Morgunblaðið - 02.11.2003, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 2. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
2. nóvember 1993: „Fjöl-
miðlar gegna mikilvægara
hlutverki í þjóðlífi okkar en
nokkru sinni fyrr. Raunar á
það við um heimsbyggðina
alla. Framfarir á sviði fjöl-
miðlunar hafa verið gíf-
urlegar á undanförnum árum
og áratugum. Segja má, að
bylting hafi orðið í útgáfu
dagblaða á tveimur áratug-
um. Víðtæk tölvuvinnsla og
framfarir í prenttækni hafa
gjörbreytt dagblaðaútgáfu.
Blöðin verða sífellt aðgengi-
legri fyrir hinn almenna les-
anda og nýjar aðferðir eru
notaðar til þess að koma upp-
lýsingum til skila á einfaldan
og skýran hátt
Samhliða örri tækniþróun
í blaðaútgáfu hefur orðið
tæknibylting í starfsemi ljós-
vakamiðla. Sjónvarpssend-
ingar um gervihnetti gera
sjónvarpsstöðvum kleift að
sýna samstundis atburði
jafnvel á meðan þeir eru að
gerast.“
. . . . . . . . . .
2. nóvember 1983: „Morg-
unblaðið á 70 ára afmæli í
dag. Fyrsta tölublað þess
kom út 2. nóvember 1913. Á
þessum tímamótum er horft
fram á við til nýrra átaka við
uppbyggingu blaðsins, sem
munu gera því kleift að auka
þjónustu við lesendur og
auglýsendur.
Á sl. sumri var hafizt
handa um byggingu fyrsta
áfanga nýs Morgunblaðshúss
í Nýja miðbænum við
Kringlumýrarbraut. Í þess-
um áfanga verður prent-
smiðja blaðsins til húsa, svo
og afgreiðsla og papp-
írsgeymsla, en þær deildir
blaðsins hafa verið í leigu-
húsnæði í 10 ár – og þröngt
um aðrar deildir.
Fyrir rúmu ári var und-
irritaður samningur um kaup
á nýrri prentvél, sem komið
verður fyrir í hinu nýja
prentsmiðjuhúsi á næsta ári.
Prentvél þessi getur prentað
stærra blað, jafnframt því,
sem möguleikar í litprentun
eru fleiri.“
. . . . . . . . . .
2. nóvember 1973: „Á tíma-
mótum eru tekin mið bæði af
fortíð og framtíð. Í fortíðina
er sóttur styrkur til þeirrar
baráttu, sem bíður framtíð-
arinnar.
Á þessum tímamótum í
sögu Morgunblaðsins er
bæði horft fram og aftur.
Morgunblaðið er stolt af því
að hafa átt merka, hug-
sjónaríka brautryðjendur,
sem höfðu að leiðarljósi frelsi
lands og þjóðar.
Sjálfstæðisflokkurinn var
stofnaður við samruna
tveggja flokka, Íhaldsflokks-
ins og Frjálslynda flokksins,
og hlaut nafn sitt af því, að
hann hafði efst á stefnuskrá
sinni að endurheimta
sjálfstæði íslenzku þjóð-
arinnar, svo að hún mætti
búa ein og óháð í landi sínu.
Þetta hefur einnig ávallt
verið stefnumið Morg-
unblaðsins. Af þeim sökum
hafa hugsjónir Sjálf-
stæðisflokksins og
Morgunblaðsins runnið í ein-
um farvegi. Blaðið hefur
stutt flokkinn og sjálfstæð-
ismenn styðja Morg-
unblaðið.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Þ
etta tölublað Morgunblaðsins
kemur út á 90 ára afmælis-
degi blaðsins, sem fyrst kom
út hinn 2. nóvember 1913. Af
því tilefni fylgir afmælisblað
Morgunblaðinu um þessa
helgi. Þar er að finna kafla úr
nýrri ævisögu Valtýs Stef-
ánssonar, ritstjóra Morgunblaðsins um tæplega
fjörutíu ára skeið, sem Jakob F. Ásgeirsson rit-
höfundur hefur skrifað og unnið að nokkur und-
anfarin ár.
Þar birtast einnig brot úr samtölum Matthías-
ar Johannessen, ritstjóra Morgunblaðsins í rúm-
lega fjörutíu ár, við ýmsa helztu forystumenn í
menningarlífi Íslendinga um miðbik og á síðari
hluta 20. aldarinnar.
Í afmælisblaðinu eru einnig viðtöl við fjóra for-
ystumenn Árvakurs hf., útgáfufélags Morgun-
blaðsins, þau Harald Sveinsson, stjórnarformann
félagsins, Huldu Valtýsdóttur, Leif Sveinsson og
Berg G. Gíslason, en þau hafa með einum eða öðr-
um hætti komið að útgáfu blaðsins í marga ára-
tugi og verið traustir bakhjarlar þeirra, sem hafa
unnið að útgáfu Morgunblaðsins frá degi til dags.
Loks má svo kynnast í 90 ára afmælisblaði
Morgunblaðsins sjónarmiðum og viðhorfum
nýrrar forystusveitar Morgunblaðsins, ungs
fólks og fólks á bezta aldri, sem smátt og smátt er
að verða þungamiðjan í útgáfu þess.
Á þessum tímamótum í sögu blaðsins er ekki
úr vegi að fjalla jafnframt um þjóðmálabaráttu
þess, sem hefur jafnan verið ríkur þáttur í útgáfu
þess. Morgunblaðið hefur alltaf haft sterkar
skoðanir á málefnum líðandi stundar og fjallað
um þau með ýmsum hætti og stundum hefur
blaðið tekið upp baráttu fyrir ákveðnum málefn-
um, sem í einstaka tilvikum hefur staðið árum
saman.
Morgunblaðið hefur eins og við má búast sætt
gagnrýni fyrir skoðanir sínar og ekkert við því að
segja. En á seinni árum hefur þess misskilnings
gætt, að Morgunblaðið hafi lýst sig hlutlaust í
þjóðmálaumræðum. Sennilega má rekja þann
misskilning til þess, að markvisst var unnið að því
að rjúfa þau nánu tengsl, sem verið höfðu á milli
Morgunblaðsins og Sjálfstæðisflokksins en slík
tengsl einkenndu um skeið samskipti helztu dag-
blaða á öðrum Norðurlöndum og stjórnmála-
flokka í þeim löndum. Raunar má segja hið sama
um dagblöð og stjórnmálaflokka í Bretlandi.
Þótt þessi tengsl hafi verið rofin breytti það
engu um grundvallarviðhorf Morgunblaðsins í
þjóðmálum, sem alla tíð hafa byggzt á sömu borg-
aralegu sjónarmiðum og grundvallarstefna Sjálf-
stæðisflokksins.
Stundum hefur því verið haldið fram, líklega
vegna sterkra skoðana blaðsins á mönnum og
málefnum, að Morgunblaðið líti á sig sem ígildi
stjórnmálaflokks. Þetta er auðvitað fráleitt. Blað-
ið lýsir einfaldlega skoðunum í ritstjórnargrein-
um, eins og blöð um allan heim gera á hverjum
einasta degi og ekkert óeðlilegt við það enda geta
landsmenn lýst sínum eigin skoðunum á síðum
blaðsins og gera.
Það bryddar líka stundum á þeirri skoðun, að
eitthvað sé óeðlilegt við það, að dagblað á borð við
Morgunblaðið berjist jafnvel í langan tíma fyrir
ákveðnum skoðunum. Hvers vegna skyldi blað
ekki gera það? Alvarlegri gagnrýni er þó, þegar
því er haldið fram að slík málefnabarátta móti
fréttaflutning blaðsins. Það er einfaldlega rangt
enda geta gagnrýnendur blaðsins ekki fundið
þeim orðum stað á síðum þess.
Gagnrýnendur Morgunblaðsins finna einnig að
því, að blaðið vitni gjarnan í sjálft sig, þ.e. leiðara
og Reykjavíkurbréf frá fyrri tíð. Það er ekki gert
til þess að upphefja blaðið á einhvern hátt heldur
til þess að undirstrika, að Morgunblaðið er sjálfu
sér samkvæmt í skoðunum. Það er ákveðinn
þráður í málefnabaráttu blaðsins yfir langan
tíma. Auðvitað getur það gerzt að Morgunblaðið
breyti um afstöðu til mála. En þá gerir blaðið
grein fyrir því hvaða rök liggi til grundvallar
þeim breytingum.
En hver hafa verið helztu baráttumál Morgun-
blaðsins á undanförnum áratugum? Um aðild
Morgunblaðsins að þjóðmálaumræðum á fyrri
hluta 20. aldarinnar má lesa í bók Jakobs F. Ás-
geirssonar um Valtý Stefánsson. Bækur um blöð
eða ritstjóra blaða eins og í þessu tilviki end-
urspegla oft með skemmtilegum hætti umræður
þess tíma, sem þær fjalla um. Og jafnframt vill
svo til að um þessar mundir er almenningi að
opnast tölvuaðgangur að Morgunblaðinu frá fyrri
tíð. Það á að vísu einungis við um fyrstu árgang-
ana í byrjun en smátt og smátt mun þeim fjölga
þannig að endar nái saman og tölvuaðgangur
verði að öllu blaðinu frá upphafi til þessa dags.
Þar verður um að ræða ómetanlegan fjársjóð
upplýsinga, ekki sízt fyrir ungt fólk í skólum
landsins, sem er að fjalla um söguna í einhverjum
skilningi í námi.
Sjálfstæði og
öryggi lands
og þjóðar
Segja má, að barátta
fyrir sjálfstæði og ör-
yggi lands og þjóðar
hafi verið grundvallar-
þáttur í þjóðmálaum-
fjöllun Morgunblaðs-
ins bæði fyrir lýðveldisstofnun og eftir. Það var
ekki einhugur um stofnun lýðveldis á Íslandi árið
1944. Til voru sterk öfl í þjóðfélaginu, sem vildu
fresta þeirri ákvörðun. Afstaða Morgunblaðsins
var skýr. Blaðið skipaði sér í sveit þeirra, sem
vildu stofna lýðveldi á Þingvöllum 17. júní árið
1944 og barðist fyrir þeim sjónarmiðum.
Í samræmi við það gerðist Morgunblaðið helzti
málsvari þeirra, sem vildu tryggja öryggi lýð-
veldisins á þeim víðsjárverðu tímum, sem fylgdu í
kjölfar heimsstyrjaldarinnar síðari. Blaðið varð
öflugur talsmaður aðildar Íslands að Atlantshafs-
bandalaginu 1949 og varnarsamningsins við
Bandaríkin 1951 og jafnan síðan. Um þetta mál
stóðu harkaleg átök í þjóðfélagi okkar í tæplega
hálfa öld. Segja má, að þjóðfélagsátök á Íslandi
frá 1949 til 1989, þegar Berlínarmúrinn féll, hafi
snúizt um þetta mál. Í þeim átökum haggaðist
Morgunblaðið aldrei.
Veturinn 1976, þegar síðasta þorskastríðið
stóð sem hæst voru uppi háværar kröfur um, að
við ættum að segja varnarsamningnum upp og
senda bandaríska varnarliðið heim og jafnvel að
Ísland ætti að segja sig úr Atlantshafsbandalag-
inu. Þann vetur var Morgunblaðið skrifað þvert á
almenningsálitið í landinu og gekk svo langt, að
einn af ráðherrum Sjálfstæðisflokksins í þeirri
ríkisstjórn, sem þá sat hringdi í ritstjóra Morg-
unblaðsins og sagði, að blaðið væri að eyðileggja
Sjálfstæðisflokkinn með skrifum sínum.
Þessi sterka varðstaða um öryggi lýðveldisins
og sjálfstæði þjóðarinnar einkenndi öll skrif
Morgunblaðsins í hvert sinn, sem hætta var á
ferðum. Það á við um tímabil vinstri stjórnar
Hermanns Jónassonar 1956–1958 en það var yf-
irlýst stefna þeirrar ríkisstjórnar að loka varn-
arstöðinni á Keflavíkurflugvelli. Það átti líka við
um tímabil vinstri stjórnar Ólafs Jóhannessonar
1971–1974 en þá var líka stefnt að því að senda
varnarliðið heim. Um þátt Morgunblaðins í bar-
áttunni um varnarliðið á síðarnefnda tímabilinu
má m.a. lesa í síðustu bók dr. Vals Ingimund-
arsonar.
Öryggismál þjóðarinnar og þorskastríðin
blönduðust gjarnan saman á þessum árum. And-
stæðingar aðildar Íslands að Atlantshafsbanda-
laginu og dvalar varnarliðsins á Keflavíkurflug-
velli notuðu innrás brezka flotans í íslenzka
fiskveiðilögsögu til þess að kynda undir andstöðu
við Nató-aðild og varnarliðið. Það var erfitt að
Rauð og græn norðurljós yfir Bláfjöllum.
ÖFLUGUR FORYSTUMAÐUR
Kristján Ragnarsson lét afstörfum sem formaðurLandssambands ísl. útvegs-
manna sl. föstudag. Hann hafði þá
verið formaður samtakanna í 33 ár
og raunar starfað enn lengur á
þeirra vegum. Með brottför Krist-
jáns úr formannsstól LÍÚ verða
mikil tímamót í sögu samtakanna.
Ekki fer á milli mála, að Kristján
Ragnarsson hefur verið einn öfl-
ugasti forystumaður íslenzkra út-
gerðarmanna frá upphafi og jafn-
framt einn sterkasti og að sumu
leyti umdeildasti forystumaður í ís-
lenzku atvinnulífi.
Styrkur hans hefur byggzt á
tvennu. Hann er mikill málafylgju-
maður og óhræddur við að setja
fram skoðanir sínar, sem hann ger-
ir af miklum sannfæringarkrafti,
jafnvel þótt að honum sé veitzt úr
öllum áttum.
En jafnframt býr hann yfir gíf-
urlegri þekkingu á málefnum sjáv-
arútvegsins sérstaklega. Raunar
má fullyrða, að enginn Íslendingur
í okkar samtíma hafi jafn mikla
þekkingu á og jafn mikla yfirsýn
yfir málefni grundvallaratvinnu-
vegar þjóðarinnar. Þessi þekking
og yfirsýn ásamt því að vera mikill
málafylgjumaður hefur leitt til
þeirrar sterku stöðu, sem Kristján
Ragnarsson hefur haft í íslenzku
atvinnulífi í rúma þrjá áratugi.
Sjávarútvegurinn hefur skipt
sköpum fyrir afkomu íslenzku þjóð-
arinnar og gerir enn. Mönnum líkar
misjafnlega vel þessi lykilstaða
sjávarútvegsins en hún hefur ekki
breytzt að verulegu marki. Það eru
ekki nema u.þ.b. fjórir áratugir
liðnir frá því, að markvisst var haf-
izt handa um að skjóta fleiri stoð-
um undir afkomu þjóðarbúsins. Það
hefur tekizt misjafnlega en betur
seinni árin en áður.
En jafnframt hefur sjávarútveg-
urinn breytt miklu hjá sér. Þar eru
nú til öflugri fyrirtæki en áður og
betur rekin fyrirtæki en áður. Þar
hefur ný kynslóð komið til sögunn-
ar, sem kann vel til verka. Og
kannski segir það mikla sögu um
þann endurnýjunarkraft, sem í ís-
lenzkum sjávarútvegi býr, að þar
skuli hafa komið fram á seinni ár-
um forystumenn fyrir einstökum
fyrirtækjum, sem gefa ekkert eftir
þeim stórmerku frumherjum og at-
hafnamönnum, sem byggðu upp
sjávarútveg á Íslandi fyrir hundrað
árum.
Morgunblaðið og sjávarútvegur-
inn hafa lengi átt samleið. Oftast
hafa sjónarmið blaðsins og útgerð-
arinnar farið saman. Morgunblaðið
hefur lagt mikla áherzlu á að koma
á framfæri við lesendur sína upp-
lýsingum og fréttum um sjávarút-
veginn. Því má ekki gleyma, að
snemma á öldinni þóttu aflafréttir
ekki fréttir. Það hefur gjörbreytzt.
M.a. vegna þess gerir almenningur
á Íslandi sér betur grein fyrir mik-
ilvægi sjávarútvegsins fyrir þjóð-
arbúskapinn en áður.
Morgunblaðið hefur átt góð sam-
skipti við Kristján Ragnarsson í
formannstíð hans hjá LÍÚ. Að vísu
lágu leiðir hans og blaðsins ekki
saman í kvótamálinu. Þá féllu þung
orð á báða bóga. Yfirleitt var kafli
um Morgunblaðið og skoðanir þess
í ræðum Kristjáns Ragnarssonar á
aðalfundum LÍÚ á síðasta áratug.
Og stundum var þeim ræðum svar-
að af jafn mikilli hörku.
En þrátt fyrir þessi átök slitnaði
þráðurinn á milli blaðsins og Krist-
jáns Ragnarssonar aldrei. Þegar
upp er staðið eru þau gárur á yf-
irborðinu. Eftir stendur virðing
fyrir merkum forystumanni í ís-
lenzku atvinnulífi.