Morgunblaðið - 18.11.2003, Síða 21

AUSTURLAND
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. NÓVEMBER 2003 21
urnar vekja spurningar um hvernig
standa megi betur að eflingu heilsu-
gæslunnar og forvarna almennt í
framtíðinni. Líta ætti til staða eins
og Egilsstaða við skipulagningu á
gæðamálefnum og forvörnum innan
heilsugæslunnar.
„Áhersla ætti að vera á gæðaþjón-
ustu þar sem heilbrigðisstarfsfólk
gefur sér nægan tíma með sjúkling-
um til almennra upplýsinga og
fræðslu um sjúkdóma. Þar sem mik-
il vöntun er á almennri heim-
ilislæknaþjónustu, eins og til að
mynda á höfuðborgarsvæðinu, er
þetta sérstakt áhyggjuefni. Vara
ætti við uppbyggingu heilbrigð-
Egilsstaðir | „Læknar á Egils-
stöðum hafa öðrum læknum fremur
lagt sig fram um að upplýsa og ráð-
leggja foreldrum um eðlilegan gang
öndunarfærasýkinga, svo sem vægr-
ar miðeyrnabólgu sem oftast lagast
af sjálfu sér, frekar en að grípa allt-
af til sýklalyfjávísana,“ segir Vil-
hjálmur Ari Arason læknir. Hann,
ásamt heimilislæknisfræði HÍ,
sýklafræðideild LSH og Landlækn-
isembættinu hafa staðið að rann-
sókn á sýklalyfjaávísanavenjum
lækna og ónæmisþróun helstu valda
bakteríusýkinga barna á Íslandi sl.
10 ár. Rannsóknin var gerð árin
1993, 1998 og 2003 á 1–6 ára göml-
um börnum í Hafnarfirði, Vest-
mannaeyjum, Bolungarvík og á Eg-
ilsstöðum og nágrenni.
Fyrstu niðurstöður voru kynntar
nú í haust á Norræna heim-
ilislæknaþinginu í Finnlandi og
verða almenningi kynntar nið-
urstöðurnar nánar í vetur.
Besti árangurinn
á Egilsstöðum
„Skoðuð voru eins og í tvö fyrri
skiptin um 1.000 börn, teknar sýkla-
ræktanir úr nefkoki og sýkla-
lyfjaávísanir barna og ástæður skoð-
aðar sl. 12 mánuði í sjúkraskýrslum
og með spurningalistum til for-
eldra,“ segir Vilhjálmur Ari. „Þátt-
taka í rannsókninni var mjög góð á
öllum stöðunum eða yfir 80% og
92% á Egilsstöðum þar sem öllum
börnum á aldrinum 1–6 ára var boð-
in þátttaka. Rannsókninni er nú lok-
ið og sýnir að á Egilsstöðum hefur á
tíu ára tímabili náðst bestur árangur
í að fækka penicillín-ónæmum
pneumókokkum, en stofn sem var
þar um 18% af sýnum 1998 fannst
þar ekki í vor. Foreldrar á Egils-
stöðum eru að sama skapi meðvit-
aðri um afleiðingar ofnotkunar á
sýklalyfjum hvað viðkemur hætt-
unni á auknu sýklalyfjaónæmi og
eru tilbúnari að bíða með sýkla-
lyfjagjöf fyrir börn sín.“
Með stærstu heilbrigðis-
ógnum heimsins
„Sýkingar og vandamál þeim
tengd eru stærsta heilbrigðisvanda-
mál barna hér á landi sem og víða
annars staðar í hinum vestræna
heimi“ segir Vilhjálmur Ari. „Sýkla-
lyfjaónæmi er orðið ein af stærstu
heilbrigðisógnum heimsins í dag.
Læknar hafa verið hvattir til að
meðhöndla ekki vægar sýkingar
sem lagast af sjálfu sér, svo sem
vægar miðeyrnabólgur, vegna
hættu á frekara sýklalyfjaónæmi
helstu sýkingarvalda.
Vandamál tengd eyrnabólgu eru
gríðarlega algeng hér á landi ef ráða
má af tíðni rörísetninga í hljóð-
himnur eins og komið hefur fram í
niðurstöðum rannsóknanna, þar
sem þriðja hvert barn fær rör hér á
landi. Sú tíðni er margfalt algengari
ráðstöfun en þekkist hjá öðrum
þjóðum. Tíðnin var samt minnst á
Egilsstöðum, þar sem aðeins 17%
barna fengu rör, en mest var hún
um 44% í Vestmannaeyjum. Þegar
tíðni rörísetninga lækkar á sama
tíma og tíðni meðhöndlaðrar eyrna-
bólgu með sýklalyfjum, benda nið-
urstöður til að eyrnaheilsa barna á
Héraði sé síst verri en annars staðar
á landinu, þrátt fyrir minni sýkla-
lyfjanotkun. Hún er þvert á móti
mun betri. Þetta er út af fyrir sig
verðugt rannsóknarefni.“ Vil-
hjálmur Ari segir það sláandi
hversu vel sé verið að gera á Egils-
stöðum og full ástæða til að vekja
athygli á því.
Hann segir jafnframt að sýnt hafi
verið fram á í öllum áföngum rann-
sóknarinnar að sýklalyfjanotkuninni
fylgi aukin áhætta á að börn beri í
nefkoki svokallaða penicillín ónæma
pneumókokka, en pneumókokkar
eru algengasti valdur bakteríusýk-
inga í efri loftvegi manna og veldur
m.a flestum lungnabólgum og
eyrnabólgum.
Ólík samfélög í varðandi
heilsugæslu og forvarnir
Í niðurstöðum rannsóknarinnar
kemur fram að mikill munur er á
sýklalyfjaávísunum til barna eftir
landsvæðum en þar sem best lætur,
á Egilsstöðum, hefur sýkla-
lyfjanotkun minnkað um 2⁄3 á sl. tíu
árum og er þrisvar sinnum minni í
dag samanborið við þann stað þar
sem hún er mest.
Vilhjálmur Ari segir fimmfaldan
mun koma fram á tíðni tóbaksreyk-
inga á heimilum barna á Egils-
stöðum, eða aðeins tæplega 5% mið-
að við 18 til 27% á hinum stöðunum
þremur sem rannsakaðir voru. Þótt
ekki sé sýnt fram á beint orsaka-
samband milli sýklalyfjanotkunar
barna og reykinga á heimilum, vekja
niðurstöðurnar spurningar um
menningarlega ólík samfélög á Ís-
landi þegar kemur að málefnum
heilsugæslunnar og forvarna, í það
minnsta hvað varðar lyfjaneyslu og
tóbaksneyslu almennings.
Vekur stórar spurningar
Vilhjálmur Ari telur niðurstöð-
iskerfis sem byggist að miklu leyti á
bráðavöktum og skyndilausnum.
Óþarfa lyfjaávísanir auka á heil-
brigðiskostnað og leiða til óöryggis
sjúklinga um eigið heilsufar. Óhóf-
leg lyfjaneysla getur einnig leitt til
alvarlegra afleiddra heilbrigð-
isvandamála eins og t.d. lyfja-
ónæmis þegar sýklalyf eiga í hlut og
þau notuð óskynsamlega. Rann-
sóknir okkar sýna að þessari þróun
má snúa við ef viljinn er fyrir hendi
og eðlilega er staðið að uppbyggingu
heilsugæslunnar í landinu í sam-
stilltum hópi starfsmanna, sem láta
sér annt um fagleg gæðamál eins og
virðist eiga sér stað á Egilsstöðum.“
Færri börn þurfa rör í eyru á Egilsstöðum samkvæmt niðurstöðum tíu ára rannsókna
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
Hraustir íþróttaskólakrakkar á Egilsstöðum: Þurfa minna af penicillín-
gjöfum en aðrir jafnaldrar þeirra, segir í niðurstöðum rannsóknar.
Notkun sýklalyfja
þrefalt minni
„Skýringa á þessum rann-
sóknaniðurstöðum má ef til vill
leita í því að við höfum hér nokkuð
lokað samfélag landfræðilega séð.
Fólkið á Fljótsdalshéraði þarf allt
að leita hingað á heilsugæsluna um
læknishjálp, þar sem yfirveguð
stefna gagnvart sýklalyfjagjöfum
hefur verið mörkuð. Þá skiptir máli
að sama læknateymið er alltaf á
vakt, þannig að fólk fær þjónustu
sömu lækna og meðhöndlun því í
samhengi. Læknar hér hafa mikið
samráð og sömu stefnu í meðhöndl-
un t.d. á eyrnabólgum, sem og öðr-
um þáttum lækninga.“ Þetta segir
Pétur Heimisson, yfirlæknir Heilsu-
gæslunnar á Egilsstöðum, um rann-
sóknaniðurstöður þær sem hér eru
birtar.
„Það hefur lengi verið leitast við
að nota hér tiltölulega þröngvirk
lyf, litlar byssur á litla sýkla en ekki
fallbyssur á allt.
Það ber á það að líta að fólk er al-
mennt skynsamt og tekur þeim val-
kosti að gefa ekki börnum sínum
sýklalyf ef þess þarf ekki, með já-
kvæðu hugarfari. Þetta ásamt sam-
henginu í læknisþjónustunni hér er
væntanlega það sem skiptir sköp-
um.“
Skiptir sköpum
að fólk er skynsamt