaður í súdanska sendi-
ráðinu. Ég kveið fyrir því að skilja við
dætur hjónanna í Khartúm og ótt-
aðist að jafnvel enn verri vist biði mín
í London – eins og kom reyndar á
daginn. Ég þurfti ekki aðeins að
vinna meira því að húsið var stærra
og börnin fleiri í London en Khartúm
og því komst ég enn sjaldnar út fyrir
hússins dyr. Húsmóðirin í Khartúm
var farin að leyfa mér að fara einni út
í búð annað slagið síðustu árin. Systir
hennar í London hleypti mér aðeins
með ruslið út í tunnu.“
Mende segist nánast hafa verið yf-
irbuguð af óhamingju þegar hjónin í
London ákváðu að fara með börnin
sín í frí til Súdan og skilja hana eftir
hjá vinafólki sínu í London. „Þessi
hjón komu ákaflega vel fram við mig
á meðan húsbændir mínir voru í
burtu,“ rifjar hún upp. „Ég þurfti
ekkert að vinna og mátti fara út og
inn úr húsinu eins og ég vildi. Einu
sinni spurði maðurinn á heimilinu mig
að því við hvað ég ynni í húsinu og
hvað ég fengi í laun. Á endanum
ákvað ég að segja honum sannleik-
ann. Að ég ynni öll húsverk á heim-
ilinu, fengi ekkert kaup og aldrei frí.
Ég fengi ekki einu sinni að fara út af
lóðinni í kringum húsið. Hann var
greinilega hræddur við húsbónda
minn en útskýrði fyrir mér að í Lond-
on mætti ekki fara svona með fólk.
Eftir að hafa talað við hann ákvað
ég að ég yrði að reyna að strjúka.
Rétt áður en húsbændur mínir komu
aftur frá Súdan fann ég mann frá
Súdan úti á götu. Hann kom mér í
samband við vin sinn. Sá hjálpaði mér
að flýja skömmu eftir að hjónin komu
aftur til landsins,“ segir Mende stolt í
bragði. „Ég varð frjáls hinn 11. sept-
ember árið 2000.“
Í seinni hluta bókarinnar Ambátt
Frelsið
getur
verið ógn-
vænlegt
Tólf ára var Mende Nazer numin á brott frá fjöl-
skyldu sinni í Mið-Súdan og seld í þrældóm til
auðugra arabískra hjóna í Khartúm. Eftir tæp tíu
löng ár losnaði hún loks úr ánauðinni og skrifaði
sögu sína Ambáttina með aðstoð breska blaða-
mannsins Damiens Lewis. Ambáttin er nýkomin út
í íslenskri þýðingu. Anna G. Ólafsdóttir sló á þráð-
inn til Mende í London þar sem hún er að læra að
standa á eigin fótum sem frjáls manneskja.
Ljósmynd/Peter von Felbert
Mende og Damien Lewis vinna að ritun bókarinnar Ambáttin.
Ljósmynd/Peter von Felbert
Nú leggur Mende stund á enskunám í London. Í framtíðinni ætlar hún sér að verða hjúkrunarkona.
Mende varð oft fyrir barsmíðum af
hendi húsmóður sinnar í Khartúm.
EINN daginn komu tvær vin-
konur Rahab í heimsókn með eig-
inmönnum og börnum. Rahab tók
til teið meðan ég raðaði fínustu
postulínsbollunum á silfurbakka.
Hún vildi enn ekki láta mig snerta
kexkökurnar, hún var enn hrædd
um að ég væri óhrein, svo að hún
raðaði þeim sjálf á skrautlegan
disk. „Þegar teið er tilbúið átt þú
að koma með bakkann inn í stof-
una, jebit,“ skipaði hún.
Ég bar bakkann hlaðinn te-
áhöldum og öllu tilheyrandi inn í
stofuna. En börnin höfðu verið að
leika sér með sippuband og höfðu
bundið annan endann við borðfót.
Þegar ég kom inn brá einn af
drengjunum bandinu fyrir mig.
Ég fann hvernig ég datt, eins og í
kvikmynd sem sýnd er hægt. Ég
reyndi að bjarga því sem ég hélt á
í stað þess að bera hendurnar fyr-
ir mig. En auðvitað þeyttist dótið í
allar áttir – bollar, sykurkar, kex-
bakkinn og mjólkurkannan. Og
sjóðandi heitt teið helltist yfir
mig. Örstutt andartak lá ég þar
sem ég var komin. Dauðaþögn
ríkti eftir að brothljóðinu linnti.
Ég skalf, ég vissi hvað í vændum
var.
„Hahaha!“ sagði einn af strák-
unum og benti á mig. „Sjáiði! Hún
er búin að brjóta allt.“
„Ekki fara nær!“ sagði Rahab
við þá. „Setjið á ykkur skóna ef
þið skylduð stíga á glerbrot.“
Hún sneri sér að mér: „Ertu
blind, jebit?“ æpti hún. „Ertu
staurblind?“ Hún þreif sippuband-
ið og byrjaði að berja mig. Fyrstu
höggin hittu mig í andlitið svo að
ég lyfti höndunum og reyndi að
bera þær fyrir höfuð mér.
„Mailesh, mailesh – fyrirgefðu,
fyrirgefðu,“ kveinaði ég.
Rahab gerði örstutt hlé til að ná
andanum. Ég heyrði eina af gest-
komandi konunum hvetja hana:
„Já, haltu áfram! Lemdu hana,
lemdu hana!“ hrópaði hún. „Það
er eina ráðið! Þá gætir hún þess
að gera þetta ekki aftur, ekki
satt?“ Ég reyndi að gera eins lítið
úr mér og ég gat en Rahab sótti í
sig veðrið og fór að berja mig á
bakið en ekki bara axlirnar. Ég
heyrði konurnar hvetja hana með-
an hún hýddi mig, og ég heyrði
líka karlmennina hlæja.
„Hættu að grenja,“ æpti Rahab
lafmóð. „Haltu þér saman! Ég vil
ekki einu sinni heyra þig anda!“
Ég var dauðhrædd um að hún
mundi í rauninni drepa mig með
þessum kaðli. Loks hætti hún að
slá, en þá laut einn gesturinn yfir
mig brosandi. „Ertu blind í al-
vöru?“ spurði hann.
Úr bókinni Ambáttin eftir Mende
Nezer. Hún er gefin út af JPV-útgáf-
unni.
Teboðið